Buitenwijken

3.1 Cultuurhistorie

Ontwikkeling van het plangebied

Het dorp Huizen ligt op de overgang van het Gooi en de Eemdelta, een gebied dat vroeger zeer geschikt was voor de landbouw. De lage gronden aan de oostzijde werden gebruikt als weilanden. De strook langs de kust bestond uit rietlanden (“maatlanden”) en aangeslibd gebied (“aangerechten”). Op de hogere gronden aan de westzijde lagen bossen en heidevelden (“woeste gronden”), waarvan in de loop van de Middeleeuwen grote delen ontgonnen zijn tot akkerland (“Huizereng”).

De hooggelegen gebieden in het westen en zuiden van de gemeente (waar het plangebied deel van uitmaakt) behoorden in de Middeleeuwen tot het “woeste land”, dat werd gebruikt voor houtkap (bossen) en het weiden van de schapen (heidevelden). Sedert de late Middeleeuwen werden percelen van dit gemeenschappelijke land verkocht aan particulieren, aanvankelijk voor agrarisch gebruik. Vanaf de 16de/17de eeuw werden ook terreinen verkocht voor de aanleg van buitenplaatsen. In een aantal gevallen waren daar ook percelen op de Eng bij betrokken, die dan vaak weer opnieuw bebost werden.

In het gebied rond de stad Naarden vonden aanzienlijke afgravingen plaats, hetgeen te maken had met de aanleg van inundatiegebieden rond de vestingwerken. Deze afgravingen werden nadien nog voortgezet ten behoeve van zandwinning. De afgegraven terreinen waren slechts bruikbaar als weilanden en voor de teelt van bloemen. Op deze wijze ontstond er op kunstmatige wijze een zeer boeiend en afwisselend landschap met bossen, heidevelden, akkers (op de voormalige engen) en laaggelegen weiden (ter plaatse van de afgravingen).

De oudste buitenplaatsen in dit gebied dateren uit de 16de eeuw, waaronder Landgoed Oud-Bussem. In de 17de en 18de eeuw nam het aantal buitenplaatsen steeds verder toe. Bij de grote verkoop van (gemeenschappelijke) gronden in het Gooi in 1836 en 1843 werden veel percelen door particulieren aangekocht en beplant met bossen, zowel ten behoeve van de uitbreiding van landgoederen als ten behoeve van de bosbouw. In de late 19de eeuw ontwikkelde het Gooi zich tot een geliefde vestigingsplaats voor welgestelden uit Amsterdam, mensen die niet langer in de stad wilden wonen maar in de natuur (het “arcadisch landschap” van het Gooi). Een belangrijke aanzet voor deze ontwikkeling was de aanleg van de spoorlijn tussen Amsterdam en Amersfoort (1876). In Hilversum en Bussum kwamen villaparken met grote percelen en zeer royaal opgezette villa's tot stand. In de jaren tachtig van de 19de eeuw werden diverse tramlijnen aangelegd, die ook andere gebieden in het Gooi voor forenzenverkeer ontsloten. In Huizen zijn echter nauwelijks villaparken tot ontwikkeling gekomen, aangezien de reisafstanden voor het forenzenverkeer te groot bleken. Feitelijk is alleen het villapark “De Stukken” (1907) min of meer volgens de oorspronkelijke, royale opzet tot ontwikkeling gekomen. De villaparken Crailo (1918) en Oud-Bussem (1903/1905) zijn minder succesvol. Dit had overigens niet alleen te maken met de slechte verbindingen, maar ook met de gewijzigde economische omstandigheden na de Eerste Wereldoorlog. Uiteindelijk werden zelfs terreinen verkocht voor andere doeleinden dan wonen, zoals een sanatorium (“De Trappenberg”) en een blindeninstituut (“Visio”).

Twee villaparken zijn nog niet genoemd, namelijk de Huizerhoogt op de grens van Huizen en Blaricum en het gebied bij de Bikbergerweg/ Vliegheiweg. Deze villaparken stammen uit de jaren twintig en kenmerken zich door de kleine percelen, de geringe grootte van de villa's, het voorkomen van gekoppelde woningen en de sterke samenhang in architectuur. Van het villapark Huizerhoogt is in de jaren twintig slechts een kwart van de bedoelde bebouwing tot stand gekomen. Verdere invulling heeft pas na de Tweede Wereldoorlog plaatsgevonden. Het villagebied Bikbergerweg/ Vliegheiweg was aanvankelijk veel groter gepland, maar dat werd als een ontoelaatbare aanslag op het natuurgebied van de Vliegheide gezien.

