Stadscentrum / Dorpsstraat

3.2 Ruimtelijke en functionele analyse plangebied

3.2.1 Stedenbouwkundige opzet

Het Stadscentrum vormt een compacte driehoekige ruimte in het centrum van Zoetermeer, dat werd ingevuld na de bouw van de eerste zes wijken. Het bestaat uit een centraal winkelgebied, aangeduid met de niet-officiële term Stadshart, een woonbuurt, een kantorenstrook en een centrum voor grootschalige detailhandel (het Woonhart).

Het Stadscentrum / Stadshart

Het Stadscentrum omvat een mix aan stedelijk functies, waaronder wonen, winkels, horeca, kantoren, een bibliotheek, het Stadhuis, maar ook een busstation en haltes van RandstadRail.
Uniek aan het Stadscentrum is dat het deels verhoogd is aangelegd. De aanleiding daarvan was tweeërlei. Aan de noordelijke zijde werd een halfverdiepte tunnelbak voor doorgaand autoverkeer aangelegd, als onderdeel van de Europaweg, waardoor de trottoirs van de Europaweg en dus ook de gebouwen daarlangs een meter of drie (een verdiepingshoogte) boven het bestaande maaiveld kwamen te liggen. Aan de zuidelijke zijde van het Stadscentrum lag de spoorbaan van RandstandRail op maaiveld, zodat het langzaam verkeer van en naar het Stadscentrum daar ongelijkvloers overheen geleid moest worden.
Door dit niveauverschil ontstond er als vanzelfsprekend een verkeersvrij winkel- en verblijfsgebied op een hoger niveau, met daaronder op het oorspronkelijke maaiveld functies als autoverkeer, vrachtverkeer ten behoeve van de bevoorrading, parkeren en de winkelmagazijnen. Het hoger gelegen winkel- en verblijfsgebied werd deels gebouwd op grote betonnen platen op pijlers, en waar mogelijk via grondophoging (om boomplaatsing in het winkel-/voetgangersgebied mogelijk te maken).

Binnen het Stadscentrum vormt het Stadshart het winkelgebied. Dit winkelgebied wordt aan de westelijke zijde begrensd door Centrum-West (“Spazio”) en aan de oostelijke zijde door het Stadhuisplein met de “Stadshartpassage”. In de toekomst wordt een uitbreiding van het Stadshart in oostelijke richting voorzien.
Het ontwerpuitgangspunt voor het Stadshart is die van een 'historische binnenstad', terugkomend is het kleinschalige karakter van de straten, waar behalve winkels ook andere voor een stedelijke samenleving belangrijke voorzieningen een plek hebben. Er is één doorgaande route, die in oost-westrichting door het Stadshart loopt. Het stratenverloop is geknikt en wordt onderbroken door kleine pleintjes. De gebouwen staan aaneengesloten langs smalle straten. Er is gebruik gemaakt van arcades, die van de ene kant van de straat naar de andere verspringen, zodat er altijd overdekte wandelmogelijkheden aanwezig zijn. Doordat deze arcades relatief laag zijn benadrukken zij het kleinschalige karakter van de straten.

Figuur 3.2 Promenade met arcades

Het architectuurbeeld van het Stadscentrum is niet homogeen, mede als gevolg van het feit dat er nog steeds ontwikkelingen plaatsvinden. Een klein deel (eerste paal in 1978) hoort nog bij de kleinschaligheidsgedachte van de jaren 70'. Het grootste deel is in de jaren '80 gebouwd. Deze architectuur staat in het teken van versobering en verzakelijking. De jaren negentig-architectuur en de architectuur van het eerste decennium van deze eeuw zijn minder sober maar kleurrijker en gaan meer de hoogte in. Woontorens doorbreken het aanvankelijk horizontale beeld. Door die opzet is het Stadshart en een deel van het Stadcentrum een naar binnen gekeerd centrum geworden met een gesloten buitenrand, die vooral bestemd is voor bevoorrading.

