Rokkeveen

3.1 Ontstaansgeschiedenis van Rokkeveen

3.1.1 Het onderliggende landschap

De wijk Rokkeveen ligt, in tegenstelling tot de andere wijken van Zoetermeer, in maar liefst vijf verschillende polders, te weten:

• a. de Binnenwegse polder;
• b. de Noordpolder;
• c. het Voorhoekje;
• d. de Nieuwe- of Drooggemaakte polder;
• e. de Driemanspolder.

Elk van de polders heeft een eigen specifieke ontstaansgeschiedenis en kavelrichting.

Een groot deel van de oorspronkelijk middeleeuwse laagveengronden rond het dorp Zoetermeer/Zegwaard werd vanaf de 14e eeuw geleidelijk afgegraven ten behoeve van de turfwinning en kwam zo permanent onder water te staan. Vanaf het midden van de 17e eeuw werden deze uitgeveende plassen rondom Zoetermeer en Zegwaard drooggemalen, waarbij de zogenoemde droogmakerijen ontstonden (Driemanspolder 1675, Binnenwegse Polder 1701-1706). De oude polders liggen als onregelmatig gevormde scherven tegen elkaar aan. De breukvlakken worden gevormd door kades, dijken, dammen en sloten. Slechts op een enkel punt in Rokkeveen zijn deze nog waar te nemen.

In de drooggemaakte gebieden werden tochten en sloten gegraven om de waterafvoer te reguleren. De polders werden ingericht volgens een strak, rationeel patroon. De richting van de sloten en tochten is vaak de basis geweest voor de kavelrichting van de bebouwing in Rokkeveen (zie kaart 3.1) Later zijn de polders opgegaan in één grote polder, de Binnenwegse Polder. Deze polder is nu niet meer als zodanig herkenbaar.

Figuur 3.1: De verkaveling van Rokkeveen

Landscheiding
De Landscheiding is een kade (lage dijk) die al in de 13e eeuw werd aangelegd om de polders van de waterschappen Rijnland, Delfland en Schieland van elkaar te scheiden. Zo konden de waterschappen elk hun eigen waterpeil in hun polders bepalen.

Komend vanaf Leidschendam liep de waterscheiding via Roeleveen over de huidige spoorlijn Den Haag-Utrecht. Deze boog vervolgens ter hoogte van de huidige afrit Zoetermeer van de A12 af in zuidoostelijke richting naar het punt in de zuidoosthoek van het huidige bedrijventerrein Lansinghage. Op dat punt kwamen de gebieden van de drie waterschappen bij elkaar. De dijk is grotendeels verdwenen, slechts enkele relicten herinneren hier nog aan, zoals de naam “Brede Akkerpad” bij de watertoren in het Burgemeester Hoekstrapark en de grenspaal aan de Reginagang uit 1857.

Delftsewallenwetering
De Delftsewallenwetering (de wetering en vaarweg vanuit het oude dorp Zoetermeer/Zegwaard naar Delft) liep oorspronkelijk door de polders in Rokkeveen. De wetering ten zuiden van de A12 is in 1988 afgegraven ten behoeve van de bouw van Rokkeveen.

Pissekade
De Pissekade kan aangemerkt worden als historische infrastructuur. De Pissekade is in de 16e eeuw aangelegd als hulpdijk vanaf de Berkelseweg ter versteviging van de Landscheiding, omdat de Landscheiding zelf ernstig verzwakt was door turfwinning. Tussen de Juweellaan en de Natuursteenlaan is een klein deel van de Pissekade bewaard gebleven.

3.1.2 Oude lintstructuren

Door het plangebied Rokkeveen lopen twee historische bebouwingslinten, te weten de Rokkeveenseweg en de Stationsstraat. Ook aan de Berkelseweg is oudere bebouwing aanwezig.