De belangrijkste ontwikkelingen in het westelijke deel van de gemeente bestonden echter in de individuele bouwactiviteiten langs de Naarderstraat, de Nieuwe Bussummerweg, de Ceintuurbaan en enige aansluitende dwarswegen en –paden. Langs deze wegen ontstond met name in de eerste decennia van de 20ste eeuw een langgerekte lintbebouwing van (kleine) villa's en atelierwoningen. Ter hoogte van de Schapendrift ontstond op die wijze zelfs een kleinschalig villaparkje. Het is duidelijk dat de tramlijn een belangrijke stimulans voor deze ontwikkeling vormde. De Blaricummerstraat was minder in trek, enerzijds omdat het landschap hier minder afwisselend is (akkerland) en anderzijds door de grotere afstand tot het station Naarden-Bussum. Langs de oude verbindingswegen tussen de Gooise dorpen (Oud Bussummerweg, Oud Blaricummerweg en Lage Laarderweg) kwam slechts verspreide bebouwing tot stand.

De aantrekkingskracht van het wonen in het Gooi bestond in het afwisselende landschap, de bossen en de heidevelden. De toename van de bebouwing deed hieraan echter veel schade. Met name de lintbebouwing langs de doorgaande wegen was velen een doorn in het oog. Zo beperkte het bestemmingsplan van 1938 de bebouwingsmogelijkheden in dit deel van de gemeente aanzienlijk. Na de Tweede Wereldoorlog bleven de ontwikkelingen beperkt tot invulling van bestaande villaparken (met name in Crailo en Oud-Bussem) en geconcentreerde aanvullingen aan de randen van de Engen (onder meer bij de in de jaren dertig afgegraven Sijsjesberg). Een andere drijfveer voor het opleggen van beperkingen vormde de wens tot het behoud van de natuur. Daarvoor werd in 1932 de Stichting Gooisch natuurreservaat opgericht, die al in 1933 ruim 1600 ha bos en heide verwierf. Ook daarna wist deze stichting nog grote stukken land te verwerven. Momenteel zijn de onbebouwde gebieden in het westen van de gemeente vrijwel geheel beschermd als natuurgebied.

Rond Naarden vonden sinds de 17de eeuw zandafgravingen plaats om het bodempeil te verlagen tot ca. 40 centimeter + NAP. Het was dan mogelijk dit gebied ter verdediging onder water te zetten (te inunderen). De afgegraven terreinen waren nog slechts bruikbaar als weilanden, en voor de tuinbouw en bloementeelt. Al spoedig werden de afgravingen steeds verder uitgebreid ten behoeve van zandwinning. In het begin van de 20ste eeuw hadden uitlopers van deze afgravingen ook de gemeente Huizen bereikt. De buitenplaats "De Limiten" is omstreeks 1905 op de uiterste rand van deze afgravingen gesticht. De buitenplaats "De Limiten" ligt tegen de gemeentegrens met Naarden aan, ten noorden van het plangebied. Op een klein deel van het landgoed is momenteel een kwekerij gevestigd. Een van de oudste landgoederen is Oud-Bussum. Crailo was eveneens een oude buitenplaats, die uit 1628 dateert. In 1902 heeft de toenmalige eigenaar, P. Langerhuizen, het goed verkocht aan de "Maatschappij tot Exploitatie van Bouwterreinen Crailoo". Het landgoed was in drieën gedeeld: het eigenlijke landgoed Crailo (gemeente Huizen), "Het Loo" (gemeente Blaricum) en "De Engh" (gemeente Bussum).

Monumenten, waardevolle structuren en elementen

Het plangebied kent een groot aantal monumenten. Het betreft zowel gemeentelijke als rijksmonumenten en een enkel provinciaal monument. In tabel 3.1 zijn alle monumenten benoemd.

