Hoek de Rover

4.8 Archeologie

4.8.1 Toetsingskader

Volgens de Gewijzigde Monumentenwet 1988 en de wet op de Archeologische Monumentenzorg is het verplicht om in het kader van de ruimtelijke ontwikkeling aandacht te schenken aan mogelijk aanwezige archeologische waarden. Indien planontwikkelingen bodemverstoringen tot gevolg hebben en daarbij archeologische waarden in het geding kunnen komen is men tegenwoordig verplicht om archeologisch onderzoek te laten verrichten. De kosten voor eventueel verplicht archeologisch onderzoek komen ten laste van de initiatiefnemer voor de verstoringen.

Over het algemeen worden de archeologische verwachtingskaarten van het rijk en de provincie gebruikt om te kijken of er bij de ontwikkeling van een bepaald gebied archeologie te verwachten is. Deze kaarten zijn echter veelal niet precies genoeg en daarom heeft de gemeente Katwijk opdracht gegeven voor de vervaardiging van een eigen meer gedetailleerdere archeologische verwachtingskaart. Gebleken is dat binnen de gemeente Katwijk namelijk een gemiddeld hoge archeologische verwachting bestaat. Om de omgang daarmee in goede banen te leiden is het nodig om over een beleidsinstrument zoals een eigen verwachtingskaart te beschikken. Deze kaart en de aanwezigheid van een eigen gemeentelijk archeologiebeleid maken bovendien dat de gemeente nu zeggenschap heeft over haar eigen bodemarchief. Ze heeft namelijk met dit beleid de garantie afgegeven dat in het kader van de ruimtelijke ontwikkeling archeologische belangen worden meegewogen, dit is sinds kort een landelijk wettelijke plicht. De wijze waarop archeologische belangen worden getoetst is vastgelegd in een archeologisch protocol , zoals opgenomen in de beleidsnota, en in voorwaarden voor bestemmingsplannen en omgevingsvergunningen voor het bouwen. Het gevolg is wel dat elke inwoner van de gemeente Katwijk in het vervolg met archeologisch onderzoek in aanraking kan komen. Toetsing op de aanwezigheid van archeologische waarden is immers een standaard onderdeel geworden van de vergunningsprocedures.

Indien ontwikkelaars of individuele inwoners van de gemeente Katwijk van plan zijn om een omgevingsvergunning voor het bouwen aan te gaan vragen kunnen deze zelf vooraf al bekijken of ze daarbij rekening moeten houden met archeologische verwachtingen en een onderzoeksplicht. De hier volgende termen komen ook terug in het archeologisch protocol en de bestemmingsplanregels.

Archeologisch Waardevol Gebied

Archeologisch waardevolle gebieden zijn gebieden waarvan de archeologische waarde al bepaald is aan de hand van eerder gedaan archeologisch onderzoek, meestal zijn dit de archeologische monumenten waar de provincie zeggenschap over heeft. Daarnaast zijn de historische dorpskernen van Katwijk, Valkenburg en Rijnsburg archeologisch waardevol gebied. Voor bestemmingsplannen en omgevingsvergunningen voor het bouwen bestaat voor de archeologisch waardevolle gebieden geen vrijstellingsnorm. Indien er sprake is van voorgenomen verstoringen van de bodem is het verplicht vooraf archeologisch onderzoek uit te laten voeren. Pas na overlegging van een rapport van archeologisch onderzoek aan het bevoegd gezag, over het algemeen de gemeente, kan een vergunning worden afgegeven.

Archeologisch Verwachtingsgebied

Archeologische verwachtingsgebieden zijn gebieden waarvan nog geen bepaling van archeologische waarden bestaat. Daar is dus nog niet eerder archeologisch onderzoek verricht. Wel kan op basis van de geologische geschiedenis van deze gebieden een voorspelling worden gedaan over de mate van verwachting op aanwezige archeologische sporen. Deze verwachting is uitgedrukt in lage-, middelmatige- en hoge archeologische verwachting. In het geval van een lage archeologische verwachting kan geen archeologisch onderzoek voorafgaande aan de afgifte van een vergunning worden verplicht. Ten aanzien van de gebieden met een middelmatige- tot hoge archeologische verwachting is dit echter wel het geval. Het soort archeologisch onderzoek kan per gebied verschillen. Deze verschillen hangen samen met de geologische eigenschappen van het gebied en de te verwachten aard van de archeologie. Net als voor gebieden met een lage archeologische verwachting, bestaat voor bodemverstorende activiteiten met een totaal gebiedsomvang kleiner dan 100 m2 een vrijstelling. Archeologisch onderzoek is dan geen vereiste, dit ongeacht de mate van archeologische verwachting.

4.8.2 Onderzoek

Strandwal

Het plangebied Hoek de Rover is gelegen op de uitlopers van een aantal oude strandwallen. Deze vormden vanaf de prehistorie ideale vestigingsplaatsen voor de eerste bewoners van het gebied. Het gebied is buitengewoon interessant vanwege de belangrijke archeologische vondsten die in het zuidelijke deel zijn gedaan. De vondsten doen vermoeden dat dit gebied als restant van een strandwal al vroeg permanent bewoond werd. Het strandwallengebied was zeer geschikt voor jacht, veeteelt en akkerbouw op bescheiden schaal, maar in de late Middeleeuwen was het door een periode van vernatting nog slechts geschikt als weidegebied en hooiland.

Archeologische waarden in de directe omgeving van het plangebied

De belangrijkste bekende vindplaats uit de omgeving van het plangebied is het Vroegmiddeleeuwse grafveld binnen het plangebied De Horn, direct ten zuiden van het Oegstgeesterkanaal, dat een wettelijk beschermd archeologisch rijksmonument is. Echter, oudere vondsten uit de omgeving tonen aan dat er al vroeg bewoning mogelijk moet zijn geweest.