De Rokkeveenseweg 
De 13e eeuwse polderdijk Rokkeveenseweg behoort tot de historische infrastructuur. Deze weg ontleent zijn naam aan het ontginningsgebied Ruckenvene of Rokkeveen. Aan de Rokkeveensweg (ten zuiden van de A12) stond een verzameling van boerderijen. De Rokkeveenseweg en Zegwaartseweg vormden oorspronkelijk één doorlopend ontginningslint, waar vandaan boeren vanaf het begin van de 13e eeuw het gebied hebben ontgonnen. Aan de Rokkeveenseweg, ten zuiden van de A12, bevond zich een verzameling boerderijen, de vlek Rokkeveen genaamd. Deze vlek heeft uiteindelijk ook zijn naam aan de later te realiseren woonwijk gegeven. In de wijk is thans nog enkele oorspronkelijke bebouwing terug te vinden.

De Stationsstraat
De Stationsstraat dateert uit de Middeleeuwen en is van oorsprong een kerkepad dat van het oude dorp Zegwaard via Rokkeveen naar Pijnacker liep. Oorspronkelijk heette deze straat de Kapellelaan, vernoemd naar een kapel. Later werd de naam veranderd in de Molenweg, verwijzend naar een oude korenmolen. Vanaf 1929 kent de straat zijn huidige benaming als Stationsstraat, verwijzend naar het treinstation. De Stationsstraat gaat na de Berkelseweg over in de Katwijkerlaan richting Pijnacker. Tot aan het eind van de 19e eeuw was de Stationsstraat nauwelijks bebouwd. Er stonden slechts enkele boerderijen. Pas in het begin van de 20ste eeuw verrezen langs de Stationsstraat arbeiderswoningen (ten behoeve van de fabriek van Nutricia). In de jaren 1920-1935 werd het gedeelte van de huidige 2e Stationsstraat ontdekt door notabelen die daar hun villa's lieten bouwen. Aan de 3e Stationsstraat verrees in 1927 het meest markante historische gebouw van Rokkeveen, de watertoren. De oude historische bebouwing langs de Stationsstraat is nu nog grotendeels terug te vinden.

De Berkelseweg
De Berkelseweg is een weg met gevarieerde oudere bebouwing. Deze weg vormt de oude verbinding naar Berkel. De Berkelseweg sluit aan op de Katwijkerlaan en de 4e Stationsstraat. Het bebouwingslint langs deze weg is op de gemeentegrens met Pijnacker-Nootdorp gesitueerd.

Figuur 3.2: Oude ontginningslinten in Zoetermeer

3.1.3 Cultuurhistorie en archeologie

Monumenten
In de wijk Rokkeveen ligt een aantal gemeentelijke monumenten, te weten:

• 2e Stationsstraat 229 (woonhuis uit 1935);
• 2e Stationsstraat 230/232 (dubbel woonhuis uit 1935);
• 3e Stationsstraat 330 (villa uit 1933);
• 3e Stationsstraat 369 (watertoren De Tien Gemeenten uit 1927);
• Reginagang (grenspaal tussen Rijnland, Delfland en Schieland uit 1857);
• 4e Stationsstraat 442 (boerderij Weltevreden uit 1905);
• 4e Stationsstraat 450 (boerderij uit 1875);
• 4e Stationsstraat 481 (boerderij Vredebest uit de tweede helft van de 18e eeuw);
• Rokkeveenseweg Zuid 166 (boerderij Ouderzorg uit 1925).

Beeldbepalende panden
De wijk Rokkeveen kent een aantal beeldbepalende panden. Een beeldbepalend pand is een pand dat niet als monument is beschermd maar dat een kenmerkend onderdeel vormt van de cultuurhistorisch waardevolle omgeving en door zijn uiterlijk het historische beeld mede bepaalt. Het betreft hierbij de volgende panden:

• 2e Stationsstraat 222 (woonhuis uit 1934);
• 2e Stationsstraat 239 (Villa Mahtilda uit 1930);
• Rokkeveenseweg Zuid 122-124 (dubbel woonhuis uit 1872).

