Oude Stad

2.4 Functionele structuur

Functioneel gezien kent de Oude Stad een gevarieerd milieu. De combinatie van functies en de historiciteit oefenen een sterke aantrekkingskracht uit. In deze paragraaf worden de functies en de spreiding ervan beschreven. Bezien vanuit de functies op de begane grond, kan in het plangebied globaal een onderscheid gemaakt worden tussen het kernwinkelgebied waar winkels overheersen, de meer gemengde straten waar diverse functies voorkomen, uitgaansclusters met cultuur en/of horecafuncties en de meer woonstraten of -gebiedjes, waar het wonen overheerst.

Het kernwinkelgebied omvat naast de traditioneel bekende hoofdwinkelstraten als Barteljorisstraat en Grote Houtstraat, ook een stelsel van aanloop- en zijstraten als Kruisstraat, Kleine Houtstraat, Koningstraat, Warmoesstraat, Schagchelstraat. De hoofdwinkelstraten onderscheiden zich van de aanloop- en zijstraten door een aaneengesloten front van winkels met de grootste voetgangersstromen. In doorsnee worden hier de hoogste vierkante meterprijzen betaald. Het beeld wordt sterk bepaald door het landelijk opererende filiaal- en grootwinkelbedrijf. Wonen op de begane grond komt hier niet voor.

In de luwte van deze hoofdwinkelstraten liggen de aanloop- en zijstraten waar de "couleur locale" van het kernwinkelapparaat te vinden is. Een gevarieerd winkelbestand met kleinschaliger, doorgaans specialistische zaken in een mix van aantrekkelijke en vaak authentieke kwaliteiten van gevels, openbare ruimte, horeca en ambachtelijke diensten. Soms bevinden zich tussen de commerciële functies woonpanden.

Een groeiend fenomeen in het kernwinkelgebied, dat het recreatieve karakter van het winkelen benadrukt, is de groei van espresso/koffiebars en andere daghoreca die qua openingstijden nauw aansluiten op de winkeltijden.

De meer gemengde straten hebben een minder dynamische uitstraling door het gemengde karakter. Naast een (teruglopend) aantal winkelruimtes treft men hier ambachtelijke bedrijvigheid, kleine kantoren, praktijkruimtes en de woonfunctie aan. Voorbeelden zijn de Jansstraat, Nassaustraat, Ridderstraat of Frankestraat. De Nieuwe Gracht en Wilhelminastraat worden vooral gekenmerkt door de woonfunctie in combinatie met kantoren. Het gaat hier om grote statige panden die representativiteit uitstralen.

Het grootste uitgaanscluster bevindt zich aan de rand van het kernwinkelgebied rond de Grote Markt met uitlopers in Smedestraat en Lange Veerstaat. Een combinatie van horeca en cultuur overheersen hier. Aan de Botermarkt bevindt zich een kleiner horecacluster. Nieuw is het uitgaansgebied rond het Raaksplein met horeca en Pathé filmtheater.

Het binnenstedelijk woonmilieu treft men vooral aan in binnengebieden tussen de aanlooproutes naar het centrum. Men treft ze met name aan in het noordelijk deel van het plangebied zoals rond Lange Wijngaardstraat en Pieterstraat, Lange Margrethastraat en Zoetestraat, Witte Herenstraat en Kraaienhorst. Bijzondere binnenstedelijke woonvormen bevinden zich her en der op binnenterreinen meestal in de traditionele vorm van hofjes maar ook en steeds vaker aan een historische slob/ brandgang, als zelfstandig achterhuis, of boven een grootschalige gebouwde voorziening. Buiten de commerciële functies is in het Raaksgebied ook een nieuw woonmilieu onstaan.

Bevolking en wonen

De woonfunctie in de binnenstad is van oudsher van grote betekenis geweest. Louter gemeten aan het aantal binnenstadsbewoners, is Haarlem in grootte de 7e stad in het land. In de jaren '60 en '70 van de vorige eeuw is er sprake geweest van een gestage vermindering van het aantal inwoners. Na het vertrek van (veelal hinderlijke of grootschalige) bedrijvigheid en met het gereedkomen van diverse stadsvernieuwingsprojecten, was sprake van een duidelijke revival van de woonfunctie in de binnenstad. Dit proces is nog steeds gaande.

Het plangebied vormt een belangrijk onderdeel van de binnenstad en heeft de hier genoemde ontwikkeling dus ook doorgemaakt. Het gebied telde rond 1990 nog ruim 3300 inwoners, inmiddels is dit aantal verder gestegen tot boven de 4000 (Onderzoek en Statistiek, 1 januari 2012).

