Bestemmingsplan Noord

3.1 Algemeen

In 1917 werd ten noorden van de Johannes Geradtsweg een woningcomplex van 77 arbeiderswoningen gebouwd door de woningbouwvereniging `De Erfgooiers. Tussen 1927 en 1930 werd, toen nog midden op de hei, de Noorderbegraafplaats aangelegd (8 ha). De ontwikkeling daarna werd bepaald door het Uitbreidingsplan 1933-1935. Het heeft tot na de Tweede Wereldoorlog geduurd voordat op basis van het Uitbreidingsplan in Noord werd gebouwd. In een vrij hoog tempo werden in de jaren ´50 gestapelde en niet-gestapelde woningen gebouwd. Verspreid over het plangebied werden scholen, kerken en een viertal buurtwinkelcentra gerealiseerd.

3.1.1 Ruimtelijke opbouw, kwaliteiten en ontwikkelingen

De wijk Noord is een ruim opgezette, op zichzelf staande wijk met een gave, rustige ruimtelijke structuur. De wijk bestaat uit meerdere buurtjes die verbonden worden door de sterke hoofdstructuur. Deze duidelijke stedenbouwkundige structuur wordt echter nauwelijks ondersteund door architectonische accenten en hoogtepunten. De ruimtelijke oriëntering wordt voornamelijk bepaald door groen en wegenstructuur.

Door de centrale ligging en de grootte is de Noorderbegraafplaats in sterke mate bepalend voor de hoofdstructuur. De functionele betekenis ervan voor de groenvoorziening voor de wijkbewoners is echter gering omdat het een afgesloten terrein betreft. De vijver met zijn taluds aan de zuidzijde van de begraafplaats heeft een recreatieve functie als visvijver en is ook visueel aantrekkelijk vanwege de openheid.

De hoofdstructuur van de wijk wordt gevormd door de lanen die de begraafplaats omkaderen en de hoofdtoegangen vanuit de andere wijken (Jacob van Campenlaan en de Snelliuslaan/ Laan 1940-1945). Deze lanen hebben een ruimtelijk oriënterende functie die zich kenmerkt door hun breedte en groene inrichting met karakteristieke middenbermen.

De lanenstructuur speelt ook een belangrijke rol in de overgang tussen bebouwing en landschap. Door middel van groenstroken en plantsoenen dringt het landschap diep in de wijk door en vormt zo de verbinding met de omringende natuurgebieden.

De rol van de hoofdstructuur wordt versterkt doordat de bebouwing langs deze lanen voornamelijk bestaat uit portiekflats in 3 lagen in samenhangende composities. Op enkele strategische plekken in de wijk zijn markante gebouwen gesitueerd (Vierkerkenhuis, entreegebouw Noorderbegraafplaats, Verrijzeniskerk, beëindiging Graaf Wichmanstraat) waarvan de architectonische kwaliteit in enkele gevallen niet beantwoord aan het gewenste effect.

De lanen delen de wijk op in min of meer gelijke buurten. De buurten worden in belangrijke mate gekarakteriseerd door een min of meer rechthoekig stratenpatroon, waarlangs niet-gestapelde woningen zijn geplaatst.

Slechts op enkele plaatsen is de bebouwing haaks op de weg gesitueerd, maar over het algemeen is er sprake van een door straten omgeven besloten bouwblok. Hoewel er geen echte gesloten bouwblokken voorkomen is veelal een duidelijke scheiding aanwezig tussen openbare ruimte (de straat, de voortuin) en privé binnengebieden (tuin) met veelal ontworpen erfafscheidingen.

In Noord zijn er enkele gebieden die (enigszins) van bovenstaande beschrijving afwijken. Te weten:

Erfgooiersbuurt (ten oosten van de Floris Vosstraat)

Dit gebied is enkele decennia ouder dan de rest van Noord en voldoet meer aan de beschrijving van een tuindorpwijk (zoals de Bloemenbuurt en Nieuw Oost). Het gebied is ruim van opzet en heeft relatief veel variatie in bebouwing. Stedenbouwkundige aanleidingen geven verdraaiingen en verspringingen in rooilijn en nokrichting. De woningen zijn zorgvuldig afgewogen composities met duidelijke horizontale en verticale accenten.

Bijzonder is de bebouwing van het vierentwintigste woningbouwcomplex langs de Vingboonsstraat, Lieven de Keylaan, Stalpaertstraat, Vennecoolstraat en Dortmanstraat en van het vijfentwintigste woningbouwcomplex langs de Jacob van Campenlaan, Hertog Aelbrechtstraat, Leemkuilen en Comes Oolenstraat, beide van Dudok die in onderlinge samenhang zijn ontworpen. Bijzonder is de samenhang tussen de woningblokken onderling en de samenhang met de openbare ruimte. De overgang tussen openbaar en privé is zorgvuldig vormgegeven door middel van luifels en lage muurtjes en hekjes als erfafscheiding.

Johannes Geradtsweg

Dit is een belangrijke invalsweg voor de stad, met een ruim profiel, dat zich richting oosten nabij het viaduct over het spoor verbreed tot een zeer breed profiel met een riante groene middenberm. Langs deze weg zijn voor de oorlog ruime (dubbele) woonhuizen gebouwd met een forse kap in samenhang met de woningen aan de overkant (gebieden Over 't Spoor en Kamerlingh Onnesweg). De overgang tussen openbaar en privé is zorgvuldig vormgegeven door middel van onder andere portieken, luifels en erfafscheidingen.

