Centrum - Beschermd Dorpsgezicht

2.7 Functionele structuur

Het beschermde dorpsgezicht maakt onderdeel uit van het centrum-/winkelgebied van de gemeente Bergen. Het centrum van Bergen kent een diversiteit aan functies zoals detailhandel, horeca (waaronder tevens wordt verstaan hotels/pensions), kantoren, maatschappelijke voorzieningen en wonen. Detailhandel en horeca zijn de twee voornaamste functies die voorkomen in het plangebied Beschermd dorpsgezicht. De niet-woonfuncties worden doorgaans gecombineerd met het wonen op de verdieping. Met name aan het Smallepad, de Hoflaan, de Kleine Dorpsstraat en de Karel de Grootelaan staan nog reguliere woningen. In het plangebied komen geen bedrijven en geen recreatieve voorzieningen in de vorm van hotels/pensions voor. Wel zijn er verschillende maatschappelijke voorzieningen aanwezig zoals de Ruïnekerk en een kindertheater. In het plangebied liggen ook enkele kantoorlocaties, zoals een architectenbureau aan de Hoflaan 1 (Min2 bouwkunst).

2.7.1 Wonen

Het plangebied kent een beperkte woonfunctie. Bijna alle woningen bevinden zich boven andere functies, zoals horeca, detailhandel, kantoren en maatschappelijke diensten.

Voor de onderhavige analyse is gebruikgemaakt van gegevens van het CBS, volkshuisvestingsgegevens van de gemeente en corporaties en de 'Analyse Woonbeleidsnota' van de gemeente Bergen. Opgemerkt wordt dat de hierna genoemde gegevens voornamelijk betrekking hebben de CBS-buurt: Bergen Centrum. De wijk- en buurtindeling wordt gemaakt door de gemeente op basis van adressen (postcodes met huisnummers). De CBS-buurt Bergen Centrum komt grotendeels overeen met het gebied Beschermd Dorpsgezicht en Bergen Centrum. De gegevens hebben betrekking op het jaar 2006.

Bevolking

De gemeente Bergen telt per 1 januari 2006 31.505 inwoners. De buurt Bergen Centrum telt op 1 januari 2006 circa 530 inwoners. Sinds 1999 is de totale bevolkingsomvang vrijwel gelijk gebleven. Dit is vooral een gevolg van een daling van de gemiddelde huishoudengrootte in combinatie met een geringe toename van de woningvoorraad.

De bevolkingsontwikkeling is afhankelijk van de woningproductie. De gemeente Bergen, en daarmee ook het plangebied, kent geen grootschalige uitleggebieden meer. Binnen het plangebied worden geen locaties voorzien voor herstructurering/substantiële toevoeging van woningen.

Onder de inwoners van de buurt Bergen Centrum bevindt zich een relatief hoog percentage ouderen. 28% van de bevolking is ouder dan 65 jaar, terwijl dit in de gemeente Bergen 20% is en in Nederland 14%. Dit hogere percentage ouderen kan deels worden verklaard door de geringe aanwezigheid van geschikte woningen voor jongeren in het gebied in combinatie met de beperkte toevoeging van nieuwe woningen.

Het aandeel huishoudens met kinderen is een stuk lager dan gemiddeld: 20% van de huishoudens in de buurt Bergen Centrum bestaat uit huishoudens met kinderen. Voor de hele gemeente bedraagt dit aandeel 34%. Het aandeel jongeren ligt onder het regionale gemiddelde. Dit komt mede door relatief veel dure koopwoningen en weinig betaalbare huur- en koopwoningen.

Het aandeel jongeren in de gemeente Bergen is beperkt en zal in de toekomst naar verwachting verder afnemen. De verwachting is dat het aandeel 75+-ers in de kern Bergen tussen 2006 en 2020 met ruim 40% zal toenemen (een toename van ruim 500 mensen). Ook het aandeel 55+-ers zal naar verwachting stijgen met 15% (toename ruim 700 mensen).

Wonen

De buurt Bergen Centrum telt per 1 januari 2006 circa 345 woningen. In de afgelopen jaren zijn er in de gemeente Bergen als geheel relatief weinig woningen gerealiseerd. Het totaal aantal woningen in Bergen Centrum is tussen 1999 en 2006 met circa 10% gestegen. Gemiddeld zijn circa 5 woningen per jaar gerealiseerd. Ondanks de verwachting dat de bevolking niet zal toenemen, zal de woningbehoefte wel toenemen. De gemiddelde woningbezetting zal door kleinere gezinnen en de vergrijzing namelijk verder afnemen.

De woningvoorraad bestaat merendeels uit eigen woningbezit. Circa één derde van de voorraad bestaat uit huurwoningen. Twee derde van de woningen zijn grondgebonden woningen. De gemiddelde woningbezetting ligt in de buurt Bergen Centrum met 1,8 lager ten opzichte van de hele gemeente (2,3). De verwachting is dat dit nog verder zal afnemen.

