Katendrecht-Pols

4.1 Ruimtelijk concept

Het gebied Katendrecht Pols is gelegen midden in de tot stedelijk gebied transformerende 19e eeuwse zeehavens. De grote oude havenbekkens Maas- en Rijnhaven hebben aan de wieg gestaan van de groei van Rotterdam tot wereldhaven. Katendrecht ligt midden in deze havenbekkens en is daarmee nauw verbonden met de groei van de havenstad Rotterdam. Katendrecht Pols is de smalle landstrook waar de Maashaven en Rijnhaven elkaar dicht naderen. De “voelbaarheid” van deze zeehavens is daar dan ook het grootst. Deze “zeehavenbeleving” is uitgangspunt van het plan voor de transformatie van het Polsgebied. Het Polsgebied is onderdeel van de nieuwe zeehavenstad Kop van Zuid. Het Polsgebied zal op een eigentijdse manier de sfeer en beleving oproepen van het wonen in een oude zeehaven: stevige (pak)huizen en silo’s in een robuuste omgeving naast het historische pakhuis Santos en de Codrico-silo. De nieuwbouw die daar gaat verrijzen zal dan ook op een eigen manier de sfeer en het gebruik oproepen. Deze niet alledaagse gebouwen, in een niet alledaagse omgeving, met een niet alledaagse openbare ruimte is de kern van het plan.

De eerste plannen voor de transformatie van Katendrecht Pols dateren van eind jaren '90. In 2000 is de structuurschets Pols vastgesteld door B&W. Deze structuurschets is in 2003 herzien, waarna een stedenbouwkundig plan (2005) op basis van die herziene structuurschets gemaakt is. Dit stedenbouwkundig plan Polsgebied, en het daarin beschreven ruimtelijke concept, vormt de basis voor de ontwikkeling van het Polsgebied. Hieronder is korte beschrijving gegeven van dat ruimtelijk concept voor het Polsgebied.

De Pols is een smalle landtong die aan beide zijden is omgeven door de enorme ruimte en wijdsheid van de grote havenbekkens. Contrasten tussen compacte bebouwing en grote open ruimte, tussen de "snelle' buitenzijde en een "langzame" binnenzijde benadrukken de bijzonderheid van het gebied.
De grootstedelijke industriële weidsheid aan de buitenranden worden afgewisseld met een sterk omsloten compactheid in de vorm van stegen en pleintjes. Het ruimtelijk concept en de opbouw van de nieuwbouw is gebaseerd op kenmerkende elementen in het Polsgebied, namelijk:

- de vierslag (vier evenwijdige stroken bebouwing);

- beeldbepalende "havenensembles"

4.1.1 De vierslag

Het ruimtelijk concept bouwt voort op de oorspronkelijke vierdeling in bebouwingsstroken, de zogenoemde 4-slag. De Brede Hilledijk blijft de centrale as en de hoofdontsluiting van het gebied. De ontsluitingsweg die eerst via de Bananenstraat en de Maashaven oostzijde liep komt nu langs de Maashavenkade te lopen. De ontsluitingsfunctie gaat samen met een brede voetgangerspromenade met verblijfswaarde. De Brede Hilledijk krijgt een boulevardachtig profiel met brede trottoirs en een groene middenberm. Aan weerszijden van de Brede Hilledijk liggen 2 parallele stroken bebouwing. Deze bebouwingsstroken worden niet meer van elkaar gescheiden door -rechtlijnige- ontsluitingswegen, maar door een 'circuit' van straatjes en pleintjes. Hierdoor wordt de drukke buitenzijde afgewisseld met rustige binnenwereld van autoluwe straatjes en pleintjes. Ontsluiting van de parkeervoorzieningen gaat via de Brede Hilledijk en de Maashavenkade. Via de dwarsstraatjes worden de gebouwde parkeervoorzieningen bereikt.

Zowel in het gebied ten noorden als in het gebied ten zuiden van de Brede Hilledijk is sprake van een 'circuit' van straatjes. Hiermee ontstaat een contrast tussen een wijdse en drukkere buitenzijde en een compacte omsloten binnenwereld. Dit gebeurt middels een stelsel van omsloten 'straatjes'. Dit straatjes circuit loopt parallel aan de Brede Hilledijk en is autoluw. Voldoende dwarsrelaties zorgen voor een aangenaam verblijfsklimaat en biedt steeds interessante perspectieven op boulevard en haven. Elke route kent één centrale pleinruimte met uitzicht op het water van de Rijn- dan wel de Maashaven. Aan het circuit bevinden zich woningen, voorzieningen en kleinschalige bedrijven. De autovrije pleinen zijn goede plekken voor horeca en andere publieksgerichte voorzieningen.

Vanaf de Brede Hilledijk zijn er dwarsverbindingen in noordelijke richting en in zuidelijke richting. Tussen het labyrint van straatjes en de centraal gelegen Brede Hilledijk aan de ene zijde en het water van de Rijn of Maashaven aan de andere zijde ontstaat hierdoor een grote interactie. Slechts op één centrale plaats liggen twee dwarsverbindingen in elkaars verlengde, zodat een doorlopende zichtlijn ontstaat tussen Maashaven en Rijnhaven. Deze zichtlijn eindigt op het nieuwe Luxor Theater aan de Posthumalaan.

Doordat de zuidkade onderdeel is van de doorlopende kade langs de Maashaven ligt de bebouwing in de rooilijn langs de kade. De noordzijde (Rijnhaven zijde) bestaat veel meer uit plekken aan het water. De bebouwing kan daardoor incidenteel ook op de kade staan.

