Saendelft

2.2 Ruimtelijke structuur

2.2.1 Plangebied

Het plangebied van bestemmingsplan Saendelft is gelegen in de wijk Assendelft. Het grootste deel van het plangebied beslaat hoofdzakelijk de nieuwbouwwijk Saendelft.

Plangebied

2.2.2 Ruimtelijke structuur

De bebouwing van Assendelft heeft zich in de loop der jaren ontwikkeld langs structuren als de historische linten en het spoor. Vanaf ongeveer 2000 wordt aan weerszijden van het bebouwingslint Assendelft (de Dorpsstraat) de Vinex-wijk Saendelft ontwikkeld.

De ruimtelijke hoofdopzet van het plangebied wordt bepaald door het historisch gegroeide bebouwde gebied van Assendelft-Noord. In eerste instantie is de verstedelijking hier gegroeid volgens de onderliggende structuur van de verkaveling van het slagenlandschap. Hierin valt ongeveer ter plaatse van de watergang De Kaaik een hoekverdraaiing te herkennen.

De bebouwing van Assendelft-Noord is in eerste instantie beperkt gebleven tot direct langs het lint. Tegen de spoorlijn heeft sinds de jaren 1920 een bepaalde kernvorming plaatsgevonden met het woonbuurtje 'de Spoorbuurt' ten westen en het bedrijventerrein ten oosten van het lint.

Met het ontwikkelen van de nieuwbouwwijk Saendelft wordt aan weerszijden van het lint woongebied toegevoegd in de veenweidepolders. In totaal moeten hier uiteindelijk zo'n 4750 woningen worden gerealiseerd. Vanwege deze ontwikkeling en het realiseren van het Trias VMBO en Sportcentrum aan de noordzijde van de Provincialeweg (buiten het plangebied van dit bestemmingsplan) is het station Krommenie-Assendelft, zo'n 500 meter in westelijke richting verplaatst. Oorspronkelijk was het station nabij de spoorwegovergang van het dorpslint (kruising Dorpsstraat met Provincialeweg) gelegen. Met de verplaatsing is deze in het verlengde van de Rosariumlaan komen te liggen, boven de tunnelbak (Jan Brassertunnel) die onder het spoor en de Provincialeweg is gerealiseerd.

Ten noordwesten van Saendelft wordt, buiten het plangebied van dit bestemmingsplan, als laatste grote uitleggebied van Zaanstad, de nieuwbouwwijk Kreekrijk voorzien in het kader van de VINAC. Hier zullen naar verwachting zo'n 920 woningen worden gerealiseerd.

Ten zuiden van Saendelft, tevens buiten de scope van dit bestemmingsplan, worden nog een vijftal woonclusters ontwikkeld, de Overhoeken. Hier zullen zo'n 150 woningen worden gerealiseerd.

In onderstaande afbeelding zijn de gebieden en de directe omgeving aangegeven van het plangebied. Goed herkenbaar is de ligging van de nieuwbouwwijk Saendelft aan weerzijden van het dorpslint van Assendelft en de omringende ruimte van het veenweidegebied. Ten westen en ten zuiden van het plangebied zijn de gebieden aangegeven waarvoor plannen in ontwikkeling zijn voor respectievelijk 'Kreekrijk' en de 'Overhoeken'.

Onderverdeling in gebieden

In onderstaande afbeelding is het Beeldkwaliteitplan Buitengebied Zaanstad opgenomen die de bestaande situatie weergeeft van het veenweidegebied dat rondom het plangebied ligt.

Het veenweidegebied rondom het plangebied

In onderstaande afbeelding zijn de hoofdstructuren op hoog schaalniveau in en rond het plangebied in beeld gebracht. Herkenbaar zijn bijvoorbeeld het dorpslint van Assendelft dat van zuid naar noord loopt en overgaat in het lint van Krommenie. Aan de noordkant van het plangebied bevinden zich de infrastructuren in oost-westelijke richting van de spoorlijn en de Provincialeweg. Hier is ook het infraknooppunt rond Poort Clam Dycke te herkennen waar zich het station Krommenie-Assendelft bevindt en de Provincialeweg op de achterliggende woonwijken aantakt. De nieuwbouwwijk Saendelft wordt vanaf de zuidkant ontsloten vanaf de Noorderveenweg die ten zuidoosten van het plangebied aantakt op de A8. De Noorderveenweg kruist de Dorpsstraat door middel van een rotonde en sluit aan weerzijden daarvan aan op beide delen van Saendelft. Vanaf de Dorpsstraat wordt op meerdere plekken via doorsteken aangetakt op de achterliggende woonbuurten. Vanaf de noordzijde wordt Saendelft ontsloten via de Saendelverlaan die via de Jan Brassertunnel aantakt op de Provincialeweg en de Rosariumlaan.