De sociale huurwoningen in de kern Bergen zijn in het bezit van Woningstichting Duinstee. Van de ruim 1.200 woningen is twee derde grondgebonden. Er is een relatief groot aantal woningzoekenden voor de huursector in de kern Bergen.

Het aandeel woningen in de gemeente Bergen dat geschikt is voor ouderen, is met 10%5 relatief klein, indien in ogenschouw wordt genomen dat 20% van de bevolking in de gemeente ouder is dan 65 jaar.

Voor de toekomst is er een grote behoefte aan woon-zorgconcepten om de vergrijzing op te vangen. Hierbij dient opgemerkt te worden dat het om specifiek voor ouderen bestemde woningen gaat en niet om alle levensloopbestendige woningen.

2.7.2 Detailhandel

Het centrum van Bergen kan worden getypeerd als een streekcentrum. Het winkelaanbod heeft een bovenlokale verzorgingsfunctie voor de omliggende kernen binnen de gemeente Bergen en voor de dag- en verblijfstoeristen. Het beschermde dorpsgezicht heeft een eigen identiteit en een specifieke trekkracht. Dit deel van het centrum wordt in de detailhandelsstructuurvisie (zie hoofdstuk 3) wel aangeduid als 'dwaalmilieu'. De sfeer in het gebied wordt gecreëerd door de kleine steegjes, de historische ruïne en de kleinschalige panden. Toeristische bezoekers worden uitgenodigd hier rond te dwalen. Met de ontwikkeling van dit karakteristieke gebied kan Bergen zich nadrukkelijker profileren als dorp voor kunst en cultuur. De warenmarkt rond de Ruïnekerk trekt, met een divers assortiment, consumenten uit de eigen kern en uit de omliggende kernen. Daarnaast oefent ze aantrekkingskracht uit op de toeristische bezoeker van de kern Bergen. De warenmarkt op de locatie rond de Ruïnekerk ondersteunt het snuffel-/dwaalmilieu in het zuidelijk deel van het centrum. Het karakter van dit gebied moet dan ook behouden blijven. Voor de onderhavige analyse is gebruikgemaakt van de 'Detailhandelsstructuurvisie Bergen', Locatus en Masterplan Bergen Centrum (zie ook hoofdstuk 3).

Winkelaanbod

In de kern Bergen is een derde deel van het winkelaanbod in de gemeente gevestigd. Het winkelaanbod beslaat een oppervlakte circa 13.000 m² wvo verspreid over circa 102 verkooppunten (tabel 2.1). Ongeveer 90% van het winkelaanbod - circa 90 vestigingen (totale centrum), totaal circa 11.500 m² wvo - is gevestigd in het beschermde dorpsgezicht en binnen het plangebied Bergen Centrum. Dit komt nagenoeg overeen met het aanbod dat gemiddeld aanwezig is in centra met vergelijkbaar inwonertal, ligging en toeristisch-recreatieve functie.

Tabel 2.1 Winkelaanbod Bergen vergeleken met gemiddelde in kernen met 10.000 tot 15.000 inwoners

Dagelijkse artikelen

De belangrijkste aanbieders van levensmiddelen zijn de drie supermarkten: Deen - die gevestigd is in het onderhavige plangebied Beschermd dorpsgezicht - en Albert Heijn en Aldi die gevestigd zijn in het overig deel van het centrum. De drie supermarkten zijn beeldbepalend voor de structuur in het centrum van Bergen: ze zijn centraal gelegen en omringen samen het zwaartepunt van het centrum, ofwel het kernwinkelgebied. Het supermarktaanbod wordt aangevuld met diverse (vers)speciaalzaken (deels filiaalbedrijven, zoals Keurslager, GildeSlijter en Heerlijk&Heerlijk) in het centrum van Bergen, maar buiten het beschermde dorpsgezicht. De supermarkten en de speciaalzaken voorzien voor een belangrijk deel in de vraag naar dagelijkse artikelen voor de bewoners van Bergen. Ruim 90% van de huishoudens doet de dagelijkse boodschappen in de eigen kern. In de branchegroep dagelijkse verzorging zijn naast landelijke formules (onder andere DA, Kruidvat) ook enkele lokale ondernemers vertegenwoordigd.

Niet-dagelijkse artikelen

Het modische aanbod in Bergen is groter dan gemiddeld en bestaat vooral uit kledingwinkels in het midden- en hogere segment. Het overige recreatieve winkelaanbod is divers met onder andere enkele antiek- en kunsthandels en is vooral gelegen binnen het beschermde dorpsgezicht. Op zaterdag is er een warenmarkt rond de Ruïnekerk in het plangebied. Ondanks het relatief ruime aanbod in de recreatieve branches geeft een meerderheid van de inwoners van de kern Bergen aan het nabijgelegen Alkmaar te bezoeken voor de aankoop van niet-dagelijkse keuzegevoelige artikelen.

