Oosterheem / Zegwaartseweg-Noord

3.4 Groen en natuur

Voor de ontwikkeling van Oosterheem is een stedenbouwkundig raamplan gemaakt waarbinnen 11 woonakkers zijn gelegen die door hun ligging en thematiek een spectrum aan verschillende woonmilieus bieden. Het raamplan is in basis opgebouwd uit een "dubbele kamstructuur" met aan de oostkant de Martin Luther Kinglaan als "rug" van de kam. De Oostweg en Willem Dreeslaan vormen in het westelijk deel van de wijk de "rug". Vanuit beide "ruggen" is een aantal "tanden" gesitueerd die uitmonden in het Heempark. De groenstructuur van de wijk volgt en ondersteunt op hoofdlijnen dit raamplan waardoor voor bewoners in alle leeftijdscategorieën functioneel aantrekkelijke groenvoorzieningen bereikbaar zijn. Zo zijn de "tanden" aangelegd als brede groene dreven waarin de infrastructuur is opgenomen. Op stadniveau vormt het Heempark een recreatieve en natuurlijke verbinding met het Bentwoud in het noorden en het Burgemeester Van Tuyll Sportpark aan de zuidkant. De hoger gelegen Zegwaartseweg en wetering zijn de westelijke begrenzing van Oosterheem. De Oostkade, een oude landscheiding, is de noordelijke grens van de wijk met het Bentwoud. Daarnaast vormt deze groenstructuur samen met de waterstructuur de basis voor natuurontwikkeling en biodiversiteit in de wijk.

Ondersteunend aan en als onderdeel van het groene programma voor Oosterheem is in de noordoostelijke hoek tussen de HSL en het geplande deelplan Tuindorp een voorziening van de Stadsboerderij gerealiseerd. Binnen dit raamplan zijn voor de verschillende woonakkers, de woonbuurten, buurtgroenvoorzieningen opgenomen die tevens bijdragen aan het onderscheid in woonmilieus.

Het waterplan voor Oosterheem is met zijn singels en Heemkanaal onlosmakelijk verbonden met het raamplan en daarmee met de groenstructuur van deze wijk. In samenhang met het groen draagt het water niet alleen bij de aan de ruimtelijke en visuele beleving in de wijk, maar is het ook essentieel voor natuurontwikkeling en de biodiversiteit.

Figuur 3.5 Raamplan

Het Heempark

Het twee kilometer lange en noord-zuid georiënteerde Heempark biedt ruimte aan sport en spel, ontspanning en recreatie, natuur en cultuur en is daardoor "het" wijkpark voor de bewoners van Oosterheem. Het park is tevens ontworpen als een natuurlijke verbindingszone dat het Bentwoud door middel van een groen viaduct(park-o-duct) verbindt met het Burgemeester Van Tuyll Sportpark.

In het plan van het Heempark wordt natuurontwikkeling op een aantrekkelijke en evenwichtige wijze afgewisseld met architectonische elementen en recreatieve functies.

Zo vormt de kadezone aan de westzijde de architectonische, 'stadgerelateerde' ruggengraat van het park. Deze twee kilometer lange zone bestaat uit een geasfalteerde fietsroute en een met speciale betonplaten vormgegeven flaneerstrook aan het water met banken, vlonders en spanverlichting. Samen met het 30 meter brede Heemkanaal vormt dit de monumentale as van de wijk Oosterheem. Het Heemkanaal wordt overspannen door vijf speciaal ontworpen bruggen met stalen leuningen, die voorzien zijn van bladvormige perforaties. De bruggen verbinden de stadgerelateerde, stenige kadezone met de landschappelijke, groene oostzijde van het park. Aan deze zijde is de laaggelegen oeverzone met griendhout beschoeiing een beeldbepalend en verbindend element.

Contrast en samenhang zijn hoofdthema's waarop het ontwerp van het Heempark gestoeld is. Het ontwerp bestaat voorts uit lijnen (de padenstructuur) en vlakken die op verschillende manieren zijn ingevuld (hoog/laag, natuur, recreatie, etc.).

