Houtwegen, Waterwegen en Westertuinen

2.1 Bestaande situatie

2.1.1 Historie

Ontstaan van Heemskerk

De eerste vermelding van Heemskerk is gevonden in een oorkonde uit 1063, waarin de naam Hemezenkyrica voorkomt in het verband met de overdrachtskwestie van een aantal kerken. De nederzetting is ontstaan op de oostelijke rand van een hoger gelegen zandgedeelte waar de kerken het hoogst gelegen land kregen toebedeeld. Heemskerk is vervolgens gegroeid in een eskransdorp. De boerderijen zijn rondom de hogere gronden en de kerk gebouwd. De kerk had een duidelijke centrumfunctie, niet alleen fysiek maar ook sociaal. De opbouw van Heemskerk is sinds jaar en dag gehandhaafd en kan als grondlegger worden gezien van de huidige structuur.

Figuur 2.1: Heemskerk 1869 (bron: heemskerkanders.nl)

Heemskerk tot 1945

Heemskerk was eeuwenlang een dorp met akkerbouw als voornaamste bestaansbron. In de 19de eeuw komt de industrialisatie op gang in de Zaanstreek. In Heemskerk komt geen industrie tot ontwikkeling en al gauw ontstaat een armoedeprobleem. Pas in 1850 brengt de bollenteelt geld en daarmee een verhoogde levensstandaard in het dorp. De bollenvelden bepalen sterk het beeld rond en tot dicht bij het centrum. Er worden grote gebouwen geplaatst zoals het (oude) raadhuis, een katholieke kerk, de meisjesschool en de jongensschool aan de rand van het centrum. Er ontstaat een duidelijk middelpunt in Heemskerk met de bijbehorende centrumfuncties voor de 4000 inwoners van Heemskerk.

Ontwikkelingen na 1945

In 1955 verschijnt het streekplan IJmond-Noord. Men verwacht een sterke groei voor de regio, zowel fysiek als economisch (door de groei van Hoogovens). In 1956 telde Heemskerk 6000 inwoners en verdere planvorming en prognoses stonden in het teken van groei en uitbreiding. De eerste nieuwbouw was in het Zaalbergkwartier (1947). Verdere uitbreiding geschiedt met de oude dorpskern als middenpunt.

Het oude centrum werd in de 60er jaren bijna geheel vervangen door nieuwbouw. Men wilde het centrum een modern uiterlijk geven en het goed functioneren voor de komende jaren waarborgen. De sterke groei bleef nog uit en de opvatting over stadssanering veranderde in de jaren '70. Het centrum is dan reeds vrijwel geheel gesaneerd. Er zijn slechts enkele objecten overgebleven die het oude Heemskerk vertegenwoordigen. Het toenmalige centrum voldeed niet aan de eisen die aan een groter dorp worden gesteld. Een ingrijpende verandering was hoe dan ook nodig. Heemskerk is uitgegroeid tot een woongemeente. Het centrum werd voornamelijk gebruikt voor de dagelijkse boodschappen.

Vanaf de 70er jaren wordt veel gebouwd om aan de groeiende vraag naar woonruimte te voldoen. Hierbij wordt vrijwel geen rekening gehouden met de historische achtergrond van Heemskerk of de nog aanwezige oude bebouwing. Planning en uitvoering blijken over de volgende jaren fragmentarisch te zijn. Hierdoor is in de loop der tijd een onsamenhangend centrumbeeld ontstaan.

Sanering van de dorpskern is heden ten dage onder de oudere bewoners nog een veel besproken onderwerp. Een groot deel van de karakteristieke bebouwing is verloren gegaan, maar enkele oude kenmerken van Heemskerk zijn nog steeds te vinden. Naast enkele historische panden is ook de wegenstructuur behouden gebleven.

Houtwegen / Waterwegen

Het bedrijventerrein De Houtwegen is in de jaren zeventig en tachtig ontwikkeld en telt 125 bedrijven, voornamelijk midden-en kleinbedrijf. Dit bedrijventerrein is ca. 22 hectare groot en goed te bereiken via de Rijksstraatweg en de nieuw aangelegde Westelijke Randweg. Het bedrijventerrein is ontstaan om te voldoen aan de groeiende behoefte aan bedrijventerrein. In het bijzonder is het terrein ontwikkeld voor bedrijven, die in het stedelijk woongebied ongewenst zijn, voornamelijk ambachtelijk bedrijven / lichte industrie. Daarnaast is in het oostelijk deel het bedrijventerrein De Waterwegen ontwikkeld. Op De Waterwegen zijn hoofdzakelijk autobedrijven gevestigd en vormen van perifere en grootschalige detailhandel. De Kleine Houtweg (westelijk deel) is één van de oorspronkelijke linten van Heemskerkerduin en ligt op de grens van het bedrijventerrein De Houtwegen en tuinbouwgebied Heemskerkerduin.

De Westertuinen

Westertuinen is een uitbreidingswijk die gedeeltelijk op grondgebied van de gemeente Beverwijk en gedeeltelijk op het grondgebied van de gemeente Heemskerk ligt. Voorliggend bestemmingsplan heeft alleen betrekking op het deel binnen het grondgebied van Heemskerk. Het betreft een ruim opgezette wijk, met veel groen, die overwegend bestaand uit eengezinswoningen in eigendom van de bewoners. De wijk is in de jaren 70 - 80 gebouwd op voormalig tuinbouwgebied.

