Binnenstad 2010

3.1 Ontstaansgeschiedenis Purmerend

De binnenstad van Purmerend is van oorsprong een middeleeuwse stad en heeft een vrij regelmatig en hoekig stratenpatroon. Dit stratenpatroon is vrijwel ongewijzigd gebleven en nu nog steeds zichtbaar.

Purmerend is ontstaan op een smalle landengte tussen drie meren (het Purmermeer, het Beemstermeer en het Wormermeer). De eerste bewoners hebben zich gevestigd langs de (bewonings)as die vanaf het zuiden langs de Melkweg, de Hoogstraat en de Kaasmarkt naar de Where loopt. Zij hielden zich met name bezig met de ontginning van het veengebied. De Kaasmarkt lag op een kruising van straten en daarmee het centrum van het zogenaamde assenkruis. Oorspronkelijk stonden er vier poorten aan de uiteinden van dit kruis, de Neckerpoort, de Purmerpoort, de Amsterdamsche poort en de Hoornschepoort. De poorten zijn in de 19e eeuw gesloopt maar op de Kaasmarkt staan nog steeds historische gebouwen zoals een kerk, stadhuis en waag.

In de 14e eeuw vond er een drastische verschuiving plaats van bewoning op het platteland naar de kern Purmerend. De oudste vermelding van de naam Purmerend dateert uit 1342. Purmerend ontwikkelde zich door deze verhuisbeweging als een vissers- en handelsnederzetting. De bewoners vestigden zich vooral aan De Where die het Purmermeer in westelijke richting met het Beemstermeer verbond en in oostelijke richting met de Zuiderzee. Gedurende de 14e eeuw groeide de kern Purmerend uit tot een echte stedelijke kern met bijbehorende stedelijke elementen (bijvoorbeeld een waag en bepaalde handelsprivileges).

In de 17e eeuw werden de drie grote meren rond de stad drooggemalen en werd het economische accent verschoven van de visserij naar marktstad voor het omliggende gebied. Tijdens de Gouden Eeuw nam het inwonertal van de marktstad toe. In 1645 verleende de Staten van Holland en West-Friesland toestemming om het stadsgebied te vergroten. Hiermee was de uitbreiding van Purmerend voorlopig voltooid.

De omwalling van Purmerend tussen de 16e en 19e eeuw is nog steeds aan de contouren van het bastion en de stadsgracht te zien. Het Noordhollands kanaal en de huidige Where zijn op de westelijke- en noordelijke stadsgrachten voor hun bestemming aangepast.

In 1884 werd de spoorlijn Amsterdam-Zaanstad-Purmerend voltooid. Het station werd buiten de grachtengordel van het oude Purmerend gebouwd met het oog op stadsuitbreiding in de toekomst.

In het begin van de 20e eeuw vond de eerste stadsuitbreiding buiten de stadswallen en grachtengordel plaats. Deze uitbreiding verliep eerst geleidelijk: van 5.700 inwoners in 1900 tot 7.000 inwoners in 1950 en vervolgens tot 10.000 inwoners in 1960. De laatste vier decennia heeft Purmerend een explosieve groei doorgemaakt.