Figuur 3.3 Spazio

De Griekse buurt aan de oostkant bevat uitsluitend woningen. Het is een rechthoekig verkavelde woonbuurt met eengezinswoningen, dat aan noordkant wordt begrensd door een half-cirkelvormig appartementencomplex, bestaande uit acht bouwlagen, en aan de zuidzijde door een langgerekt appartementencomplex van twee lagen hoog. Aan de oostzijde staan, naast de Leidse Wallenwetering, drie woontorens van zes lagen.
Aan de noordkant van het Stadscentrum, langs de Europaweg, bevinden zich kantoren van gemiddeld zes lagen hoog. Vanwege de gewenste wandvorming staan deze kantoren niet los van elkaar in de vrije ruimte, maar zijn ze min of meer aaneengesloten.

Het Woonhart
Het Woonhart is aan het einde van de 20e eeuw gebouwd aan de noordzijde van de Europaweg en betreft een overdekt winkelcentrum voor 'grootschalige detailhandel', grotendeels gericht op verkoop van aan de woninginrichting gerelateerde producten. De hoofdopzet van het Woonhart is een naar buiten gekeerd complex met een aaneengesloten front, etalages aan de buitenzijde (Europaweg) en bevoorrading aan de binnenzijde (Orfeoschouw). Bovenop het twee verdiepingen hoge L-vormige gebouw zijn drie woontorens geplaatst. De twee meest oostelijk gelegen woontorens hebben zes woonlagen, de westelijke woontoren boven de hoofdentree heeft tien woonlagen.

Figuur 3.4 Woonhart met woontorens

De overgang tussen de bouwmassa van het Woonhart en de achtergelegen woonbuurt wordt gevormd door kleinschalige kantoorbebouwing in drie lagen aan de Coppeliaschouw. Tussen het complex van het Woonhart en de Zwaardslootseweg staan een paar vrijstaande gebouwen: een kerkgebouw en twee kantoorpanden.

De Dorpsstraat

Het totale beeld van de Dorpsstraat en haar omgeving is rijk aan variatie, en het dorpse karakter is ondanks allerlei recente ingrepen nog steeds goed herkenbaar. Dit mede dankzij het min of meer conserverende karakter van het “Bestemmingsplan Dorpsstraat 1997”, en de aanwijzing tot beschermd stadsgezicht. Het historische gebied van de Dorpsstraat is ruimtelijk nog steeds duidelijk begrensd. Het wordt door hooggelegen water omringd (Buurvaart, Grote en Kleine Dobbe, Leidse Wallenwetering, Delftse Wallenwetering) en toont naar buiten toe een groene rand, doordat de tuinen van de bebouwing naar buiten toe gekeerd zijn. In het zuiden ligt het Wilhelminapark. Het niveauverschil van de bebouwing op het oude veenpakket met de omgeving is duidelijk merkbaar. De omgeving ligt lager door het afsteken van het veenpakket dat als brandstof werd gebruikt en verhandeld. De dijk langs de Buurvaart, die het veenpakket van de hooggelegen Dorpsstraat intact houdt, ligt als een groene gordel om het eiland Dorpsstraat heen, waarin bijvoorbeeld het Wilhelminapark is aangelegd.

De Dorpsstraat herbergt een groot aantal functies, zoals wonen, winkels, kerken, maatschappelijke en openbare voorzieningen en kent mede daardoor een grote diversiteit aan bebouwing. De verschillende bouwstijlen uit verschillende tijdsperioden dragen hier aan bij. Veel van de van oudsher aanwezige woningen staan aan de straat, doordat de verharding van de oorspronkelijke landweg is verbreed tot aan de gevels.
Bij de herontwikkeling van de Dorpsstraat, opgepakt na een periode van economische en fysieke achteruitgang, veroorzaakt in de jaren '80 en '90 door de bouw van het Stadscentrum, is een koers gekozen waarbij de Dorpsstraat niet concurrerend zou zijn met het Stadscentrum, maar daar complementair aan werd. Er werd gemikt op functies waarvoor het Stadscentrum om commerciële redenen minder geschikt was, zoals “special interest” winkels, leisure en cultuur.