2.1.2 Functionele structuur

Het plangebied bestaat uit de Bedrijventerreinen De Houtwegen (westzijde Rijksstraatweg) en de Waterwegen (oostzijde Rijksstraatweg) en woonwijk De Westertuinen.

De Houtwegen

Op bedrijventerrein De Houtwegen staat bedrijvigheid centraal. Hier zijn lichte en middelzware bedrijven gevestigd (t/m milieucategorie 3.2). Ten behoeve van de bedrijvigheid zijn ook enkele bedrijfwoningen aanwezig en/of bijbehorende kantoorruimte. In het noordelijk deel van het bedrijventerrein is een maatschappelijke functie gevestigd (postduivenvereniging). Kenmerkend voor de Houtwegen is dat het gebied aan beide zijden wordt omsloten door woonbebouwing (zijde Kleine Houtweg) en gemengde bebouwing (zijde Rijksstraatweg). Dit hangt samen met de omstandigheid dat het bedrijventerrein later is gerealiseerd dan de bebouwing aan de Kleine Houtweg en de Rijksstraatweg. Beide wegen zijn historische ontsluitingsassen. Ten slotte is op enkele plaatsen sprake van zelfstandige detailhandel of aan een bedrijf gerelateerde detailhandel.

De Waterwegen

Bedrijventerrein De Waterwegen onderscheidt zich van De Houtwegen. In de eerste plaats heeft De Waterwegen een duidelijk thema. Hier zijn overwegend autobedrijven gevestigd (autoboulevard) en enkele grootschalige detailhandelsvestiging. In verband met de ligging nabij woonwijk De Waterakkers zijn hier uitsluitend lichte bedrijven toegestaan (t/m milieucategorie 2).

De Westertuinen

De Westertuinen is een ruimte opgezette en groene woonwijk en bestaat vooral uit eengezinswoningen in eigendom van de bewoners. Aan de rand van de wijk, aan de Rijksstraatweg, is een autobedrijf gevestigd.

2.1.3 Ruimtelijke structuur

De welstandsnota 2009 geeft een overzichtelijk beeld van de stedenbouwkundige structuren binnen de gemeente Heemskerk. De volgende welstandgebieden vallen geheel of gedeeltelijk binnen de grenzen van het plangebied:

• Westertuinen;
• Bedrijventerreinen (Houtwegen);
• Bedrijventerreinen (Waterwegen);
• Rijksstraatweg;

Westertuinen

De wijk wordt gekenmerkt door veel richtingsveranderingen, zeer korte zichtlijnen en een weelderige begroeiing. Typerend zijn de samengestelde lessenaarkappen en het donkere materiaalgebruik (zowel metsel- en houtwerk als dakpannen zijn van oorsprong donkerbruin van kleur).

Figuur 2.2: Ligging welstandsgebied

Bedrijventerrein De Houtwegen

Bedrijventerrein De Houtwegen heeft een sterk op de functie gericht karakter. Dit betekent onder meer dat er in de inrichting van de openbare ruimte veel aandacht is besteed aan de functionaliteit, en minder aan de uitstraling. In enkele gevallen vertaalt dit zich in de kwaliteit en uitstraling van de bebouwing. De bebouwing op het terrein is enigszins terug gelegen ten opzichte van de weg, met tussen de rijbaan en het bedrijfspand parkeerruimte of privaat groen, veelal afgeschermd met stalen hekwerken. De bebouwing is in het algemeen relatief klein van schaal, hoewel ook grote bedrijfsloodsen voorkomen. De kleinschalige bedrijfspanden staan onderling in ongeveer dezelfde rooilijn, de grotere loodsen zijn meestal iets verder terug gelegen op de kavel gesitueerd. Rondom de bedrijfspanden zijn de diverse functies, zoals parkeren, opslag en laden en lossen, wisselend gesitueerd en vormgegeven.

Figuur 2.3: Ligging welstandsgebied

Bedrijventerrein Waterwegen

Veel van de bedrijven hebben een publieksfunctie, in de vorm van verkoopruimte of toonzaal. Daarnaast ligt het bedrijventerrein op een zichtlocaties langs de Rijksstraatweg (zie het navolgende). Bedrijventerrein Waterwegen is een (nog gedeeltelijk te ontwikkelen) bedrijven boulevard, die aansluit op woonwijk Waterakkers-Lunetten. Tussen de bedrijven en de woonwijk wordt een houtwal aangelegd, om overlast te voorkomen.

Figuur 2.4: Ligging welstandsgebied

Rijksstraatweg

De Rijksstraatweg is onderdeel van de ‘Binnenduinrandroute’, die als een langgerekt bebouwingslint langs de binnenduinrand door Kennemerland loopt. Langs de gehele route is er sprake van wisselende bebouwing doch voor het grootste gedeelte kleinschalige vrijstaande bebouwing, wisselend met een agrarisch of een meer stedelijk karakter.

Figuur 2.5: Ligging welstandsgebied