Nieuw-Beijerland

5.11 Cultuurhistorie en archeologie

Cultuurhistorie

De cultuurhistorie in Nieuw–Beijerland bestaat uit verschillende onderdelen. Er zijn twee rijksmonumenten in Nieuw–Beijerland, te weten de korenmolen en de hervormde kerk. Het plangebied herbergt geen gemeentelijke of provinciale monumenten. De bebouwingsstructuur van de dorpskern is uniek voor de Hoeksche Waard. Er bevinden zich in de Hoeksche Waard meerdere voorstraatdorpen, maar geen heeft zich ontwikkeld volgens dit rationele patroon. Voor heel het gebied geldt daarnaast dat er geen beschermde dorpsgezichten aanwezig zijn. Wel zijn de dorpsgebieden van groot cultuurhistorisch belang en dienen voldoende te worden beschermd. Hieronder valt ook de oude kern in Nieuw–Beijerland. De cultuurhistorische waardenkaart van de provincie Zuid–Holland ( www.kich.nl en www.chs.zuid–holland.nl laat zien dat het plangebied deels (oude dorpskern) een redelijk hoge cultuurhistorische waarde toegekend heeft gekregen. Deze zelfde waarde is ook van toepassing op de landschapslijnen in de vorm van dijklinten, die door het plangebied lopen. Dit betreffen de Spuidijk en de Nieuw–Beijerlandse kreek.

De redelijk hoge waarden refereert naar een bebouwingsstructuur die intact is gebleven. Echter is de historische bebouwing minder gaaf en is op meerdere plaatsen nieuwbouw verschenen ter vervanging van de bestaande bebouwing.

Rijksmonument

Deze korenmolen aan de Spuidijk in Nieuw–Beijerland ter hoogte van de Middelstraat, is gebouwd in 1703 als dorps korenmolen. De molen is tot circa 1929 in gebruik geweest voor deze functie. Enkel bij hoge uitzondering was de molen hierna nog in bedrijf. In het jaar 1930 brandde de molen tot op stenen romp geheel uit. In de jaren daarna is hij herbouwd met onderdelen van een molen uit Strijen. De korenmolen De Swaen had destijds de veel voorkomende naam Windlust. Tot 1958 heeft de molen dienst gedaan en daarna volgde een periode van verval totdat de molen in 1987 in de handen kwam van de huidige eigenaar. De Swaen is in 1993 volledig gerestaureerd en draait tegenwoordig regelmatig.

Om de belangrijke positie van de molen in het landschap vast te leggen en te beschermen, is er een molenbiotoop van toepassing. Dit houdt in dat er in een straal van 400 m beperkte bouwmogelijkheden zijn.

Rijksmonument De Nederlands Hervormde kerk

Het is opvallend dat er bijna rondom de hele Nederlands Hervormde kerk een gracht ligt, waardoor deze als het ware op een schiereiland staat. In veel voorstraatdorpen is de kerkring gedempt. Omtrent de bouw van de eerste kerk, omstreeks 1603, is helaas weinig bekend. Wel is bekend, dat de kerk van tijd tot tijd is verbeterd en in 1826 zelfs bijna geheel is vernieuwd.

Aan het uiterlijk van de kerk is na 1826 vrijwel niets veranderd. In 1974 heeft het inwendige van de kerk een totale renovatie ondergaan. De torenspits, eigendom van de gemeente, is jonger dan het kerkgebouw. In 1845 werd de spits zodanig door de bliksem getroffen, dat kort daarop algehele vernieuwing moest plaatsvinden.

De consistorie is in 1953 afgebroken, in 1974 nog wat vergroot en datzelfde jaar nog gesloopt voor een nieuw verenigingsgebouw. Na een renovatie omstreeks 1980 kreeg dit gebouw de naam 'De Hoeksteen'.

Archeologie

Wet op de archeologische monumentenzorg

Op 1 september 2007 is de wet op de archeologische monumentenzorg in werking getreden. Hiermee worden de uitgangspunten van het Verdrag van Malta binnen de Nederlandse wetgeving geïmplementeerd. De wet regelt de bescherming van archeologisch erfgoed in de bodem, de inpassing ervan in de ruimtelijke ontwikkeling en de financiering van opgravingen: 'de veroorzaker betaalt'.

Voor gebieden waar archeologische waarden voorkomen of waar reële verwachtingen bestaan dat ter plaatse archeologische waarden aanwezig zijn, dient door de initiatiefnemer voorafgaand aan bodemingrepen archeologisch onderzoek te worden uitgevoerd. De uitkomsten van het archeologisch onderzoek dienen vervolgens volwaardig in de belangenafweging te worden betrokken. Het belangrijkste doel is de bescherming van het archeologische in de bodem (in situ) omdat de bodem doorgaans de beste garantie biedt voor een goede conservering. Er wordt uitgegaan van het basisprincipe de 'verstoorder' betaalt voor het opgraven en het documenteren van de aangetroffen waarden als behoud in de bodem niet tot de mogelijkheden behoort.

Archeologiebeleid Hoeksche Waard

De gemeente Korendijk heeft samen met de andere gemeenten in de Hoeksche Waard archeologiebeleid opgesteld. In figuur 5.4 is een fragment van de kaart opgenomen die onderdeel uitmaakt van de archeologische beleidsadvieskaart. Hieruit blijkt dat voor het grootste deel van het plangebied een middelhoge verwachtingswaarde geldt (oranje/rood). Twee delen van het plangebied zijn aangeduid met een hoge verwachtingswaarde (rood omrand en groen), terwijl een klein gedeelte een lage verwachtingswaarde heeft (wit). Werken en werkzaamheden zijn hier niet zonder meer toegestaan, maar alleen nadat uit archeologisch onderzoek is gebleken dat er geen archeologische resten in de bodem aanwezig zijn. Indien er beperkte grondwerkzaamheden plaats gaan vinden, kan dit zonder dat dit onderzoek hoeft te worden uitgevoerd. De omvang hiervan verschilt per verwachtingswaarde.

Figuur 5.4 Fragment archeologische beleidsadvieskaart

Voor het donkergroene gebied in figuur 5.4 geldt dat er bij een bodemverstoring groter dan 30 m2 archeologisch onderzoek moet worden uitgevoerd. Dit gebied maakt onderdeel uit van de historische kern. Voor het overgrote deel van het plangebied geldt een middelhoge verwachtingswaarde. Onderzoek is noodzakelijk indien werken of werkzaamheden worden uitgevoerd voor een oppervlakte van ten minste 500 m2 en over een diepte van ten minste 50 cm. Voor het licht groene gedeelte geldt een lage verwachtingswaarde en zijn deze maten 10 ha respectievelijk 50 cm.

Deze maten zijn vertaald in het bestemmingsplan, waarbij per gebied een andere dubbelbestemming is opgenomen (Waarde - Archeologie - 1 tot en met - 3). Hiermee worden in dit bestemmingsplan de archeologische verwachtingswaarden voldoende beschermd.