Figuur 3.5 Dorpsstraat met Nicolaaskerk

De Dorpsstraat heeft vele gemeentelijke en Rijksmonumenten. Het ruimtelijke accent van de Dorpsstraat wordt gevormd door de Nederlands Hervormde kerk en de Nicolaaskerk, die samen belangrijk zijn als oriëntatiepunt binnen de Dorpsstraat als ook daar buiten. Het westelijk deel van de Dorpsstraat is van oudsher wat ruimer opgezet en groener dan het oostelijke deel. De knik in de Dorpsstraat leidt tot een variatie in beeld- en zichtlijnen op zowel het groen als de bebouwing.

In februari 2006 is de Dorpsstraat en omgeving aangewezen als gemeentelijk beschermd dorpsgezicht op basis van de gemeentelijke Monumentenverordening.

Het wegenstelsel van de Dorpsstraat en omgeving heeft de vorm van een kruis, bestaande uit de hoofdstraat (de Dorpsstraat) en twee dwarswegen (Leidsewallen en Delftsewallen). Kenmerkend voor de dorpskern is de lineaire structuur, die is gebaseerd op de oude oost-west route en die onderbroken wordt door een aantal pleinen (voormalige schoolpleinen) en stegen naar de achtererven (poorten).
De Dorpsstraat is niet planmatig aangelegd, maar historisch gegroeid. Dit komt tot uitdrukking in de hier en daar verspringende rooilijn. Er is een verschil in verkaveling tussen het westelijke deel, van oorsprong behorende bij het 'rijke' dorp Zoetermeer en het oostelijke deel behorende bij het minder draagkrachtige dorp Zegwaart. De verkaveling in het westelijke deel is ruim, met naast aaneengesloten bebouwing ook vrijstaande woningen. Het oostelijke deel heeft smallere kavels, met kleinschalige en aaneengesloten bebouwing. De kavels lopen vrijwel overal door tot aan het water.

3.2.2 Wonen

Een groot deel van de woningen in het Stadscentrum en het Woonhart betreft appartementen met een (hoog)stedelijk karakter, zoals de appartementen boven de winkels in het Stadshart en het Woonhart en de appartementen in de woontorens die op een aantal plekken aan de randen van en tussen de winkelgebieden in staan. Naast de appartementen met een (hoog)stedelijk karakter zijn er in het Stadscentrum ook appartementen en laagbouwwoningen met een wat minder stedelijk en eerder suburbaan/woonwijkkarakter, zoals in de Griekse buurt.

In de Dorpsstraat bevindt zich een – voor Zoetermeer uniek – historisch en dorps woonmilieu met van oudsher woningen temidden en boven voorzieningen.

3.2.3 Bedrijven en werkgelegenheid

Zowel in het Stadscentrum, het Woonhart als de Dorpsstraat is vanzelfsprekend veel detailhandel, horeca en dienstverlening gevestigd. Het aantal vestigingen en werkzame personen zal naar verwachting verder toenemen als gevolg van toekomstige invulling van de nog onbenutte bouwlocaties (met o.a. detailhandel, horeca, wonen).

Buiten de in de winkelcentra gevestigde lichte ambachtelijke bedrijvigheid, te weten de brandweerkazerne aan de Brusselstraat en het tankstation (zonder LPG) aan de Belgiëlaan, zijn er geen bedrijven in het plangebied aanwezig.

Aan de Europaweg, de Coppeliaschouw en Orfeoschouw bevinden zich diverse kantoorpanden. Ook de brandweerkazerne en het politiebureau zijn in aparte gebouwen aan de Europaweg gevestigd.