De landschappelijke oostzijde van het park varieert in breedte en biedt ruimte aan allerlei parkvoorzieningen die vooral in het zuidelijke deel als een kralensnoer aan elkaar verbonden worden door de parkpromenade. Deze vijf meter brede recreatieve hoofdroute slingert als een glooiende loper langs speelplekken, vogelbosjes, bloemenweiden, honden uitlaatveld, trapveld en speelweide. In het zuiden van dit parkdeel liggen twee eilanden die door middel van dammen van schanskorf met elkaar verbonden zijn. Verder noordelijk passeren we een klein buitentheater en even verderop komen we uit in het lager gelegen greppelgebied waar je met vlonderpaden tussen de knotwilgen, elzen en rietvelden kunt struinen. Dit is ook de zone waar het in samenwerking met kinderen en bewoners ontworpen natuurspeelterrein 'de Vrijbuiter' is aangelegd. Verder noordelijk en grenzend aan de centrale speelweide is als actief verblijfspodium een multifunctionele jongerenvoorziening aangelegd met klimrotsen, een voetbalkooi en buitenfitness.

Aan de overzijde van de centrale waterkamer ligt het parkgedeelte dat samen met de oplevering van het centrumgebied in 2013 wordt aangelegd. Hier ligt het centrumeiland. Een natuurlijk eiland waar als tegenhanger van het drukke hoogstedelijke centrum de nadruk ligt op rust, natuur en beeldende kunst. Het parkgebied zal hier het centrum op een lager gelegen niveau omzomen. Het hoogteverschil wordt vormgegeven door een keermuur van basaltblokken en aan het water verschijnt een groot bordes dat als uitloop voor de aanwezige horeca en voor evenementen of optredens gebruikt kan worden.

Ten noorden van het centrum is het park smaller en vormt het een groene overgangs- en verbindingszone zone tussen de hoger gelegen wijkdelen en het lager gelegen water van het Heemkanaal. Ook hier is de natuurlijke oeverzone met griendhout beschoeiing beeldbepalend. Het hoofdpad, de secundaire routes en aansluitingen vanuit de aangrenzende woonbuurten vormen een padenstructuur waarmee de parkbezoeker de parkstrook op verschillende manieren kan beleven. Een hondenuitlaatveld, een bastion van schanskorven met banken en enkele vlonders completeren het geheel.

Zone Zegwaartseweg en wetering

Vanaf de 13e eeuw heeft deze karakteristieke zone dienst gedaan als ontginningsas in het omringende veenlandschap en vormt het nu de overgang tussen Oosterheem en de wijken Zegwaart en Noordhove. De door ontvening ontstane plassen en moerassen aan weerszijden van de Zegwaartseweg werden in de 18e eeuw drooggemalen ten behoeve van agrarische bedrijfsvoering. De vaart langs de Zegwaartseweg is aangelegd voor de afvoer van turf en later van agrarische producten en was onderdeel van een ringvaart voor scheepvaartverkeer. In aansluiting op de Oostkade functioneerde deze kade ook als landscheiding tussen Rijnland en Schieland.

Het oorspronkelijke beeld is dat van een hoog gelegen veendijk met daarop een smalle weg en een vaart. De aanliggende boerderijen liggen aan de kopse kanten van lange, smalle kavels die diep de ontstane polder insteken.

Het gebied van de Zegwaartseweg ontleent zijn identiteit aan de hogere ligging en aan sterke groene en blauwe dragers. In de nieuwe ruimtelijke context tussen de wijken Oosterheem en Noordhove en de Benthuizerplas is de Zegwaartseweg-zone een min of meer eigen entiteit geworden waarbinnen nieuwe woningen ontwikkeld worden. Daarnaast vormt deze ook de overgang tussen beide wijken en het Noordelijk Plassengebied en "ritst" deze recentere ontwikkelingen als het ware aan elkaar.

Aan de oorspronkelijk ontstane groene en blauwe dragers is een nieuwe groene drager toegevoegd, die bestaat uit een aantal geschakelde groenkamers. Met een meer open zijde naar de Zegwaartseweg en een meer gesloten kant naar de directe omgeving, te "lezen" als groene kammen. Een samenspel van bestaande beplanting en nieuwe aanplant zorgt ervoor dat bestaande erfafscheidingen, kavel- en kwelsloten en bestaande groengebieden worden opgenomen in deze nieuwe en kleinschalige kamstructuur.

