Oude-Tonge

3.2 Ruimtelijke structuur

Ruimtelijke karakteristiek Oude-Tonge

Als gevolg van de watersnoodramp van 1953 en de nadien plaatsgevonden herbouw, is het centrum van Oude-Tonge rigoureus gewijzigd. Toch is de oorspronkelijke dorpsplattegrond met voorstraat, kerkring en achterstraat nog goed herkenbaar. Ook andere, uit de 19e eeuw en eerder daterende elementen zijn in meer of mindere mate bewaard gebleven. De herkenbare elementen, welke ook staan weergegeven in figuur 3.1, zijn:

• het kerkring-voorstraatmodel (waarbij de westelijke achterweg als openbare weg is opgeheven);
• de ligging van het oude raadhuis aan de dijk tegenover de Voorstraat;
• de buitendijks gelegen Kaai met het havenkanaal, de spuikade en een binnendijks langs de Oudelandsedijk gelegen afwatering;
• het restant van de kreek langs de Kolfweg en Grijsoord (de 'bovenloop' van de als oorspronkelijke haven ingerichte kreek);
• de resterende oudere bebouwing langs de binnen de dorpspolder gelegen kreek;
• de molen en de overige oude buitendijks gelegen dijkbebouwing ten zuiden van de Molendijk;
• het dijkensysteem en een aantal andere binnen of bij de dorpskern aansluitende oude wegen zoals de Lange weg, Capelleweg, Molenweg en Tonisseweg (Stationsweg).

Karakteristiek voor het ruimtelijk beeld van de oude 19e eeuwse kern is het dichte bebouwingspatroon. Het overgrote deel van de bebouwing bestaat uit losse, bijna of geheel tegen elkaar gebouwde panden, meestal in één of twee bouwlagen met zadeldak of schilddak. De noklijn staat bijna overal dwars op de aanliggende straat. Aan weerszijden van de wat bredere Voorstraat staan relatief hoge, soms statige woon- en winkelpanden. De panden staan in een strakke rooilijn langs de boomvrije Voorstraat. De bebouwing van de Voorstraat sluit in noordelijke richting direct aan op het ronde bebouwingspatroon van de Kerkring en loopt in zuidelijke richting geleidelijk op naar de dijken bij de haven. Deze Molendijk en Oostdijk zijn eveneens relatief dichtbebouwd.

Ook de Kerkring, met de grote centraal op het plein geplaatste kerk, vormt een markant element binnen de oude dorpskern. Rond de kerk staan grote bomen. Elders binnen de oude kern ontbreekt een groenstructuur. De lage, in een ringvorm om de kerk gesitueerde bebouwing staat bijzonder dicht opeen, waardoor dit gebied een intiem karakter heeft. De ring wordt op enkele plekken doorbroken door smalle wegaansluitingen, onder meer van de Voorstraat en achterstraten.

Figuur 3.1 Kaart ruimtelijke structuur

De kleinschalige, meestal uit één bouwlaag bestaande bebouwing staat met de noklijn nagenoeg haaks op de Kerkring. In combinatie met de strakke rooilijnen en de ringvorm van het plein heeft dit geleid tot de bouw van afgeschuinde voorgevels.

Karakteristiek voor de gehele oude 19e-eeuwse kern van Oude-Tonge is het wegenpatroon bestaande uit hoofdzakelijk noord-zuidgerichte lange straten met daartussen gelegen en ten opzichte van elkaar verspringende oost-westgerichte verbindingsstraten. Het bebouwingspatroon kenmerkt zich door de grote hoeveelheid van direct tegen elkaar of op korte afstand van elkaar gebouwde vrijstaande woonhuizen. De huizen zijn voor het merendeel gebouwd in twee en soms één bouwlaag onder een met rode pannen bedekt zadel- of schilddak. Bij bijna alle panden ligt de noklijn haaks op de woonstraat. Opvallend zijn de veelal diepe achtertuinen met vaak ook grote bomen. Ook hier zijn de relatief smalle straten voor het merendeel boomvrij ingericht. Dit bebouwingspatroon gaat geleidelijk aan over in de meer planmatige dorpsuitbreidingen van de eerste helft van de 20e eeuw. Deze uitbreidingen kenmerken zich door een bebouwingspatroon van vooral eengezinsrijenwoningen in één of twee bouwlagen onder gemeenschappelijke langs de straat doorlopende - eveneens roodbedekte - langskappen.

De cultuurhistorische eenheid van Kerkring, Voorstraat en de Oost-Achterweg is goed behouden. De Voorstraat heeft een tijdlang ook een duidelijke betekenis gehad als de belangrijkste winkelstraat van Oude-Tonge. Door de realisatie van het nieuwe winkelcentrum aan de ten oosten van de oude kern gelegen Dabbestraat, wordt de betekenis van het centrum van Oude-Tonge als kernwinkelgebied versterkt.

