Kapelle Wemeldinge

3.4 Cultuurhistorie

De Vliedbergen van Wemeldinge

Even buiten de dorpskern van Wemeldinge ligt de hoogste vliedberg van Zeeland. Vliedbergen zijn kleine motte1-kastelen die in de tiende of elfde eeuw door lokale heren werden gebouwd. Ze zijn drie tot vijftien meter hoog en werden oorspronkelijk bekroond met een houten verdedigingstoren. In het vlakke Zeeland lagen ruim honderd jaar geleden nog zo'n 135 van deze kunstmatig opgeworpen heuvels. Daarvan zijn er nu nog maar 36 over; de meeste zijn ten prooi gevallen aan werkzaamheden in het kader van ruilverkavelingen en egalisatie. Het Wemeldingse exemplaar is thans nog tien meter hoog. Van de oorspronkelijke houten toren zijn geen resten teruggevonden, waarschijnlijk omdat de top ergens in zijn bestaan is afgegraven. De naam van de elfde-eeuwse bouwer is niet bekend. Het is evenmin bekend of de houten woontoren in later tijd in steen herbouwd werd. Alleen heren die machtig en vermogend genoeg waren konden zo'n modernisering bekostigen. Bovendien voldeed het type in de loop der tijd niet meer. Door de introductie van nieuwe gevechtstechnieken stapte men over op de bouw van forsere, stenen kastelen. Zo raakten veel van de houten verdedigingstorens in verval. Hun oorspronkelijke functie werd zelfs vergeten, want al in de vijftiende eeuw werden ze vooral gebruikt als vluchtplaatsen tijdens overstromingen. Zo ontstond ook de term "vliedberg" - een aanduiding die dus niets te maken heeft met de militaire functie. Ook in Wemeldinge heeft er geen ontwikkeling plaatsgevonden van een verhoogde woontoren naar een "echt" stenen kasteel. Het westelijk aangrenzende kerkterrein herbergt de resten van een tweede vliedberg uit de 11e - 13e eeuw, die voor 1350 is geslecht, waarna er een begraafplaats is aangelegd en waarop later ook de kerk met toren is gesticht. Beide terreinen zijn een wettelijk beschermd monument, met nummer 46232.

Monumenten

In het plangebied bevinden zich een beschermd Dorpsgezicht, 25 rijksmonumenten, 5 gemeentelijke monumenten en een archeologisch monument. In bijlage 5 van de toelichting wordt een overzicht gegeven van de monumenten. Figuur 3.2 geeft een overzicht van de rijksmonumenten die aanwezig zijn in de kern Wemeldinge.

Figuur 3.2. Rijksmonumenten (Bron: Geoweb Provincie Zeeland)

Beschermd Dorpsgezicht

In 1967 zijn de Dorpsstraat en de omgeving van de Hoogeweg aangewezen tot Beschermd Dorpsgezicht. Vanaf 1976 is dit, conform de wettelijke verplichting van de Monumentenwet, ook als zodanig opgenomen in het bestemmingsplan. De overwegingen die hebben geleid tot deze aanwijzing zijn (zie ook bijlage 3 van de planregels):

• de Dorpsstraat: karakteristieke aanleg (breedteprofiel, lindenbeplanting, lengteindeling, onderstraat) en karakteristieke bebouwing (schaal, gesloten gevelwand, historisch karakter, monumenten);
• Hoogeweg en omgeving: kerk en vliedberg.

Doel van de aanwijzing tot beschermd dorpsgezicht is het onderkennen van de karakteristieke met de historische ontwikkeling samenhangende structuur en ruimtelijke kwaliteit van het gebied als zwaarwegend belang bij de verdere ontwikkelingen binnen het gebied. Het beschermd dorpsgezicht Wemeldinge omvat 120 panden, waaronder ruim 21 rijksmonumenten en 1 gemeentelijk monument. De begrenzing van het beschermd dorpsgezicht is weergegeven in figuur 3.3.

Figuur 3.3. Beschermd dorpsgezicht (gearceerd) (Bron Geoweb Provincie Zeeland)

• 1. Een door mensen opgeworpen heuvel, bedoeld om er een kasteel op te bouwen. Mottekastelen werden gebouwd in het begin van de Late Middeleeuwen.