Hoofdstructuren in en rondom het plangebied

2.2.3 Deelgebieden

Wat betreft de ruimtelijke opzet vallen er in het plangebied een drietal deelgebieden te onderscheiden;

• I. Assendelft Noord;
• II. Saendelft, Waterrijk en
• III. Saendelft, Parkrijk

Deelgebieden

I Assendelft Noord

Dit is het noordelijk deel van het bebouwingslint van de Dorpsstraat alsmede het woonbuurtje 'de Spoorbuurt' ten westen van het lint.

Het geheel

Assendelft is een langgerekt lintdorp dat zich door het veenweidegebied uitstrekt van het Noordzeekanaal tot aan Krommenie. De drager van Assendelft is het historische bebouwingslint van de Dorpsstraat dat in verschillende delen van Assendelft een eigen karakter heeft.

Het dorpslint is in algemene zin een meer verstedelijkte vorm van het landelijke lint waarbij de nadruk meer ligt op verspreide agrarische bebouwing. In de basis is het dorpslint een lange weg door de weilanden met aan weerszijden een smalle bebouwde strook waarbij de nadruk meer op woonbebouwing is komen te liggen. Kenmerkend is de afwisseling in het zicht vanaf het lint naar het achterliggende landschap, welke wordt bepaald door de plaats en maat van de gebouwen. Het karakter is daarmee vooral afhankelijk van de plaatsing van huizen, boerderijen en bedrijven op grote kavels. Van belang daarbij is ook de aanwezigheid en ligging van schuren, schuttingen, garages, heggen en bomen. Het dorpslint is een ruimtelijke compositie met overal dezelfde elementen, maar steeds een ander effect. De verhoudingen tussen weg, gebouwen en weiland leveren steeds een ander beeld op. De verschillende delen van het dorpslint hebben hierdoor een eigen karakter met eigen kenmerken. Kenmerkend voor de bebouwing langs het dorpslint is de grote diversiteit in bebouwing die bepaald wordt door differentiatie in onder andere kapvorm, kaprichting, goot- en nokhoogte en plek op de kavel. Deze diversiteit in (voornamelijk kleinschalige) bebouwing en bijbehorend gedifferentieerd beeld van het profiel (de ruimte van gevel tot gevel, zowel openbaar gebied als voortuinen) wordt als een te behouden ruimtelijke kwaliteit benoemd. Hoewel de nadruk ligt op woningen is er een functionele mix met (agrarische) bedrijven. In gebieden waar een zekere verdichting van het lint heeft plaatsgevonden en de dorpskernen zijn ontstaan, is het contact met het achterland vanaf het lint verdwenen. Als hoofdrichting is het lint echter nog goed herkenbaar en ook de functie van het lint als hoofdinfrastructuur is veelal nog aanwezig.

Op deze afbeelding is het dorpslint duidelijk te zien.

Zo heeft op een aantal punten langs het lint van Assendelft ook kernvorming plaatsgevonden. Rond de Kerkbuurt heeft hoofdzakelijk aan de oostkant van het lint tussen de Communicatieweg en de Genieweg verdichting plaatsgevonden en zijn voornamelijk in de tweede helft van de 20e eeuw woningen toegevoegd resulterend in de Delftbuurt. Ook aan de noordkant van Assendelft heeft in de 20e eeuw tegen het spoor kernvorming plaatsgevonden met het woonbuurtje ten westen en het bedrijventerrein ten oosten van het lint. Buiten de kernen is het dorpslint dunner en is er in verschillende mate meer contact vanaf het openbare gebied van het lint met het achtergelegen veenweidegebied.

Het deelgebied

Dit deelgebied van Saendelft bestaat uit het woonbuurtje ten westen van het lint in Assendelft Noord en de bebouwing langs het dorpslint (tot en met de adressen Dorpsstraat 658 en 677 in het zuiden van het plangebied). Het woonbuurtje heeft een besloten karakter met voornamelijk rijenwoningen in 1 en 2 lagen met kap. Aan de noordwestzijde van het buurtje zijn een aantal scholen gevestigd en aan de noordkant bevindt zich tegen het spoor een bedrijf in caravanverkoop.