De Oost- en de West-Achterweg waren in vroegere tijd van belang als een soort bedrijfsweg achter de Voorstraat langs. De beeldkwaliteit van deze straten was dan ook van oudsher duidelijk beperkt in vergelijking met de Voorstraat. In functioneel opzicht waren zij ook sterk verbonden met de nabijgelegen haven met kaai. Weliswaar heeft de Oost-Achterweg de functie als expeditiestraat bij de aan de Voorstraat gelegen voorzieningen behouden, maar de straat heeft nu ook een sterkere woon- en winkelfunctie gekregen, met name door de aanwezigheid van een grote supermarkt met parkeerterrein. Vooral door de aanwezigheid van de supermarkt met het parkeerterrein en de bevoorradingsplek aan de Oost-Achterweg, is het oorspronkelijk kleinschalig ruimtelijk beeld aanmerkelijk aangetast en is er sprake van een zekere doorbreking van het bebouwingspatroon. In vergelijking met de Voorstraat is er sprake van duidelijk meer verspringende rooilijnen. Het merendeel van de gebouwen is gebouwd met een noklijn evenwijdig aan de straat.

In tegenstelling tot de Oost-Achterweg is de oorspronkelijke functie van de West-Achterweg komen te vervallen. De functie als openbare straat is opgeheven en de restanten van de weg zijn opgenomen binnen de bebouwingsstructuur van de omgeving. Het oorspronkelijke tracé van de weg is echter goed herkenbaar door de plaatsing van de nog aanwezige bebouwing.

Oude-Tonge heeft zich na de Tweede Wereldoorlog bijzonder sterk ontwikkeld. Rond de zestiger jaren strekte de bebouwde kom zich uit tussen de Molendijk, Oostdijk, Julianastraat, Stationsweg, de kreek, Kesperstraat en de Ruychrockstraat. De toenmalige 20e-eeuwse bebouwing kenmerkt zich vooral door de bouw van eengezinsrijenwoningen in een open bouwblokachtige opzet evenwijdig aan de vooral noord-zuidgerichte woonstraten. Plaatselijk komen echter ook veel twee-onder-een-kapwoningen en/of vrijstaande woningen voor, zoals bij de Emmastraat, Wilhelminastraat, Grijsoord en/of Kolfweg (bij de kreek) en Stationsweg. Het overgrote deel van de bebouwing uit deze periode kenmerkt zich duidelijk door de rode pannendaken.

Grotere naoorlogse uitbreidingen

De grootste uitbreidingen heeft Oude-Tonge gekend in het laatste kwart van de 20e eeuw, namelijk ten oosten en ten westen van het oudere dorpsgebied. Deze uitbreidingen onderscheiden zich duidelijk van het tussengelegen oudere dorpsgebied van Oude-Tonge door de grote hoeveelheid eengezinsrijenwoningen, het afwijkende wegenpatroon (minder stringent noord-zuidgericht), de duidelijke overheersing van bruingrijze daken en het minder stenige beeld van de straten. De bebouwing bestaat uit eengezinsrijenwoningen overwegend in twee bouwlagen onder kap en uit in een of twee lagen onder kap gebouwde vrijstaande- en twee-onder-een-kapwoningen. Bij de verdere ontwikkeling van Oude-Tonge verschenen vooral op strategische plekken aan de belangrijke ontsluitingsstraten enkele belangrijke voorzieningen, zoals het gemeentehuis (aan de Eisenhowerlaan), het sporthal-multifunctioneel centrum de 'Grutterswei' (aan de Willemstraat), het verzorgingstehuis Ebbe en Vloed (aan de Washingtonstraat, wordt verplaatst naar de Melkweg), een nieuw winkelcentrum (aan de Dabbestraat) en een aantal scholen.

Mede onder invloed van de aanleg van de N59 heeft zich uiteindelijk, direct ten noordwesten van de dorpsbebouwing, in het gebied tussen de Stationsweg/provinciale weg, de Oudelandsedijk en de N59, een groot aaneengesloten bedrijventerrein kunnen ontwikkelen.