De Oostkade

Aan de noordkant wordt de wijk begrensd door de Oostkade, een in cultuurhistorisch opzicht waardevolle dijk als landscheiding tussen twee peilgebieden van de Hoogheemraadschappen van Rijnland en van Schieland en Krimpenerwaard. Het is een markante grens tussen en overgang van de bebouwing van Oosterheem naar het toekomstige Bentwoud. Een watergang en moeraszone aan de voet van deze landscheiding in het Bentwoud verbeeld de oorspronkelijke functie van waterscheiding. Fietsers en wandelaars maken gebruik van een breed provinciaal pad op deze dijk (fietspad nr. 96) van waaraf een aantal verbindingen de moeraszone kruisen en het Bentwoud bereikbaar maakt.

In het eerste westelijk gelegen deelplan van Oosterheem, de Waterrand, presenteert de wijk zich aan deze kade als een reeks vrijstaande woningen op ruime groene kavels. Oostelijk van de aansluiting met het Heempark zijn langs de Oostkade in het deelplan Buythen hoge hofachtige appartementsgebouwen gerealiseerd. De situering van deze gebouwen aan de noordelijke punten van de grote publieke ruimtes van de wijk geven vorm aan en accentueren de belangrijke doorgangen tussen Oosterheem en het toekomstige Bentwoud.

Stadsboerderij en wijktuin Oosterheem

In het noordoosten van Oosterheem tussen de buurt Tuindorp en het tracé van de HSL ligt de stadsboerderij "De Weidemolen" met een wijktuin, drie weides met boerderijdieren, stallen en een zuivelkeuken. Naast boerderijdieren heeft de stadsboerderij een winkeltje, een werkplaats en een aantal verhuurbare ruimtes. De Weidemolen biedt tevens mogelijkheden voor het volgen of organiseren van cursussen op velerlei gebied, zoals natuur en ecologie, Groene Hart producten en creativiteit. De boerderij is ook opgenomen in een stelsel van Toeristische Overstap Punten(TOP's) waar vanuit verschillende gemarkeerde fiets- en wandeltochten in het Bentwoud en richting Zoeterwoude zijn uitgezet. Zowel binnen als buiten op het terras kan gebruik worden gemaakt van een kleinschalige horecagelegenheid.

Bentwoud

Ten noordoosten van Oosterheem wordt tussen Zoetermeer/Rijnwoude en Waddinxveen/Boskoop het Bentwoud ontwikkeld, een recreatief bos- en natuurgebied van ongeveer 1.000 ha, grootschalig, aaneengesloten en met een natuurlijk karakter.

Met het Bentwoud komt er voor de Randstad meer ruimte voor openluchtrecreatie en natuurontwikkeling. Daarnaast vormt het een natuurlijke buffer tegen en overgang naar de oprukkende verstedelijking en het Groene Hart.

De driehoek Benthuizen is de meest westelijke punt van het bos, tussen Oosterheem en Benthuizen. Behalve als onderdeel van het totale bos is de inrichting gericht op de aangrenzende woongebieden. Verschillende fiets- en wandelpaden sluiten aan op de routes uit Oosterheem en Benthuizen, zoals een directe fietsverbinding tussen de kern van Benthuizen en het RandstadRailstation aan de Willem Dreeslaan in Oosterheem. Deze verbindingen komen uit op het centraal door het bos gesitueerde fiets -en voetpad langs de Tweede Tocht die in oostelijke richting de verbindingen zijn met het grotere Bentwoud aan de oostelijke kant van de HSL en de N209. Voor Zoetermeer en Benthuizen zijn in de driehoek twee sportcomplexen en een meer centraal gelegen speelbos opgenomen. De zuidelijke grens van het Bentwoud wordt gevormd door de cultuurhistorisch waardevolle en hoger gelegen Oostkade met een daarlangs gelegen waterrijke ecologische verbindingszone.