Langs het dorpslint bevinden zich hoofdzakelijk woningen gericht op het lint. Tevens zijn op een aantal plaatsen kleinschalige bedrijfjes, horeca en detailhandel aanwezig.

In het noordelijk deel van het lint, ter hoogte van de nieuwbouwwijk Saendelft, heeft het lint een meer besloten en eenvormig karakter met voornamelijk woningen in 1 en 2 lagen met kap in de rij, 2 onder 1 kap en vrijstaand. Meer naar het zuiden en voorbij de aansluiting met de Noorderveenweg wordt het karakter van het lint landelijker en is het contact met het open achterland duidelijker aanwezig.

Ter hoogte van de nieuwbouwwijk Saendelft zijn op een aantal punten doorsteken tussen de lintbebouwing gerealiseerd om de infrastructuur van het lint te verbinden met de achterliggende nieuwbouwwijk. In het algemeen heeft het lint hier zijn autonomie bewaard en is nog als oorspronkelijke structuur te herkennen.

Luchtfoto kijkend naar het noorden

In het 'de Spoorbuurt' zijn een aantal openbare groenstroken aanwezig. Langs het lint is relatief weinig openbaar groen aanwezig. Het beeld wordt hoofdzakelijk bepaald door groen dat her en der in de voortuinen aanwezig is. In het noordelijkste deel van het lint levert dat een vrij 'stenig' beeld op. Meer zuidelijk vormen straatbomen in samenhang met groen in de voortuinen een wat groener beeld. Ten zuiden van de Noorderveenweg levert de grotere spreiding van de woonbebouwing een groener beeld op door grotere tuinen en is het achterliggende groen van het open veenweidegebied te ervaren.

II en III Saendelft; Waterrijk en Parkrijk

Het geheel

De planvorming voor de nieuwbouwwijk Saendelft is begin jaren '90 als opgave vanuit de VINEX opgestart. Het plan betreft zo'n 5000 woningen waarvan de eerste rond 2000 zijn gebouwd. Een deel van het oostelijk deel van Saendelft is niet zoals ontworpen met woningen uitgevoerd vanwege de milieuzonering van het noordelijk gelegen bedrijventerrein. Deze noordelijke rand (gelegen buiten het plangebied) is herontwikkeld als multifunctioneel bedrijventerrein. Een deel van de woningbouwopgave die in deze strook was gepland wordt nu gedacht in de ontwikkeling van de zogenaamde Overhoeken.

Tekening uit de ontwerpfase van Saendelft

Saendelft is aan weerszijden van het historische bebouwingslint van de Dorpsstraat ontworpen in het open veenweidegebied. Als grondgedachte is daarbij de onderliggende slagenstructuur van het veenweidelandschap gevolgd, die ter hoogte van de watergang De Kaaik in het oorspronkelijke landschap een hoekverdraaiing kent. Deze watergang heeft dan ook gediend als grens tussen de twee ontworpen onderdelen van Saendelft; Waterrijk en Parkrijk.

De woonbebouwing in Saendelft is ontworpen in stroken die de slagenstructuur van het onderliggende landschap volgen binnen een landschappelijk raamwerk, primair bestaand uit groen en water met de typische openheid van het Assendelver landschap. Door middel van het uitwerken van de stedenbouw en architectuur van de woningbouw in deze stroken door verschillende architecten volgens verschillende specifieke thema's (zoals bijvoorbeeld horizontaal of Toscaans) worden deze stroken als min of meer herkenbare buurtjes gerealiseerd maar met een grote diversiteit, zowel in vormgeving, materiaal en kleur, als ten aanzien van het woningbouwprogramma. Hierdoor ontstaan veelkleurige stroken in een bollenveld waarin, binnen een éénduidig raamwerk van landschappelijke hoofdstructuurdragers (groen en water), herkenbare buurten zichtbaar worden. Door die eigen identiteit ontstaan voor bewoners, maar ook voor bezoekers, goede oriëntatiemogelijkheden.

