Oostduin - Arendsdorp

2.2 Ontstaansgeschiedenis

Het landgoed Oostduin-Arendsdorp en het Goetlijfpark (Bunkerbosje) zijn onderdeel van de vele groengebieden in de wijk Benoordenhout. De wijk heeft haar groene karakter te danken aan het feit dat er oorspronkelijk in het gebied veel landgoederen lagen omzoomd door bossen. De landgoederen Oostduin en Arendsdorp werden als parken in het gebied opgenomen.

De Haagse wijk Benoordenhout is gelegen op oude duingrond en wordt van oudsher doorsneden door drie evenwijdig aan de kust gelegen wegen: de Waalsdorperweg, de Wassenaarseweg en de Benoordenhoutseweg. Een lager gelegen veengebied vanaf de Waalsdorperweg tot de Benoordenhoutseweg had de naam Benoordenhoutse polder.

Vanaf het midden van de 16e eeuw groeiden de aanwezige boerderijen uit tot grote en kleine buitenplaatsen; zo ontstonden er de landgoederen Oostduin, Arendsdorp, Clingendael en Waalsdorp. De landgoederen Oostduin en Arendsdorp (18,7 hectare) werden rond 1580 gesticht en maken onderdeel uit van de landgoederenzone op de oude strandwallen.

[Kaart Cruquius omstreek 1712]

Tot 1884 behoorde het gehele gebied tot Wassenaar. Een klein stuk was Haags grondgebied (Nassaukwartier). De gronden waren bijna geheel in handen van de familie Van Bylandt (Oostduin-Arendsdorp) en de familie Van Brienen (Clingendael). De delen Oostduin, Arendsdorp en Waalsdorp zijn in 1845 samengevoegd nadat de familie Van Bylandt het deel Waalsdorp had aangekocht. In de 19e eeuw zijn Oostduin en Arendsdorp in landschapsstijl ingericht.

[Historische kaart rond 1900, bron: www.kich.nl]

Aan het begin van de 20e eeuw is een deel van het gebied ten oosten van de sloot die Arendsdorp in tweeën deelt verkocht om een woonwijk te kunnen bouwen. In diezelfde tijd werd een grote vijver met een eiland gegraven achter het landhuis van Oostduin. De laatste eigenaresse, de Gravin van Bylandt, heeft tot 1943 op het landgoed gewoond omdat het landgoed op last van de bezettende macht moest worden ontruimd. Na de bevrijding gaf zij opdracht de buitenplaatsen, die zij niet meer wenste te betreden, te slopen. In 1958 werd het landgoed voor het publiek opengesteld, waarbij de gemeente Den Haag de renovatie en het onderhoud voor haar rekening nam.

Vanaf het begin van de 20e eeuw wordt het gebied rondom het landgoed steeds verder ontwikkeld, deels gebaseerd op het uitbreidingsplan van Berlage. Het landgoed is omringd door woonbuurten uit de jaren dertig waaronder in het plangebied enkele woningen aan de Oostduinlaan en de Van Hogenhoucklaan.

Richting Koninginnegracht werden in diezelfde tijd kantoorgebouwen gerealiseerd. Aan de Wassenaarseweg 80 werd in 1942 naar ontwerp van architect J.J.P.Oud het hoofdkantoor van Shell (destijds Bataafsche Import Maatschappij geheten) gebouwd.

Net buiten het plangebied werden voor Shell aan de Carel van Bylandtlaan kantoren gerealiseerd en aan de Wassenaarseweg 36 het hoofdkantoor voor de Nederlandsch-Indische Spoorwegen (nu ambassade van Zuid Afrika).

Hoewel gravin van Bylandt bedongen had dat alleen huizen op het restant van haar landgoed zouden worden gebouwd, zijn op dit beding vanaf het begin uitzonderingen gemaakt. Door de gunstige ligging ten opzichte van het centrum en de uitvalswegen bleek de wijk zeer aantrekkelijk voor de vestiging van kantoren. Een deel van het voormalige landgoed is bebouwd met kantoorgebouwen, een rusthuis en een serviceflat. Het in Arendsdorp aanwezige herenhuis is in de negentiende eeuw gesloopt. 'Huize Oostduin' is tijdens de Tweede Wereldoorlog verwoest en in 1946 gesloopt.

Het Goetlijfpark, ook wel het bunkerbosje genoemd, is in de jaren twintig ontstaan. Het gebied behoorde oorspronkelijk tot het landgoed Waalsdorp. De vijver is voortgekomen uit een sloot die oorspronkelijk door de weilanden liep. De lindelaan die langs de grenssloot tussen Oostduin en Arendsdorp liep, is bij de aanleg van het park verlengd. Onder de dekking van de linden zijn door de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog bunkers gezet, zodanig dat de bomen bespaard bleven. Rond de bomen werden stenen muurtjes gebouwd.

Na de oorlog is het geheel opnieuw als park ingericht. De bunkers en de linden staan er nog steeds en zijn inmiddels tot gemeentelijk monument verklaard.