Ramplaankwartier

2.1 Korte historische schets

Het Ramplaankwartier en de (grotendeels) onbebouwde open ruimten daaromheen maken deel uit van een 'strandvlakte': een laag venig gebied tussen twee noord-zuid lopende strandwallen in. Op de oostelijke strandwal ligt de oude bebouwing van Haarlem en Heemstede, op de westelijke die van Santpoort, Bloemendaal, Overveen, Aerdenhout, Vogelenzang en het westelijk deel van het Ramplaankwartier. De grens 'oud-duinzand' - 'zandig moerasveen' loopt in noord-zuidrichting door het plangebied.

De bebouwing van het Ramplaankwartier ligt letterlijk aan de voet van de in het verleden hoog opgestoven rand van de jonge duinen. Daardoor is een directe invloed van afstromend schoon grondwater en van natuurwaarden in het aangrenzend Natura-2000 gebied. Deze natuurwaarden zijn op Europees niveau duurzaam beschermd. Op alle niveaus zal rekening moeten worden gehouden met de aanwezige landschappelijke structuur in de directe omgeving.

Aan het eind van de Middeleeuwen is tussen de duinen en het Spaarne de Rampevaert (nu Brouwersvaart) gegraven. Omdat het water uit het Spaarne te brak was geworden gebruikten de bierbrouwers in Haarlem het zoete duinwater dat met de vaart werd aangevoerd. Door het graven van de Brouwerskolk in de duinen werd een kunstmatige watervoorraad gevormd, waarbij tevens zand vrijkwam. De Rampevaert heette toen ook nog even Zandvaert, maar werd later Brouwersvaart genoemd. Ongeveer dezelfde tijd werd een begin gemaakt met het droogleggen van het veen. Daartoe is in het midden van de strandvlakte de noord-zuid lopende Houtvaart als ontwateringssloot gegraven. Vanuit het huis Rolland werd het veen in de directe omgeving ontgonnen. De huidige kavelvormen dateren grotendeels uit die tijd. De ontginning maakte het gebied geschikt voor tuinbouwdoeleinden en later de bollenkweek.

Ook aan de bebouwing binnen het plangebied zijn diverse historische ontwikkelingen nog af te lezen. Als oudste bebouwing is het huis Rolland bekend dat in de 13e eeuw op een uitloper van de oude duinen werd gesitueerd aan de rand van het veen. Op de plek van de huidige Rollandlaan lag de oprijlaan naar het huis. Rond 1634 is begonnen met de aanleg van het landgoed Elswout in de duinen met de Marcelisvaart, toen nog Molyns-Santvaert geheten. Later is door het dempen van deze vaart en door wegverbreding de huidige Ramplaan ontstaan. Dit verklaart de vorm van de Ramplaan, die in tegenstelling tot de bochtige wegen op het oude duinzand kaarsrecht is. De Ramplaan ontleent zijn naam aan de familie Ramp die in huize Rolland woonde.

In de 19e eeuw werden in de omgeving van de Brouwersvaart en de Ramplaan kleine buitenplaatsen aangelegd die als tweede woning fungeerden voor welgestelde Amsterdammers en Haarlemmers. Het nu nog bestaande Schoonoord langs de Brouwersvaart is daar een voorbeeld van. Tot 1918 was er nog sprake van vrijstaande villabouw langs de bestaande wegen en paden. Tussen 1919 en 1925 werd ten westen van de Ramplaan een wijkje geschakelde woningen met tuin gerealiseerd: Tuindorp. In 1927 werd het Ramplaankwartier Haarlems grondgebied, daarvoor viel het onder de gemeente Bloemendaal. In 1937 werd de Vlaamseweg aangelegd die een rechtstreekse verbinding tot stand bracht met de Haarlemse bebouwing aan de overkant van de Houtvaart. Onder Haarlems bestuur werden de ingesloten tuinbouwgronden geleidelijk volgebouwd. Zijstraten haaks op de Rollandslaan zorgden voor de ontsluiting. De vreemd schuine loop van de zuidelijke grens van het Ramplaankwartier, de Leendert Meeszstraat, is te verklaren omdat de zichtas vanaf Elswout naar de Sint Bavo in Haarlem niet onderbroken mocht worden. Nadat er al enkele buurtwinkels in Tuindorp en op sommige straathoeken waren gekomen ontstond er tussen 1936 en 1940 bij het kruispunt Ramplaan-Rollandslaan een klein winkelcentrum. De laatste grote veranderingen in deze omgeving dateren uit de jaren zestig met een kleine uitbreiding van het Ramplaankwartier en de aanleg van de Westelijke Randweg.

De binding met het centrum van Haarlem is in de loop der jaren vergroot door rechtstreekse verbindingen, snellere vervoermiddelen en de groei van Haarlem. Ondanks de ogenschijnlijk geïsoleerde ligging ligt het Ramplaankwartier dichter bij het centrum dan de meeste naoorlogse buitenwijken van Haarlem.

Afbeelding 3: Historische schets