Limes

3.3 Deelgebieden

3.3.1 Oude Rijn

De Oude Rijn is een belangrijk element in het plangebied. Aan de loop van het water ontleent het gebied immers zijn huidige structuur. Zwammerdam dankt haar ontstaan aan een dam in de rivier, die in 1165 werd aangelegd. De Oude Rijn is een zogenaamde afgedamde rivier. Dijken zijn daardoor nauwelijks meer zichtbaar in het landschap. De uiterwaarden zijn verdwenen.

Lint langs Oude Rijn

In de Romeinse tijd was de Oude Rijn de noordelijke grens van het Romeinse Rijk, de Limes, waardoor ten zuiden van de rivier archeologische vondsten uit die periode zijn gedaan. In de eeuwen na de Romeinse tijd is het gebied slechts spaarzaam bewoond geweest. Pas vanaf de Karolingische tijd (750-950) vindt permanente bewoning plaats op de oeverwallen van de rivier. Van hieruit werd het omringende veengebied ontgonnen. Door de eeuwen heen gaf de Oude Rijn aanleiding tot het bouwen van kastelen en buitenplaatsen, kleiwinning, kalkovens en pannenwerk. Vanaf de 19e eeuw ontwikkelden zich steen-, beton- en cementfabrieken langs de oevers. Overblijfselen hiervan zijn op sommige plaatsen nog terug te vinden in het gebied. Tegenwoordig heeft de Oude Rijn als transportroute niet veel betekenis meer. Vanaf de zuidelijke oever is de rivier nog maar beperkt zichtbaar en is er nog maar een klein aantal watergebonden bedrijven gevestigd. Het gebied heeft zich als het ware met de rug naar de rivier gekeerd.

3.3.2 Gouwsluis

Het buurtschap Gouwsluis heeft zijn naam te danken aan een keersluis in de Gouwe die in 1244 onder het bewind van de graaf van Holland, Willem II, is aangelegd op de plek waar de rivier de Gouwe in de Oude Rijn uitliep. Deze keersluis lag op de plaats waar in 1938 de metalen hefbrug gebouwd is. De sluis bij Gouwsluis is al lang verdwenen, maar de naam leeft voort in deze wijk van Alphen aan den Rijn. Door de bouw van de hefbrug zijn de twee delen van de wijk definitief van elkaar gescheiden.

Het oostelijk deel van Gouwsluis is een tamelijk klein gebied. Het ligt ingeklemd tussen het water van de Oude Rijn en de Gouwe en de wegen Steekterweg en de N207. Het is een woonwijk en tegelijkertijd een verkeersknoop en onderscheidt zich daardoor van de rest van het plangebied. De bebouwingsdichtheid is wat hoger dan gemiddeld in Alphen en het drukke verkeer beïnvloedt de ruimtelijke ontwikkeling van deze wijk. De wijk grenst aan het bedrijventerrein Steekterpoort I dat wordt ontwikkeld in aansluiting met de Overslagterminal Alphen. Als overgang tussen de bedrijven en de woningen is de zogenaamde groene long ontworpen. Die maakt geen onderdeel uit van dit bestemmingsplan.

Vanouds wordt het wonen gecombineerd met ambachtelijke bedrijvigheid. Er zijn geen winkels meer. Handel en industrie zijn niet geheel uit gebied verdwenen, maar het wonen vormt op dit moment toch de belangrijkste functie. De woningen zijn voor een deel op het water gericht

Deelgebied Gouwsluis

3.3.3 Bedrijventerrein Steekterpoort

Aansluitend aan het plangebied van de Overslagterminal Alphen aan den Rijn met het bijbehorende bedrijventerrein Steekterpoort I, ontstaat een nieuw deelgebied dat ook bestemd is voor de ontwikkeling van een bedrijventerrein (Steekterpoort II). In tegenstelling tot Steekterpoort I behoort Steekterpoort II tot het plangebied van dit bestemmingsplan. Het gebied heeft nu nog een min of meer agrarisch karakter met bebouwing die gericht is op de Steekterweg. Deze bebouwing bestaat afwisselend uit woningen en bedrijven die worden omgeven door groen.

Deelgebied Steekterpoort II

3.3.4 Steekterweg

De Steekterweg is van oudsher, natuurlijk samen met de Oude Rijn, een belangrijke verbindingsweg van Utrecht naar Leiden. Langs deze weg en het water ontstaat vanaf de Karolingische tijd permanente bewoning. In eerste instantie alleen in boerderijen, later aangevuld met kastelen en buitenplaatsen. Vanaf de 18e eeuw vestigen zich allerlei bedrijven langs de weg. Zo ontstaat een gevarieerd lint van bebouwing tussen Zwammerdam en Alphen aan den Rijn. Tot aan het begin van de 21e eeuw had de Steekterweg ook een belangrijke verkeersfunctie. Het was een belangrijke verbinding tussen de A12 bij Bodegraven en Alphen aan den Rijn en nog verder naar Leiden. In 2004 is deze functie komen te vervallen toen de N11 tussen Bodegraven en Alphen werd geopend.

Langs de Steekterweg worden kleine bedrijven afgewisseld met woningen. Deze verscheidenheid hoort van oudsher bij het gebied.

Deelgebied Steekterweg

3.3.5 Buitengebied

Tussen de Steekterweg en de N11 bevinden zich stroomruggen. Deze zijn ontstaan door de veranderende loop van de Oude Rijn. Het gebied bestaat voornamelijk uit klei en klei op veen als gevolg van overstromingen. Deze kleigrond is vooral geschikt als grasland.