Ten noorden van de Lopes Diaslaan

Dit is een jonger buurtje met sterk afwijkende verkaveling (strokenbouw). De gestapelde woningen zijn haaks of diagonaal op de straat georiënteerd en worden veelal d.m.v. trottoirs ontsloten. Hoewel deze buurt vrij ruim van opzet is en er een aanzienlijke hoeveelheid groene ruimte aanwezig is, geven het tekort aan parkeerplaatsen en een onduidelijke privé-openbaar situatie de nodige problemen.

3.1.2 Stedenbouwkundige bouwstenen

Het huidige karakter van Noord wordt bijzonder gewaardeerd en alle betrokken partijen willen dit graag behouden. Noord heeft mooie, breed opgezette lanen en ook de meeste woonstraten zien er fraai en groen uit door de laanbomen en tuinen. Verspreid over de wijk liggen groene plantsoenen en speelplekken. De woningen zijn meestal sober vormgegeven, maar zien er aan de buitenkant nog goed uit. Vergeleken met andere wijken uit de wederopbouwperiode (die net na de oorlog gebouwd zijn), ziet Noord er goed uit.

De stedenbouwkundige kwaliteiten van de wijk hangen samen met de verhoudingen tussen de verschillende woningen/woonblokken, de inrichting van openbare ruimte en de vormgeving van overgang tussen privé-terrein en openbaar gebied (de overgang van privé-tuinen naar de stoep).

Handhaving van de huidige kwaliteit van de wijk wordt gewaarborgd door te blijven letten op vier stedenbouwkundige bouwstenen: de lanen, de buurtstraten, het bouwblok en het groene hart. Deze bouwstenen vormen een vast gegeven in de herstructurering.

De lanen

In Noord bevindt zich een aantal brede lanen die samen de ruimtelijke, verkeerskundige en landschappelijke hoofdstructuur van de wijk vormen. De lanen sluiten aan op de wegen naar de binnenstad.

Typerend hierbij is de ruime opzet, waarbij de afstand tussen de voorgevels aan weerszijden van de lanen 40 meter is. In het midden daarvan ligt een groen plantsoen en er staan bomen op de trottoirs in de lengterichting van de lanen. Het beeld van de lanen wordt ook bepaald door de aaneengesloten rustige voorgevels. De hoogte en uitstraling van de bebouwing aan beide zijden van de laan hoort op elkaar afgestemd te zijn. Bebouwing langs deze brede lanen is daarbij altijd wat hoger dan in de omliggende buurtstraten.

NB: sommige straten in Noord zijn volgens hun straatnaam wel een laan, maar voldoen niet aan bovenstaande beschrijving, bijvoorbeeld omdat ze niet zo ruim opgezet zijn. Dan gaat het in stedenbouwkundig opzicht niet over lanen maar over buurtstraten.

De buurtstraten

Een goed samenhangend netwerk van doorgaande buurtstraten vanaf de buitenste randen van de wijk tot aan de Johannes Geradtsweg garandeert dat iedereen zich makkelijk van binnen naar buiten de wijk kan verplaatsen. Veel straten zijn smal en hebben een hoge parkeerdruk, waardoor vaak fout geparkeerd wordt en de auto steeds meer het straatbeeld domineert. Naast een goede parkeerregeling, kan een logische indeling van de bestrating of het wegdek ervoor zorgen dat de straten een vriendelijke uitstraling behouden. In dit straatbeeld zijn laanbomen en groene tuinen van groot belang.

Bij nieuwbouw zal in de buurtstraten gezocht worden naar aansluiting met de omringende bebouwing.

Het bouwblok

De maatvoering van de bouwblokken is een wezenlijk en zeer gewaardeerd element in Noord. De opzet van de bouwblokken en de verhoudingen binnen de bouwblokken zijn kenmerkend voor Noord. Zo is er een heldere scheiding tussen de voortuin en de openbare ruimte (de stoep), hebben de voortuinen vrijwel altijd een tuinmuur en worden de voortuinen vrijgehouden van bebouwing, verharding en auto's. Binnen de bouwblokken is er sprake van een grote flexibiliteit in woningtypes en bouwvolumes. Een voor Noord kenmerkend bouwblok is niet gesloten, zodat er altijd doorzichten en doorsteken zijn naar het groen van de binnenterreinen. Bijna alle bouwblokken hebben een schuin dak met dakpannen.

Het groene hart

De monumentale Noorderbegraafplaats is het groene hart van Noord. De lanenstructuur in de wijk is daarop afgestemd. Veel straten zien uit op de groene rand van de begraafplaats. De begraafplaats is wel toegankelijk, maar niet als park. Het blijft een rustplaats met een besloten karakter, die zoveel mogelijk aan het zicht onttrokken is. Rondom de begraafplaats ligt een openbare groenstrook. De zuidrand (met de vijver aan de Berlagelaan) is prachtig, maar op andere plekken is deze nogal gesloten en rommelig.

Stedenbouwkundig totaalbeeld

In figuur 2 zijn de vier genoemde bouwstenen in één stedenbouwkundig totaalbeeld voor de wijk Hilversum Noord weergegeven. Samen vormen ze de stedenbouwkundige basis voor Noord. De lanen zijn hierin het belangrijkste element, maar dat mag niet ten koste gaan van aandacht voor de woonomgeving. Door de bouwstenen met elkaar te combineren ontstaan nieuwe mogelijkheden in de wijk. Samenhangende gevelwanden begeleiden de lange lijnen van de lanen. Op de beëindigingen of kruisingen van lanen kunnen markante gebouwen komen.

Figuur 2: stedenbouwkundig totaalbeeld plangebied bestemmingsplan ´Noord´