3.2.4 Voorzieningen

3.2.4.1 Winkelcentrum

Zowel het Stadscentrum, het Woonhart als de Dorpsstraat hebben onder meer een functie als winkelcentrum. Zij vormen belangrijke winkelgebieden voor Zoetermeer en omgeving. Het Woonhart en een deel van het Stadscentrum is opgezet als een winkelpassage, waarin overdekt kan worden gewinkeld.

3.2.4.2 Maatschappelijke voorzieningen en sport

In het plangebied bevinden zich meerdere zorginstellingen zoals het Woonzorgcentrum De Morgenster aan de Nassaulaan 11 en het tijdelijke verpleeghuis Vierstroom Monteverdi aan de Ondineschouw 15. Zorginstelling PsyQ heeft zich recent gevestigd in een leegstaand kantoorgebouw aan de Denemarkenlaan 2.

Daarnaast zijn er meerdere kerken in het plangebied aanwezig:

• in het verlengde van het woonzorgcentrum De Morgenster, staat de kerk van de Hervormde Morgenstergemeente aan de Nassaulaan 1;
• in het westelijk deel van de Dorpsstraat, op nr. 26, bevindt zich de katholieke Nicolaaskerk van de Nicolaasparochie;
• op de kruising van de Dorpsstraat met de Leidse- en Delftsewallen, aan de Dorpsstraat 59, staat de Oude Kerk van de hervormde Oude Kerk gemeente;
• aan de Osylaan 2 is de Mormonentempel gesitueerd van het kerkgenootschap De Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen;
• en op de hoek van de Zwaardslootseweg met de Europaweg, naast het Woonhart, staat de Vredekerk van de Gereformeerde Gemeente Zoetermeer.

Figuur 3.6 Oude Kerk aan de Dorpsstraat

Op de hoek van de Schoolstraat en de Meidoornlaan is een kinderopvangcentrum gevestigd in het pand van de voormalige Huishoudschool. Het politiebureau en de brandweerkazerne bevinden zich tegen het Stadscentrum aan, ter plaatse van het Burg. Wegstapelplein.

In het Stadscentrum en de Dorpsstraat zijn verschillende culturele instellingen en sportvoorzieningen gevestigd:

• in Centrum-Oost is aan het Theaterplein 10 het Stadstheater gevestigd;
• aan het Oostwaarts 70 bevindt zich de bioscoop Utopolis. In het gebouw waarin Utopolis is gevestigd, is tevens kantoorruimte, een parkeergarage en een fitnesscentrum ondergebracht;
• in het westelijk deel van de Dorpsstraat is op nr. 7 het Stadsmuseum Zoetermeer gevestigd. Het Stadsmuseum is gevestigd in een monumentaal pand (Rijksmonument), ook wel genoemd 't Oude Huis. Het biedt tevens onderdak aan het Historisch Genootschap Oud Soetermeer;
• ten noorden van de Dorpsstraat, aan de Leidsewallen 80 op de hoek met de Osylaan, staat het gebouw van het Centrum voor Kunst en Cultuur;
• In het westelijke deel van de Dorpsstraat is een aantal kunstgaleries en -ateliers gevestigd;
• In het oostelijk deel van de Dorpsstraat is een aantal ruimten bovenin het pand aan de Dorpsstraat 99a in gebruik als atelier;
• In een voormalig kantoorpand aan de Duitslandlaan 440 is inmiddels een onderdeel van het ID College, de MBO Theateropleiding, gevestigd;
• Naast het reeds genoemde fitnesscentrum in het gebouw van de bioscoop Utopolis aan het Oostwaarts 70, is er nog een aantal fitnesscentra in het Stadscentrum gevestigd,onder meer bij Spazio en aan het Bovenlangs 36.

Figuur 3.7 Bioscoop Utopolis aan het Oostwaarts