Uit verkennende archeologische onderzoeken blijkt dat er twee zones zijn binnen het aangrenzende plangebied van Vinkenwegzone die uit oogpunt van archeologie bijzondere waarden of verwachtingen vertegenwoordigen. In het midden en westen van plangebied Vinkenwegzone ligt een archeologisch waardevol gebied. Archeologisch waardevolle gebieden zijn gebieden waarvan de archeologische waarde al bepaald is aan de hand van eerder gedaan archeologisch onderzoek. Voor bestemmingplannen en omgevingsvergunningen voor de archeologisch waardevolle gebieden geen vrijstellingsnorm. Indien er sprake is van voorgenomen verstoringen van de bodem is het verplicht vooraf archeologisch onderzoek uit te laten voeren. Pas na overlegging van een rapport van archeologisch onderzoek aan het bevoegd gezag kan een vergunning worden afgegeven. In het oostelijk deel van het plangebied Vinkenwegzone ligt een gebied met middelhoge of hoge archeologische verwachtingen. Onder een gebied met een hoge archeologische verwachting moet worden verstaan een gebied met een hoge of zeer hoge archeologische potentie zoals aangewezen op de Cultuurhistorische Hoofdstructuur Zuid-Holland en de gemeentelijke archeologische verwachtingskaart van de gemeente Katwijk. Archeologische verwachtingsgebieden zijn gebieden waarvan nog geen bepaling van archeologische waarden bestaat. Daar is dus nog niet eerder archeologisch onderzoek verricht. Wel kan op basis van de geologische geschiedenis van deze gebieden een voorspelling worden gedaan over de mate van verwachting op aanwezige archeologische sporen. Deze verwachting is uitgedrukt in lage-, middelmatige- en hoge archeologische verwachting. In het geval van een lage archeologische verwachting kan geen archeologisch onderzoek voorafgaande aan de afgifte van een vergunning worden verplicht. Ten aanzien van de gebieden met een middelmatige- tot hoge archeologische verwachting is dit echter wel het geval. Gezien de aanwezige of mogelijk aanwezige waarden moet worden voorkomen dat er verstorende activiteiten plaatsvinden die schade berokkenen aan het archeologisch bodemarchief. Het gebied van archeologische waarde en het gebied met middelhoge tot hoge archeologische verwachtingen zijn als zodanig bestemd en op de plankaart en in de planregels opgenomen.

Archeologische verwachting voor plangebied Hoek de Rover

Op basis van de Archeologische Verwachtings- en Beleidsadvieskaart van de gemeente Katwijk en de reeds uitgevoerde archeologische onderzoeken binnen de aangrenzende plangebieden kan worden geconcludeerd dat binnen plangebied Hoek de Rover vermoedelijk sprake is van de aanwezigheid van een noord-zuid gerichte strandwal met bewoningssporen uit de Late Steentijd-Vroeg-Romeinse tijd en/of de Vroege Middeleeuwen. De strandwal wordt doorsneden door het in de negentiende eeuw aangelegde Oegstgeesterkanaal. Ten zuiden van het Oegstgeesterkanaal bevindt zich nog een uitloper van de bewuste strandwal waarop een Merovingisch grafveld gelegen is (De Horn). De verwachting op basis van vooronderzoek is dat ten noorden van het kanaal nederzettingssporen aanwezig zijn op de restanten van de strandwal, die verband houden met het Merovingische grafveld. Er is dus sprake van een Middelhoge tot Hoge Archeologische Verwachting binnen plangebied Hoek de Rover.

Voorafgaande aan bodemverstorende werkzaamheden met een omvang groter dan 100m2 en dieper dan 30 centimeter beneden het maaiveld dient daarom archeologisch vooronderzoek verricht te worden. Het archeologisch onderzoek zal zich in eerste instantie beperken tot onderzoek op aanwezigheid van sporen en vondsten. De uitvoering van dit Archeologisch Karterend en Waarderend Onderzoek dient te geschieden aan de hand van een van te voren door de gemeente Katwijk goedgekeurd archeologisch Programma van Eisen. Het uitvoerende archeologisch onderzoeksbureau is een door het College (CvAK) goedgekeurd – en door de RCE goedgekeurde instantie – die het onderzoek op KNA-conforme wijze uitvoert. Het plan van Aanpak dient voor aanvang van de werkzaamheden voor goedkeuring aan het bevoegd gezag (gemeente) voorgelegd te worden. Met betrekking tot het uit te voeren aanvullend archeologisch onderzoek voorafgaande aan bodemverstorende activiteiten, moet gebruik worden gemaakt van archeologische proefsleuven met een dekkingsgraad van 8% a 10% van het plangebied. Het opsporen van archeologische vindplaatsen op strandwallen, met name vindplaatsen uit de Nieuwe Steentijd, met behulp van archeologisch booronderzoek is niet accuraat genoeg gebleken om tot een betrouwbare archeologische kartering en waardering te komen.

Conclusie

Het gebied Hoek De Rover ligt buiten de uitlopers van een aantal oude strandwallen. Volgens de kaart Kennisinfrastructuur Cultuurhistorie ligt op de gronden wel een middelhoge verwachting met betrekking tot het aantreffen van archeologisch bodemarchief. Voorafgaand aan uitvoering van het plan zal archeologische onderzoek plaats moeten vinden. Het archeologisch onderzoek zal zich in eerste instantie beperken tot onderzoek op aanwezigheid van sporen en vondsten.

Om de archeologische belangen veilig te stellen is een dubbelbestemming archeologie opgenomen met bijhorende planregels.