Vanaf de entree van Katendrecht, de Brede Hilledijk, via Siloplein tot Tolhuislaan loopt een belangrijke continue groene lijn door Katendrecht. In de Pols is dat de Brede Hilledijk die wordt vormgegeven als een representatieve laan. De Brede Hilledijk is ook de belangrijkste entree van Katendrecht en krijgt een groene middenberm en vier rijen bomen die vanuit de voetgangerszijstraten steeds voor een groen beeld zullen zorgen. Dit is het enige lijnvormige groenelement in de Pols zodat er ook een optimaal contrast ontstaat tussen de ontsluitings-as en het smalle labyrint van voetgangers straatjes en pleintjes.

Niet alleen stedenbouwkundig zal de Pols een herkenbaar onderdeel van Katendrecht zijn, ook in de beleving van de buitenruimte. Dit zal hoofdzakelijk tot uitdrukking komen door het ontbreken van de (geparkeerde) auto uit een groot deel van het straatbeeld in de bebouwingsstroken. Een inrichting als verblijfsgebied wordt zo mogelijk. De straatjes, met aan weerszijden hoge bebouwing, zullen een stedelijke uitstraling hebben, met een hoge kwaliteit verharding en vanwege de beperkte ruimte een rustige inrichting waarbij het straatmeubilair en verlichting een uitgekiende plek krijgen. Vanwege de sobere inrichting zullen details in het maaiveld een rol van betekenis gaan spelen in de beleving van de buitenruimte; te denken valt aan afschotrichtingen, ritme en type van drainagekolken, molgoten en legpatronen in klinkerbestrating. Daarnaast zijn er aan het labyrint van voetgangersstraatjes verschillende pleintjes gelegen met een zicht op de Maas dan wel Rijnhaven. Belangrijk is dat de wanden rond deze pleintjes overwegend een goed openbaar karakter krijgen om het gebruik en de kwaliteit van de pleintjes te waarborgen. Op deze pleintjes is meer ruimte om groen toe te passen. Te denken valt aan clusters van bomen maar ook een uitgekiende toepassing van gras en/of bodembedekkers.

De Brede Hilledijk en de Maashaven Noordzijde komen samen op het Siloplein. Van de andere zijde sluiten hierop de Veerlaan en de Tolhuislaan aan. Dit Siloplein wordt meer dan nu het geval si het verdeelpunt voor het verkeer op Katendrecht (bestemming verkeersgebied). Zowel de Brede Hilledijk als de Maashaven Noordzijde worden in het kader van Duurzaam Veilig ingericht als verkeersader. Dit betekend onder meer dat ze worden toegerust met vrijliggende fietspaden.

4.1.2 Beeldbepalende havenensembles

De grote havengebouwensembles zijn beeldbepalend voor Katendrecht. Het Codrico Latensteijn complex is als een markant beeldmerk van Katendrecht zichtbaar van verre. Maar ook vanuit Katendrecht zelf is het beeldbepalend. In mindere mate geldt dit ook voor het Santosgebouw. De nieuwe structuur zorgt dat deze gebouwen een bijzondere positie blijven innemen. Hiervoor is naast de vierslag een hoogtezonering opgenomen.

Deze hoogteverdeling, afgestemd op de beeldbepalende bebouwing, gaat uit van wandvormige gebouwen van maximaal 37 meter langs de Rijnhaven (hoger dan het achtergelegen Santos);basementen van 18 meter in de Santosstrook (lager dan het historische pakhuis Santos, waardoor dit gebouw hier de uitzondering is); 25 meter in de Breijerstrook en 15 meter in de strook langs de Maashaven. Dit wordt het basement genoemd. Op elk basement is een accent mogelijk, tot 50% van het oppervlak van het basement. Ook de accenten hebben per strook verschillende hoogten. De wanden langs de Rijnhaven hebben geen accent, de Santos Latensteijn strook heeft een hoogte van 48 meter (Dit is de hoogte van de Latensteijn Silo, maar met het glazen volume op het dak steekt dit gebouw toch boven de strook uit.); Op de Breijerstrook en de rand met de Hillelaan hebben de accenten een hoogte van 63 meter, overeenkomstig de hoogte van de glazen kubus op de Latenstein silo. Op de Maashavenstrook zijn de accenten weer maximaal 48 meter. De accenten zijn ten opzichte van elkaar zo gepositioneerd dat ze nauwelijks in elkaars blikveld staan en een ieder zicht heeft op de Maas- dan wel de Rijnhaven, of op beiden.

4.1.3 Bebouwing

De bebouwing in die stroken bestaat dus uit plinten, basementen en accenten. De plinten/basementen begeleiden de openbare ruimte van het binnengebied zowel als van de kades en Brede Hilledijk. De plinten/basementen zijn orthogonaal en bevatten naast woningen ook entrees, bedrijven en voorzieningen en toegangen voor expeditie en parkeren. De basementen bevatten woningen, kantoren en collectieve voorzieningen (daktuinen en gemeenschappelijke ruimtes, kinderdagverblijf, sportfaciliteiten etc.). Elk basement heeft een of meer accenten. De accenten bevatten woningen of kantoorruimtes. De oriëntatie van het gebied ten noorden en ten zuiden van de Brede Hilledijk is verschillend: Ten noorden van de Brede Hilledijk staan de wanden evenwijdig aan de kade van de Rijnhaven en heeft de bebouwing (basementen) daarachter een oriëntatie loodrecht op de kade. In de zuidstrook staat alle bebouwing evenwijdig aan de kade. Door de verschillende hoogtes van de basementen ontstaat een asymmetrische opbouw van de ruimtes (laan , voetgangersstraatjes en pleinen). Door de accenten en de dwarsstraten ontstaan er geen lange continue hoge wanden maar een constante verspring van de hoogtes waardoor er steeds een afwisseling in de lichtval op de Laan, kade en voetgangersstraatjes zal zijn.