Tabel 1: leeftijdsopbouw in het plangebied en gemeente Haarlem per 1 januari 2012

leeftijd		Plangebied abs. %	Haarlem abs. %
0-19		417 10,4	33.103 21,8
20-44		2.128 53,0	54.422 35,8
45-64		1.016 25,3	40.412 26,6
65+		453 11,3	23.904 15,7
totaal		4.014 100	151.841 100

Tabel 1 laat zien dat de leeftijdsopbouw in het plangebied duidelijk afwijkend is van die van Haarlem totaal en de typische kenmerken vertoont van de bevolking in een centrumstedelijk woonmilieu. Er is sprake van een relatief jonge bevolking: meer dan de helft bevindt zich in de leeftijdscategorie 20 - 44 jaar. Daarentegen blijft het aandeel ouderen en vooral jonge kinderen duidelijk achter bij dat van de hele stad.

Sterker nog dan de bevolking is het aantal woningen in het plangebied toegenomen. De woningvoorraad bedroeg in 1990 nog ca. 1700 en is met meer dan 700 toegenomen tot ruim 2400 in 2012. Ca. 3/4 van de woningen bestaat uit appartementen en boven- en benedenwoningen.

Het overgrote deel van de aanwezige huishoudens in de binnenstad bestaat uit 1 of 2 persoonshuishoudens. Dit verklaart ook de lage gemiddelde woningbezetting. De gemiddelde woningbezetting van bijna 1,7 personen per woning is duidelijk lager dan het gemiddelde van 2,1 voor heel Haarlem.

 

Detailhandel

Hieronder wordt begrepen de gehele retailsector, dus inclusief dienstverlening met een winkelkarakter. De Haarlemse binnenstad wordt gekenmerkt door een brede mix van kleinschalige en gespecialiseerde winkels, aangevuld met grootwinkel- en filiaalbedrijven, in combinatie met uitgaan en cultuur. Met de ongeveer 600 winkels en een totale winkeloppervlakte van ca. 90.000 m2, geldt de binnenstad al jaren als één van de beste winkelgebieden van het land.

Het plangebied herbergt het grootste deel van dit winkelgebied. In het voorgaande is al een beschrijving gegeven van het kernwinkelgebied. Opvallend kenmerk van het winkelgebied is dat het sterk noord-zuid gericht is. Met de recente ontwikkeling van het Raaksgebied, is het winkelgebied meer in westelijke richting uitgebreid. Met name de Drossestraat als nieuwe looproute tussen de parkeergarage Raaks en de oude stad, heeft een belangrijke winkelfunctie gekregen.

Winkels met niet dagelijkse goederen leggen beslag op ongeveer 90% van het totale verkoopvloeroppervlak. Daarin hebben de vestigingen die zich richten op kleding en modeaccesoires het grootste aandeel. De binnenstad telt wel enige grootschalige winkels (V&D, C&A, Hema) maar de kleinschaligheid overheerst. Er zijn weinig ruimten beschikbaar voor (middel)grote winkelvestigingen. Wel zijn op diverse plaatsen door verheling grotere winkeleenheden ontstaan.

Dissonant in het winkelgebied vormt de Brinkmannpassage. Dit in de jaren '80 van de vorige eeuw ontwikkelde winkel-, woon- en kantoor-, horeca- en ontspanningscentrum, kampt al jaren met leegstand van vooral winkelruimten.

Wekelijks komen meer dan 300.000 bezoekers naar de winkels in de binnenstad. Vergeleken met zo'n tien jaar geleden, toen er ca. 200.000 bezoekers kwamen, is sprake van een forse toename. Veel minder dan in andere winkelcentra in de stad gaat het in de binnenstad louter om boodschappen doen. Het bredere recreatieve winkelen, waarin (historische) sfeer en de ruime mogelijkheden van het bezoeken van horeca belangrijke aantrekkingskracht uitoefenen, vormt vooral hoofddoel. De sector speelt daar ook steeds meer op in door veranderende winkelconcepten waarin "beleving" onderdeel vormt van de winkelfunctie.

Buiten de winkelstraten is het aantal winkelvestigingen sterk verminderd. Voormalige winkelruimten, veelal in de food sector, zijn omgevormd tot woonruimtes of hebben een andere functie gekregen. De verwachting is dat de trend naar een verdere concentratie in de winkelstraten en afname van de solitaire winkelvestigingen verder doorzet.

In het totale detailhandelsaanbod nemen de warenmarkten een aparte plaats in. Er zijn in het plangebied 2 locaties waar wekelijks ambulante handel plaatsvindt: de Grote Markt en de Botermarkt. Gelet op de beperkte ruimtelijke mogelijkheden ligt situering van de warenmarkten op deze pleinen ook het meest voor de hand.

Horeca

De aantrekkelijkheid van Haarlem wordt voor een belangrijk deel bepaald door de aanwezigheid van diverse stedelijke attracties. Net als cultuur of diversiteit van het winkelaanbod is het aanbod van horeca onlosmakelijk verbonden met de binnenstedelijke attractiviteit. Het plangebied kent een rijk geschakeerd aanbod aan restaurants, cafés en andere vormen van horeca.