Het gebied heeft van oorsprong een agrarisch karakter maar door de tijd heen hebben zich hier, vaak in voormalige agrarische gebouwen, andere bedrijven gevestigd. De bebouwing is nog steeds georiënteerd op de Steekterweg. Het omliggende land heeft nog een beperkte agrarische functie. Bijvoorbeeld voor de teelt van mais.

In het gebied staan enkele bijzondere gebouwen zoals het voormalige treinstationsgebouw, de molen en enkele monumentale boerderijen. Ook het woonwagenkamp aan het Goudse Rijpad is onderdeel van dit gebied.

Het gebied wordt ontsloten vanaf de Steekterweg. Het Goudse Rijpad doorkruist het gebied en verbindt de Steekterweg met de J.C. Hoogendoornlaan.

Deelgebied buitengebied

3.3.6 Zwammerdam

Zwammerdam kent een lange historie. De oudste resten van stenen gebouwen in deze omgeving stammen uit de eerste eeuwen van onze jaartelling. Er bestond op deze plaats van 43 - 246 na J.C. een Romeinse versterking of "Castellum", "Nigrum Pullum", dat wil zeggen 'een hoger gelegen plaats op zwarte grond'. De oudste resten van bewoning dateren uit de 8ste tot 10de eeuw.

Na de opheffing van het Castellum werden de bouwmaterialen gebruikt voor de bouw van een burcht, de Suadeburch. Zwammerdam ontleent zijn naam aan de dam, de Suadenborchdam, die in 1165 aangelegd werd om het water van de Rijn tegen te houden. Rondom deze burcht en dam heeft het dorp zich door de eeuwen heen verder ontwikkeld met beperkte ambachten en in industrie, wat veeteelt en akkerbouw.

Opvallend is de excentrische ligging van de kerk ten opzichte van het oude centrum. De dorpskern onderscheid zich van de overige gebiedsdelen door de relatieve ouderdom en de compacte groepering van de bebouwing, de korte zichtlijnen door het bochtige stratenpatroon en het smalle profiel van de straten. Aan de straatzijde is vrijwel geen privé groen aanwezig. Openbaar groen is hier vrij schaars en van wisselende kwaliteit.

De dorpskern van Zwammerdam heeft tegenwoordig overwegend een woonfunctie. Vanwege de ligging aan de Oude Rijn zijn van oudsher ook enkele niet-agrarische bedrijven in het dorp gevestigd. Rond het dorp wordt het land voornamelijk agrarisch gebruikt.

Deelgebied Zwammerdam met de Hooge Burch

Zwammerdam beschikt op dit moment over een beperkt aantal voorzieningen. Zo zijn er:

• drie kerken en een verenigingsgebouw van de Hervormde kerk;
• een basisschool, een peuterspeelzaal en sportvelden;
• een café, enkele restaurants en een beperkt aantal winkels;
• een zorginstelling voor verstandelijk gehandicapten;
• een groot aantal verenigingen en een aantal voorzieningen op het gebied van recreatie;
• overige voorzieningen, zoals financieel adviseurs, kappers en een garagebedrijf.

Het ontbreekt Zwammerdam aan een gemeenschapsgebouw en een tandarts.

Het voorzieningenniveau is beperkt en staat onder druk. Om de leefbaarheid van het dorp te behouden is het belangrijk voorzieningen in stand te houden en daar waar mogelijk uit te breiden.

De dagelijkse winkelvoorzieningen in het dorp Zwammerdam zijn te beperkt om van een goed verzorgingsniveau te kunnen spreken. Een uitbreiding met kleinschalige (winkel)voorzieningen die tegemoet komen aan een locale dagelijkse of niet dagelijkse (winkel)behoefte, zijn daarom welkom. Dit bevordert de levendigheid en voorziet in een behoefte van het dorp zelf.

Door het beperkte voorzieningenniveau is er de laatste jaren niet actief bijgestuurd in het toevoegen van winkelvoorzieningen. Mochten er plannen voor uitbreiding van de winkelvoorzieningen zijn, dan moet er aandacht zijn voor de risico's tot leegstand. Het is namelijk de vraag in hoeverre nieuwe winkelvoorzieningen een zo klein schaalnivieau kunnen overleven. Over het algemeen hebben buurtvoorzieningen het namelijk moeilijk.

Een factor van betekenis voor het dorp is de zorginstelling 'de Bruggen', locatie Hooge Burch, die zich aan de westkant van Zwammerdam bevindt. Er wonen hier ongeveer 450 bewoners met een verstandelijke beperking. De instelling is daarmee de grootste werkgever van het dorp.

Vanwege de archeologische waarden kent Zwammerdam op basis van het nu geldende bestemmingsplan twee soorten beschermingszones. Het gaat om een meldingsgebied en een attentiegebied. Deze houden verband met de resten van de Romeinse weg (Limes) en het Castellum.

Beschermingszone archeologie

Ten noorden van Zwammerdam, aan de overkant van de Oude Rijn ligt het stilte- en Natura 2000-gebied Nieuwkoop/Meije. In dit stiltegebied gelden regels die zijn gericht op het voorkomen van geluidhinder en op het instand houden en verbeteren van de natuurwaarden.

Stiltegebied en beschermingszone

Gebied Natura 2000 bij Nieuwkoopse plassen en De Haeck