Tabel 3.1 Monumenten in het plangebied

Amersfoortsestraatweg 212	Gemeentelijk monument
Atelierweg 2	Gemeentelijk monument
Atelierweg 4	Gemeentelijk monument
Beukenlaan 2	Rijksmonument, historische park- en tuinaanleg
Bikbergerweg 11	Gemeentelijk monument
Blaricummerstraat 140	Gemeentelijk monument
Blaricummerstraat 142	Gemeentelijk monument
Blaricummerstraat 144	Gemeentelijk monument
Blaricummerstraat 146	Gemeentelijk monument
Flevolaan 2	Gemeentelijk monument: Villa de Viersprong
Flevolaan 39	Rijksmonument: Voormalige zaaddrogerij behorend tot het complex "Melkerij Hofstede Oud-Bussem"
Flevolaan 41	Rijksmonument:Melkerij Hofstede Oud Bussem
Flevolaan 55	Rijksmonument:Boerderij
Flevolaan 65	Rijksmonument:Dienstwoning
Flevolaan 67	Rijksmonument:Kantoorgebouw annex dienstwoning
Flevolaan 59	Rijksmonument:Landhuis Oud-Bussem: dienstwoning
Flevolaan 63	Gemeentelijk monument
Flevolaan 69	Rijksmonument:landhuis Oud Bussem incl. hist. Park- en tuinaanleg, garage en hekpijlers
Messchaertlaan 8	Gemeentelijk monument
Museumlaan 0	Rijksmonument:hardstenen palen, onderdeel van complex Museumlaan 1
Museumlaan 1	Rijksmonument:landhuis incl. hist. Park- en tuinaanleg en twee toegangshekken
Museumlaan 3	Rijksmonument: tuinmanswoning
Naarderstraat 201	Gemeentelijk monument: voormalig tolhuis
Naarderstraat 266	Gemeentelijk monument
Naarderstraat 270	Gemeentelijk monument
Naarderstraat 301	Gemeentelijk monument
Naarderstraat 302	Gemeentelijk monument
Naarderstraat 304	Gemeentelijk monument
Naarderstraat 306	Gemeentelijk monument
Naarderstraat 308	Gemeentelijk monument
Naarderstraat 311	Rijksmonument:Het Blokhuis, landhuis en houten garage
Naarderstraat 314	Gemeentelijk monument
Naarderstraat 322	Gemeentelijk monument
Nieuwe Bussummerweg 141	Gemeentelijk monument
Nieuwe Bussummerweg 163	Gemeentelijk monument
Nieuwe Bussummerweg 208	Rijksmonument: Villa "De Wig"
Noord Crailoseweg 17	Gemeentelijk monument
Oud Bussummerweg 29	Gemeentelijk monument
Oud Bussummerweg 40A	Rijksmonument:onderdeel van complex Oud Bussummerweg
Oud Bussummerweg 40	Rijksmonument:onderdeel van complex Oud Bussummerweg
Oud Bussummerweg 42	Rijksmonument:onderdeel van complex Oud Bussummerweg
Oud Bussummerweg 44	Rijksmonument;deeltuinen: provinciaal monument
Patrijslaan 4	Gemeentelijk monument
Paviljoenweg 1	Gemeentelijk monument
Stukkenlaan 4	Gemeentelijk monument
Stukkenlaan 7	Gemeentelijk monument
Stukkenlaan 9	Gemeentelijk monument
Stukkenlaan 10	Gemeentelijk monument
Valkeveenselaan 38	Gemeentelijk monument
Valkeveenselaan	Gemeentelijk monument: boogbrug

De Rijksmonumenten in het plangebied hebben vooral betrekking op complexen van gebouwen. Twee van deze complexen zijn (voormalige) landgoederen. Het landhuis Oud-Crailo, langs de Museumlaan uit omstreeks 1856, is van algemeen belang vanwege de architectuur- en cultuurhistorische waarde als historisch-functioneel hoofdonderdeel van het gelijknamige complex en als representatief voorbeeld van een blokvormig landhuis in neo-classicistische trant uit het midden van de 19de eeuw. Het landhuis heeft tevens situationele waarde vanwege de beeldbepalende ligging op het landgoed Oud-Crailo dat deel uit maakt van de landgoederenstrook op de noordflank van Het Gooi. Een tweede complex betreft het Landgoed Oud Bussem aan de Flevolaan. De bebouwing van melkerij Oud Bussem staat deels op grondgebied van de gemeente Naarden. Het perceel betreft monumentale beuken, een ruitersportweide en een strak wit landhuis. Dat typeert het landgoed Oud Bussem. Het landgoed bevat verder strakke elementen van de Franse stijl.