Bergen aan Zee

2.1 Ontstaansgeschiedenis

De recente geschiedenis (vanaf 1900) van Bergen aan Zee is zeer bijzonder te noemen. Bergen aan Zee is een totaal nieuw dorp dat in opdracht van de familie van Reenen is ontworpen. In figuur 2.1 is de situatie weergegeven van Bergen aan Zee rond 1909. De familie van Reenen woonde in het dorp Bergen dat vroeger de status had van heerlijkheid en liet door de landschapsarchitect Springer in 1907 een nieuw villapark aan zee ontwerpen. Springer ontwierp een dorp met villa's langs twee lusvormige wegen die het landschap volgden. De Zeeweg is een typisch voorbeeld van zijn landschappelijke Engelse stijl waarbij het landschap als uitgangspunt diende. De Zeeweg werd tussen 1905 en 1906 aangelegd en vormt tot op heden de enige provinciale toegangsweg tot Bergen aan Zee. Aan weerszijden van deze toegangsweg ontwierp hij twee parken, het geometrische Parnassiapark, en het park 'het Engelse veld' dat bestond uit een weide met daar omheen een aangeplant bos met wandelpaden. Een aantal elementen uit het ontwerp van Springer voor het villadorp werd uitgevoerd. Ook stedenbouwkundige/architect H.P. Berlage heeft bijgedragen aan het ontwerp van Bergen aan Zee. Hij baseerde zijn plan van 1908 mede op het ontwerp van Springer. Berlage nam de lusvormige villaparken van Springer in zijn ontwerp over en ontwierp in het midden van het dorp een compacte kern, compleet met dorpskerk en plein. In 1918 was de badplaats grotendeels afgerond. Het dorp was een compleet dorp geworden met winkels, brandweer, een stationsgebouw,een kerk, een telegraaf en postkantoor, straatverlichting en openbare voorzieningen zoals een duinwaterleiding en elektrisch licht. Het dorp moest voor zowel gasten als kopers een elitair karakter houden. Dit leidde tot een samenhang van allemaal verschillende, vrijstaande villa's, wat het dorp een vriendelijk karakter gaf.

In de Tweede Wereldoorlog werd een groot deel van het dorp afgebroken en ook de duinen ondervonden veel schade van de aanleg van de Atlantikwall1. Dit had onder meer tot gevolg dat bijna de helft van de huizen verdween. Na de oorlog begon de wederopbouw. In 1946 werd het wederopbouwplan van Wieger Bruin voor Bergen aan Zee goedgekeurd. De plannen voor de bouw van een boulevard, een centrum voor dagrecreatie, de herbouw van hotels en een bescheiden uitbreiding van de woonvoorzieningen werden maar ten dele uitgevoerd. De ontwerpen van Wieger Bruin, architect ten behoeve van de wederopbouw van de Noord-Hollandse dorpen, waren geënt op de ontwerpen van Springer en Berlage. De gebouwen uit deze periode doen echter afbreuk aan het oorspronkelijke dorpse karakter door hun maat en eentonigheid. Voorbeeld van de typerende wederopbouwarchitectuur is de laagbouw in de vorm van bungalows met de typerende lesseraarsdaken. Het verloop van de boulevard, de Pier Panderweg en Rehbockweg is tevens door Wieger Bruin gewijzigd.

In de jaren '50 is een aantal karakteristieke elementen gerealiseerd. In 1953 is hotel 'Nassau-Bergen' herbouwd, in '56 is de Alexanderflat gebouwd en in 1957 is het uitbreidingsplan Fazantenlaan gerealiseerd. Begin jaren '60 is het appartementencomplex Neptunus gerealiseerd.

In de jaren '90 is aan de rand van het Engelse veld een nieuwbouwwijkje gerealiseerd. De woningen in deze wijk zijn in een relatief hoge dichtheid gebouwd, waardoor de duinen aan deze zijde van het dorp nauwelijks tot de dorpskern door dringen. Ook zijn in deze periode de villa's in 'de Kuil' gebouwd. De villa's voegen zich hier in het duinlandschap.

• 1. De Atlantikwall was een 5.000 km lange verdedigingslinie die van Noorwegen via Denemarken, Duitsland, Nederland, België en Frankrijk tot de Spaanse grens liep. Deze verdedigingslinie was door de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog aangelegd ter voorkoming van een geallieerde invasie.