Met de groei van het toeristisch-recreatieve bezoek aan de binnenstad is ook de horecasector gegroeid. Momenteel telt het plangebied zo'n 170 horecavestigingen. Eerder in dit hoofdstuk is al beschreven dat er 3 clusters te onderscheiden zijn met een concentratie van horecavestigingen, voornamelijk restaurants en cafés. Daarnaast komen vooral in het kernwinkelgebied en de aanvoerroutes daar naar toe verspreid liggende horecavestigingen voor. Het merendeel daarvan zijn restaurants of is winkelgelieerde horeca (koffiebar, lunchroom e.d.). De groei van de horeca uit zich overigens niet alleen in een toename van het aantal horecavestigingen. De verandering naar het recreatief winkelen voltrekt zich ook binnen winkelruimtes. Diverse winkels richten een deel van hun verkoop oppervlak in als koffiebar al dan niet met beperkte lunchmogelijkheden.

Van de 13 geregistreerde hotels in Haarlem, zijn er 9 gevestigd in het plangebied. Door het plangebied heen zijn er enkele bed & breakfast voorzieningen.

Bedrijven, kantoren en overige dienstverlening

Grootschalige hinderlijke bedrijvigheid is uit de binnenstad verdwenen. De aanwezige bedrijvigheid beperkt zich tot werkplaatsen van kleinschalige (ambachtelijke) bedrijvigheid of creatieve sector.

De overheidskantoren niet meegerekend, beperken zich buiten de gebieden met een kantoorachtig karakter (Nieuwe Gracht, Wilhelminastraat) de kantooractiviteiten zich voornamelijk tot kleinschaliger panden of ruimtes in panden die met andere functies gedeeld worden. Tot de groep kantoren kunnen worden gerekend adviesbureau's, notaris- of advocatenkantoren, kantoren van maatschappelijke organisaties of financiële instellingen etc. die geen baliefunctie hebben. Daarnaast zijn er ook veel dienstverlenende bedrijven die een duidelijke publieksaantrekkende functie hebben. Veel van dergelijke dienstverleners (uitzendbureau's, kappers, reisbureau's etc.) hebben een winkelachtige uitstraling en zijn dan ook meer te vinden in of nabij de belangrijke winkelstraten. Groeiend is de behoefte aan werkplekken voor creatievelingen en kenniswerkers.

Maatschappelijke voorzieningen en cultuur

In het plangebied is een aantal specifieke maatschappelijke voorzieningen aanwezig. Het betreft functies die hun doelstelling(en) verbonden hebben aan de samenleving zoals scholen, gezondheidszorg, welzijn, kerken, overheid. De meeste aanwezige maatschappelijke voorzieningen hebben een bovenwijks karakter.

Er bevinden zich geen basisscholen in het plangebied. Wel zijn er 2 scholen voor voortgezet onderwijs gevestigd: het Stedelijk Gymnasium aan de Prinsenhof en een vestiging van het Nova college aan de Nassaulaan.

In de Jansstraat bevindt zich de Janskliniek, een instelling voor psycho-geriatrische patiënten. Daarnaast zijn er verspreid door de buurt diverse praktijken aan huis (o.a. artsen, fysiotherapeuten, pedicuren).

Het plangebied telt verschillende kerken. De meest monumentale en opvallende kerk is de Grote of St. Bavokerk aan de Grote Markt. Andere kerkgebouwen bevinden zich aan de Nieuwe Groenmarkt, Zoetestraat, Frankestraat, Wilhelminastraat en Witte Herenstraat.

Aan de Grote Markt is het stadhuis te vinden. Een nieuw overheidskantoor is ontwikkeld in het Raaksgebied. Het voormalige postkantoor zal in 2014 door de gemeentelijke overheid betrokken worden.

Overige maatschappelijke voorzieningen zijn de hoofdvestiging van de stadsbibliotheek aan het Doelenplein en een concentratie van welzijnsvoorzieningen aan de Nieuwe Groenmarkt. Aan de Gedempte Voldersgracht bevindt zich een gemeentelijke sportzaal die vooral door scholen wordt gebruikt.

Wat betreft kunst- en cultuurvoorzieningen, zijn meerdere locaties van belang. Het plangebied telt een drietal musea en diverse monumentale gebouwen met museale uitstraling zoals de Grote of Sint Bavokerk en de Vleeshal. In het vernieuwde Raakscomplex bevindt zich een bioscoop met 8 filmzalen.

Met de groei en zich wijzigende samenstelling van de binnenstadsbevolking in combinatie met veranderend gedrag ten aanzien van gezondheid en (individuele) sportbeoefening, vindt ook een toename plaats van de vraag naar sport-en fitnessvoorzieningen. Ook de opkomst van bedrijfssport draagt hieraan bij.