Oostelijke uitbreidingen

Het oostelijk gelegen dorpsgebied is vooral ontworpen rondom een centraal gelegen ruimte (het Lincolnplein) en langs de Mariniersweg. Het centrale deel, gelegen tussen de Mariniersweg, Washingtonstraat en Rooseveltstraat, bestaat nagenoeg geheel uit eengezinsrijenwoningen onder doorgaande langskappen. Daaromheen - echter ten zuidoosten van de Mariniersweg - ligt een schil van vrijstaande en twee-onder-een-kapwoningen met merendeels dwarskappen. In de zone ten noordoosten van de Mariniersweg komen bijna uitsluitend eengezinsrijenwoningen voor; tussen deze weg en de Eisenhowerlaan met individuele dwarskappen en ten oosten van de Eisenhowerlaan met evenwijdig aan de straat gelegen langskappen.

De Eisenhowerlaan en de Ruychrockstraat vormen de belangrijkste wijkontsluitingswegen. Ter hoogte van de aansluiting van deze wegen op de Oudelandsedijk respectievelijk de provinciale weg, bevinden zich ook enkele maatschappelijk en ruimtelijk belangrijke gebouwen zoals het verzorgingstehuis Ebbe en Vloed aan de Washingtonstraat en het huidige gemeentehuis. Het belangrijkste winkelgebied binnen de oostelijke uitbreidingen bevindt zich ter hoogte van de Dabbestraat (in de nabijheid van de Oost-Achterweg).

Westelijke uitbreidingen

In dit ten westen van de Julianastraat gelegen gebied zijn verschillende deelgebieden te onderscheiden. De westelijke uitbreidingen onderscheiden zich direct van de oudere kern door de afwijkende architectuur en de andere kleur van de daken. Een opvallend gegeven is hier de aanwezigheid van 28 'Zweedse woningen' aan de westzijde van de Julianastraat ten noorden van de Melkweg. Deze houten woningen zijn gebouwd ter vervanging van de oude na de watersnood gebouwde houten woningen. Dergelijke woningen werden op kosten van de Scandinavische landen her en der gebouwd in de Zeeuwse dorpen.

Vooral het tussen de Julianastraat en de Melkweg gelegen gebied is sterk clustervormig ontworpen. Kenmerkend zijn hier de vele korte straten met tal van hoekverdraaiingen, de vele groen ingerichte overhoeken en de meer groen bevattende wegprofielen. De bebouwing bestaat vooral uit onder bruingrijzige langskappen gerealiseerde eengezinsrijenwoningen. Daarnaast komen ook twee-onder-een-kapwoningen en vrijstaande woningen voor, eveneens veelal onder bruingrijze daken. De vrijstaande woningen staan met name in de bij de oude kern en de dijk gelegen randzones van de Julianastraat en de Jozefdreef.

Het meer oostelijk gelegen deelgebied kenmerkt zich door een verkaveling die weer meer is gebaseerd op het oorspronkelijke agrarische verkavelingspatroon met meer noordoost-zuidwest doorlopende straten. Deze buurt is duidelijk ontworpen rondom het centraal gelegen gebied van het Wegaplein. De aanwezige groenstructuur is duidelijk afgestemd op het wegenpatroon en versterkt de stedenbouwkundige opzet van het meer centraal gelegen gedeelte. Aan deze groenstructuur liggen ook enkele voorzieningen. De buurt bestaat voor een aanzienlijk deel uit eveneens onder grijsbruine kappen gebouwde vrijstaande en twee-onder-een-kapwoningen. In de omgeving van de Neptunuslaan en de Saturnuslaan komen vooral eengezinsrijenwoningen voor.

In het gebied tussen de Stationsweg en de Mercuriuslaan ligt een sterk gemengd dorpsgebied met woningen, twee scholen met buitenterreinen en sportvelden, een grote bedrijfslocatie en een openbaarvervoersknooppunt.

Handelsterrein

Het gebied van het Handelsterrein ligt ten zuiden van de Molendijk, westelijk van de haven en het kanaal. Dit gebied strekt zich westwaarts uit tot aan de Zuiddijk. In de noordpunt, tussen de Handelskade en de Zuiddijk, bevindt zich nog een gedeelte met oudere dorpsbebouwing. De overwegend individueel ontworpen woningen staan vooral bij de Kaai dicht aaneengebouwd in korte bebouwingslinten. In meer zuidelijke richting wordt het beeld langs de Zuiddijk transparanter.

Achter deze ten zuiden van de Kaai en ten oosten van de Zuiddijk gelegen oudere bebouwing ligt het verblijfsrecreatiegebied (camping Oude-Tonge) en de meer zuidelijk gerealiseerde woonbuurt van het Crispijnterrein. De woonbuurt bestaat uit vrijstaande en twee-onder-een-kapwoningen en wordt ontsloten via de Handelskade en de Verbindingsdijk.

Direct ten oosten van de Handelskade worden, in de smalle zone langs het water, appartementen en commerciële ruimten gerealiseerd.