Bergen aan Zee

2.5 Cultuurhistorie en archeologie

Analyse van het plangebied

Bergen aan Zee is gebouwd op de jonge duinen. Vanwege de hoge ligging is dit een aantrekkelijk gebied voor vestiging geweest. Hoewel er sporen zijn gevonden uit vroeger tijden, dateert de meeste bebouwing van na 1945.

Onderzoek

Bekende archeologische waarden in het onderzoeksgebied

Door de Stichting Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland is een bureauonderzoek uitgevoerd naar de archeologische (verwachtings)waarden van Bergen aan Zee (SCENH-rapport cultuurhistorie 16). In de archeologische databank ARCHIS2 zijn voor het plangebied Bergen aan Zee geen terreinen van archeologische waarde of archeologische waarnemingen bekend.

Verwachte archeologische waarden in het bestemmingsplangebied

Ondanks het gebrek aan bekende archeologische waarden kan niet worden gesteld dat het plangebied Bergen aan Zee 'archeologie-vrij' zou zijn. De Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW) geeft voor het gehele gebied een middelhoge trefkans aan. Onder de huidige jonge duinen kunnen op diverse plekken belangwekkende archeologische waarden aanwezig zijn, maar de ligging daarvan is nog onbekend. Wel is bekend dat de diepteligging daarvan zich bevindt beneden een niveau van ongeveer 6 m boven NAP in het midden van het duingebied, dichter bij zee neemt deze hoogte af. Er kunnen zowel resten aanwezig zijn van prehistorische als van vroegmiddeleeuwse nederzettingen, waarvan de positie van tevoren niet of moeilijk is in te schatten. De afdekkende lagen daarboven kunnen incidenteel ook bewoningssporen bevatten, maar de kans op het aantreffen daarvan is kleiner. Uit de 20e eeuw zijn resten van de Atlantikwall relevant, die zich in de bovenste lagen bevinden. De kans op het aantreffen hiervan is echter klein, aangezien direct na de tweede wereldoorlog veelal sloop heeft plaatsgevonden.

Beleidskaart

Op basis van verschillende bureauonderzoeken van de Stichting Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland is een algemene beleidskaart opgesteld voor de hele gemeente Bergen, waarin de verschillende archeologische regimes zijn opgenomen. In figuur 2.3 is een uitsnede van deze beleidskaart opgenomen. Het van toepassing zijnde archeologische regime is vertaald naar de regels door middel van de dubbelbestemming 'Waarde - Archeologie - IV'.

Monumenten

Aan de Verspyckweg zijn in het begin van de 20e eeuw enkele koloniehuizen gebouwd. Als eerste werd in 1908 het 'Zeehuis' (Verspyckweg 5), gebouwd in opdracht van het Amsterdamse Burgerweeshuis door architect Piet Heyn. Het Zeehuis is in 1961 als Natuurvriendenhuis in gebruik genomen door het NIVON en heeft veel van het oorspronkelijke karakter behouden. In 1911 volgde 'Jong Nederland' (Verspyckweg 7), ontworpen door de Gebroeders van Gendt en in 1913 het gebouw van de 'Deutsche Hilfsverein' (Verspyckweg 3) van de architecten Vorkink en Wormser. Het gebouw aan de Verspyckweg 5 is aangeduid als rijksmonument. Op het perceel Verspyckweg 3 zijn het hoofdgebouw en de speelzaal als rijksmonument aangewezen. Het hoofdgebouw Verspeyckweg 7 met de lighal zijn eveneens als rijksmonument aangewezen. Aan de Elzenlaan 2, 8 en 22 zijn ook rijksmonumenten aanwezig. Aan de Elzenlaan 2 is landhuis Russenduin gelegen. Het hoofdgebouw en het terras zijn aangeduid als monument. Verder zijn de vakantiehuizen De Kubus en De Zephyr respectievelijk gelegen aan de Elzenlaan 8 en 22, aangeduid als monument. Het Vredeskerkje aan de Kerkstraat 20 is aangeduid als provinciaal monument. Naast reguliere kerkdiensten vinden er in het gebouw ook concerten, lezingen en burgerlijke huwelijksvoltrekkingen, plaats. Een overzicht van de in Bergen aan Zee gelegen monumenten is in tabel 2.1 weergegeven.

Tabel 2.1 Monumenten

Straatnaam	huisnummer	historische status
Kerkstraat	20	provinciaal monument
Verspyckweg	3	Rijksmonument
Verspyckweg	5	Rijksmonument
Verspyckweg	7	Rijksmonument
Elzenlaan	2	Rijksmonument
Elzenlaan	8	Rijksmonument
Elzenlaan	22	Rijksmonument

Naast de bovengenoemde monumenten zijn er nog enkele andere waardevolle elementen aanwezig in het plangebied. Het betreft het borstbeeld van mw. M.A.D. van Reenen- Völter en omgeving op het Van der Wijckplein, het beeld van Jonas en de walvis eveneens op het Van der Wijckplein en de herdenkingsnaald op het pleintje aan de Jacob Kalffweg.

Figuur 2.3 Uitsnede beleidskaart archeologie

• 2. Archeologisch informatiesysteem.