Oude Kom Volendam

5.4 Planologisch erfgoedregime

5.4.1 Modernisering monumentenzorg

In november 2009 is de rijksoverheid met de modernisering van de monumentenzorg van start gegaan. Deze beleidsontwikkeling is door de nieuwe regering verder opgepakt en het kabinetstandpunt hieromtrent is verwoord in de kamerbrief van 15 juni 2011 'Kiezen voor karakter, visie erfgoed en ruimte'.

Als gevolg van dit voornemen zal er de komende jaren in de monumentenzorg veel veranderen. In beginsel gaat het daarbij om drie grote veranderingen:

• cultuurhistorische belangen moeten worden meegewogen in de ruimtelijke ordening;
• krachtiger en eenvoudiger regels;
• herbestemmen van monumenten die hun functieverliezen.

De aanleiding voor deze modernisering is dat het huidige instrumentarium (Monumentenwet) stamt uit het begin van de vorige eeuw en inmiddels ontoereikend is. Ook het denken over de omgang met monumenten is de afgelopen decennia sterk veranderd. Kenmerken daarbij zijn van 'object-gericht' naar meer 'gebiedsgericht' en van 'behoud' naar 'behoud door ontwikkeling'.
Bij de implementatie en uitvoering van dit rijksbeleid is een voorname rol weg gelegd voor de gemeenten.
De gemeenten zullen deze rol oppakken en zich daarbij moeten bedienen van het instrumentarium, dat daarvoor beschikbaar is. Naast de reguliere verordende bevoegdheid brengt deze beleidsontwikkelingen met zich mee, dat gemeenten andere instrumenten inzetten om enerzijds de cultuurhistorische belangen in de ruimtelijke ordening mee te wegen en anderzijds te kunnen komen tot een gebiedsgerichte aanpak.
Vanwege onder meer deze aspecten wordt er landelijk steeds meer voor gekozen om het bestemmingsplan als ruimtelijk ordeningsinstrument bij uitstek te gebruiken om deze modernisering van de monumentenzorg mede vorm te geven.

5.4.2 Gemeentelijke monumentenbeleid nader beschouwd

Het gemeentelijke monumentenbeleid van de gemeente Edam-Volendam is nog volop in beweging en ontwikkeling.
In de gemeente Edam-Volendam zijn door de rijksoverheid 178 rijksmonumenten aangewezen; 3 in Volendam en 175 in Edam.
Binnen het plangebied bevinden zich drie rijksmonumenten, te weten Haven 43 (visafslag), Haven t/o 64 (klokkenpaal) en Burgemeester Kolfschotenstraat 1 (Hervormd kerkje).
Bovendien is een groot deel van Edam aangewezen als een zgn. 'beschermd Stads- en Dorpsgezicht' als bedoeld in artikel van de 35 van de Monumentenwet.

Mede vanuit deze traditie is het denken over het cultureel erfgoed in de oude kom van Volendam de laatste jaren gewijzigd. Dit vanuit het besef dat men in bepaalde delen van dit gebied van Volendam over -in cultuurhistorisch opzicht- zeer waardevolle objecten beschikt (bouwwerken en gebouwen) of clusters daarvan, al dan niet in combinatie met openbare, publieke buitenruimten (zoals bruggen, straatjes, pleintjes, stegen, trapopgangen, watergangen of combinaties daarvan), die afzonderlijk of juist in hun onderlinge samenhang beschermingswaardig zijn.

Als gevolg hiervan heeft het gemeentelijk beleid zich de laatste paar jaar verder ontwikkeld tot een meer omvattend instrumentarium, waarmee wordt beoogd:

• een verdergaande bescherming te bieden aan de verschillende cultuurhistorische objecten binnen het plangebied;
• aansluiting te vinden bij de opgave die voortvloeit uit het rijksbeleid ter zake van de modernisering van de monumentenzorg.

Meer schematisch is het gemeentelijk beleid en daaraan gekoppelde instrumentarium als volgt opgezet.

5.4.3 Planologisch erfgoedregime en het plangebied

Met het begrip 'Planologisch Erfgoedregime' wordt geduid op het instrumentarium, zoals dat is neergelegd in de Erfgoedverordening en de uitwerking daarvan in het onderhavig bestemmingsplan. Zoals hiervoor al is toegelicht heeft die uitwerking zijn beslag gekregen in artikel 19 door middel van het opnemen van een dubbelbestemming. In de verbeelding behorende bij het bestemmingsplan is dit nader tot uiting gebracht door eveneens, specifieke bouwaanduidingen met bijbehorende toevoegingen en een gebiedsaanduiding voor het cultuurhistorisch attentiegebied Doolhof & Haven e.o.

5.4.4 Cultureel-historisch attentiegebied Doolhof & Haven e.o.

Naast de verschillende bebouwde objecten wordt binnen het plangebied een op zich zelf staand attentiegebied onderscheiden dat een eigen of aparte bescherming behoeft.
De exacte begrenzing van dit gebied is terug te vinden in het tweede deelrapport van de cultuurhistorische verkenning met de titel 'Cultuurhistorisch Verkenning "Attentiegebied Oude Kom Volendam". De juridische vertaling is in de verbeelding tot uitdrukking gebracht door hier een gebiedsaanduiding op te nemen.
Voor een nadere onderbouwing dat het verhoogde beschermingsniveau van dit attentiegebied als 'gemeentelijk monument' rechtvaardigt, wordt verwezen naar het rapport Cultureelhistorische Verkenning. Dit rapport maakt als bijlage 3 t/m 6 onderdeel uit van de planregels.

Binnen dit attentiegebied vervalt vooralsnog het vergunningsvrij bouwen op grond van de Wabo. In de praktijk houdt dat in, dat, waar voorheen bijvoorbeeld vergunningsvrij een dakkapel of zonnecollectoren of nieuwe deuren en ramen konden worden aangebracht, nu een omgevingsvergunning moet worden aangevraagd. Op die manier wordt geregeld dat de kwaliteit en de karakteristiek van dit gebied niet wordt aangetast.