Archeologisch belangrijke vindplaatsen
Op de provinciale kaart van de Cultuurhistorische Hoofdstructuur is een gedeelte van Rokkeveen aangeduid als "redelijke tot grote kans op archeologische sporen" (zie Bijlage 1 van de plantoelichting).

Figuur 3.3: Fragment provinciale kaart van de Cultuurhistorische Hoofdstructuur

Dit betreft een zone die het plangebied van west naar oost doorsnijdt. Gelet hierop is met de provincie Zuid-Holland afgesproken een archeologisch bureauonderzoek te laten verrichten. De resultaten van dit onderzoek zijn opgenomen in het rapport "Wijk Rokkeveen te Zoetermeer; een bureauonderzoek" van 20 juli 2011 (zie voor het volledige onderzoek Bijlage 3 van de plantoelichting). De conclusies van het onderzoek zijn dat er in het plangebied archeologische waarden uit het Neolithicum worden verwacht. Deze kunnen worden aangetroffen op afzettingen van een perimariene waterloop op een diepte van ca. 7 m –mv. Ook op afzettingen van een mariene kreek kunnen waarden uit deze periode worden aangetroffen. Deze worden op ca. 2 m –mv verwacht. Het betreft resten van nederzettingen of kampjes. Langs de voormalige ontginningsassen en de Delfland Landscheiding worden direct aan maaiveld archeologische waarden vanaf de Late Middeleeuwen verwacht. Deze zijn echter verstoord bij de aanleg van de wijk Rokkeveen. Een uitzondering hierop vormt het zuidwestelijke deel van de Molenweg, de huidige Vierde Stationsstraat, waar op basis van hoogtebeelden nog een dijklichaam aanwezig lijkt te zijn.

Gelet op de onderzoeksresultaten wordt geadviseerd bij toekomstige bodemingrepen een archeologisch onderzoek uit te voeren in de gebieden A en B, die zijn weergegeven in onderstaande afbeelding. Zone A is een gebied met een hoge verwachting op archeologische waarden vanaf de Late Middeleeuwen. Zone B is een gebied met middelhoge verwachting op archeologische waarden uit het Neolithicum.

Figuur 3.4: Kaart met de ligging van zones A en B (bron: archeologisch bureauonderzoek).

Voor zone A wordt een archeologisch onderzoek geadviseerd indien bodemingrepen dieper reiken dan 30 cm –mv en een oppervlakte hebben groter dan 100 m2. Voor zone B wordt een archeologisch onderzoek geadviseerd indien bodemingrepen dieper reiken dan 200 cm –mv en een oppervlakte hebben groter dan 1000 m2. Deze adviezen zijn overgenomen door op de plankaart aan de zones A en B respectievelijk de dubbelbestemming 'Waarde - Archeologie 1' en 'Waarde Archeologie 2' toe te kennen. In de regels is verder bepaald dat voor deze gebieden een archeologisch onderzoek verplicht is bij ingrepen die dieper reiken dan de hiervoor aangegeven diepten die geldt voor zone A en zone B. Voor het gebied buiten zones A en B is geen nader onderzoek nodig en wordt geadviseerd het terrein vrij te geven voor de voorgenomen ontwikkeling.

In de gemeentelijke Rapportage "Archeologisch waardevolle gebieden in Zoetermeer" is in Rokkeveen één locatie aangewezen als archeologisch waardevol gebied, te weten de zogenoemde Pissekade. Het betreft hierbij het veenlichaam in het Burgemeester Hoekstrapark, dat nog over is van de voormalige Landscheiding uit de 13e eeuw. Deze bevat resten uit de periode van opwerping en kan aanwijzingen geven over de ouderdom van de hoogheemraadschappen. Ook aan deze gronden is de dubbelbestemming 'Waarde-Archeologie 1' toegekend.