Als afwijkende ontwerpingreep is midden door de nieuwbouwwijk een zone gerealiseerd die wordt ingeklemd tussen twee dijkjes waarop zich fietspaden bevinden. De deelgebieden in deze zone, die ook wel de "kamers" worden genoemd, zijn meer uitgesproken en verschillend ten opzichte van elkaar ontworpen. De "kamers" zijn ook de plek voor het realiseren van de voorzieningen zoals scholen, parkjes en een winkelcentrum. Er is een duidelijke scheiding van de bestaande bebouwing langs het dorpslint met de nieuwbouwwijk voorzien, door het realiseren van een dubbele watergang met daartussen een dijkje. Deze autonome opzet van (delen van) de nieuwbouwwijk zorgt voor een duidelijke scheiding tussen nieuwbouw, bestaande bouw en het omliggende landschap. Om dit te versterken is een 'harde' stadsrand ontworpen waar op verschillende plekken grotere bouwvolumes (de 'bastions') boven uitsteken.

 

Eén van de bastions in het plangebied

De (buurt)ontsluiting van de beide delen van Saendelft voor de auto is ontworpen volgens een ringenstructuur. Deze verschillende ringen zijn onderling slechts gekoppeld op punten waar zij infrastructuur van een hogere orde raken (zoals bijvoorbeeld de Saendelverlaan). Voor het langzaamverkeer zijn meer directe routes gerealiseerd. Een voorbeeld hiervan zijn de fietspaden die vrijliggend op de dijkjes langs de kamers zijn gerealiseerd.

Het deelgebied Waterrijk

Dit is het deel van Saendelft dat is gelegen ten oosten van de watergang De Kaaik.

De bebouwingsstroken in Waterrijk worden van elkaar gescheiden door brede watergangen in oost-west richting. Deze watergangen hebben aan de zuidkant een ecologische oever. Als afwijkend ontwerpprincipe binnen de slagenverkaveling zijn in de watergangen op twee plekken ovalen in het stedenbouwkundig plan geïntroduceerd. In twee van de kamers in Waterrijk zijn een schoolgebouw en een parkje ontworpen. In het parkje is tevens een gebouw gerealiseerd ten behoeve van de stadsverwarming die in dit deel van Saendelft aanwezig is. Tevens is recent in het parkje een extra schoolgebouw gebouwd.

Waterrijk

Het deelgebied Parkrijk

Dit is het deel van Saendelft ten westen van de watergang De Kaaik alsmede het gebied rond het station Krommenie-Assendelft (Poort Clam Dycke) ten zuiden van de Provincialeweg N203.

De bebouwingsstroken in Parkrijk worden van elkaar gescheiden door brede groenzones. Als afwijkend ontwerpprincipe binnen de slagenverkaveling zijn in de groenzones op drie plekken ovalen in het plangebied geïntroduceerd. Waar de zones van de 'Kamers' (of ook wel 'slagen') van Waterrijk en Parkrijk elkaar raken is het winkelcentrum in de vorm van een ovale burcht ontworpen. Naast winkelvoorzieningen zijn hier woningen en zorgvoorzieningen gerealiseerd. Naast de hoekverdraaiing die in de slagenverkaveling in Parkrijk een andere richting introduceert is in het stedenbouwkundig plan de richting van de Rosariumlaan in Krommenie opgepakt. Deze laan is doorgezet onder het verplaatste NS station in de Saendelverlaan die uitkomt op het winkelcentrum.

In de zone van de kamers in Parkrijk is een meanderende watergang ontworpen die samen met de structuur van de doorlopende fietsdijkjes de verschillende kamers samenhang moet geven. In twee van de kamers zijn een brede school en een park ontwikkeld.

Het gebied rond het verplaatste station Krommenie-Assendelft wordt ontwikkeld als een belangrijke infrastructurele knoop binnen Zaanstad. Het stationsgebied ten zuiden van het spoor wordt hoofdzakelijk ten behoeve van woningbouw ontwikkeld. Direct ten zuiden van het spoor worden aan weerszijden van de tunnelbak onder het station twee grotere schijfvormige woongebouwen ontwikkeld.

Het directe gebied rond het nieuwe stationsgebouw is nog in ontwikkeling. Hoewel de openbare ruimte hier al wel is aangelegd, is een deel van de voorziene bebouwing nog niet gerealiseerd. Aan de zuidkant van het station wordt gedacht aan een tweetal hogere elementen (al dan niet ontworpen als één gebouw) die het stationsplein aan de zuidkant moeten begrenzen. Aan de noordzijde is tussen het stationsplein en het parkeerterrein nog een terrein waar op termijn kantoor- en bedrijfsfuncties ontwikkeld kunnen worden.

Parkrijk