Er is beperkt aanbod (tabel 2.1) in de branches plant & dier, doe-het-zelf en wonen (PDV-branches) in Bergen. Een voorbeeld van dergelijk winkelaanbod in Bergen is Stroomenlaan 15 (gelegen buiten het plangebied).

2.7.3 Horeca

In de gehele gemeente Bergen zijn circa 170 horecabedrijven gevestigd. De meeste horecabedrijven zijn gevestigd in de kern Bergen, waarvan circa 16 bedrijven in het onderhavige plangebied. De ruime terrassen en de sfeervolle inrichting van de horecabedrijven vergroten de levendigheid en versterken de uitstraling van het hart van het centrum, zowel in het hoogseizoen als het laagseizoen.

De horeca profiteert in sterke mate van het (kust)toerisme. Wanneer het horeca-aanbod wordt vergeleken met het aanbod in kernen met een vergelijkbare toeristisch-recreatieve functie, dan komt dit redelijk overeen met kernen als Noordwijk en Zijpe. Het aanbod in Zandvoort daarentegen overstijgt dat van Bergen sterk. Voor de analyse is gebruikgemaakt van de 'Detailhandelsstructuurvisie Bergen' en Locatus.

In hoofdstuk 4 is een overzicht opgenomen van de in het plangebied voorkomende horecavestigingen. Het betreft voornamelijk (eet)cafés en restaurants en één bar/dancing/discotheek. In het plangebied komen geen hotels of pensions voor.

2.7.4 Toerisme en recreatie

Toerisme en recreatie zijn van groot belang voor de inkomsten en werkgelegenheid van de gemeente. Kust, natuur en kunst en cultuur zijn de belangrijkste trekkers van Bergen. In 2001 hebben bijvoorbeeld naar Egmond aan Zee 1.135.000 dagbezoeken plaatsgevonden, terwijl Bergen aan Zee goed was voor 1.022.000 dagbezoeken. De kern Bergen is bekend als kunstdorp. De meeste recreatieve voorzieningen zijn gelegen in het centrum van Bergen, overigens buiten het plangebied. In het plangebied zelf komen geen hotels, pensions of recreatieve appartementen voor.

Verblijfsrecreatie

In de gemeente is voldoende aanbod van overnachtingsmogelijkheden. Er zijn diverse hotels, pensions, campings en een groot aantal recreatiewoningen. In het hoogseizoen zijn de accommodaties vrijwel volledig bezet. De rest van het jaar is er meer aanbod dan vraag. De gemeente zet in op seizoensverlenging. Zoals al eerder aangegeven komen er in het plangebied geen verblijfsaccommodaties voor zoals hotels, pensions en appartementenverhuur.

Dagrecreatie

Kunst, cultuur en cultuurhistorie bepalen de sfeer en het imago van de kern Bergen en het plangebied in het bijzonder. De diverse nationaal en internationaal bekende evenementen, musea, galeries, het kunstenaarscentrum, de oude Ruïnekerk, cafés en restaurants met terrassen trekken jaarlijks veel bezoekers naar dit dorp. De gemeente wil de aantrekkingskracht en de kwaliteiten van het dorp verder vergroten.

2.7.5 Verkeer en parkeren

Ontsluiting autoverkeer

Het plangebied wordt primair ontsloten via de Dreef. De Dreef vormt samen met de Stationsstraat, Breelaan en het Plein de belangrijkste oost-westverbinding langs het plangebied. Deze wegen maken tevens deel uit van de parkeerroute. De Dreef is een ontsluitingsweg voor het plangebied waar een maximumsnelheid van 50 km/h geldt. De overige wegen binnen het plangebied zijn gecategoriseerd als erftoegangsweg en kennen een maximumsnelheid van 30 km/h. Op erftoegangswegen is een verkeersintensiteit van maximaal 6.000 mvt/etmaal doorgaans aanvaardbaar. Op het Plein en de Breelaan is sprake van relatief hoge verkeersintensiteiten (circa 8.000 mvt/etmaal), zie tabel 2.2. Ondanks de functie als erftoegangsweg, dient met het oog op de verkeersveiligheid aandacht te worden besteed aan verkeersveiligheid voor langzaam verkeer en oversteekbaarheid van de wegen.

Het plangebied kent een diffuus wegennet. De wegenstructuur is vooral gericht op het Plein en de Dreef. Via de Dreef wordt in oostelijke richting de Bergerweg en de Van Blaaderenweg bereikt. Via de Bergerweg wordt het gebied in noordelijke richting ontsloten met Schoorl. De Breelaan vormt tevens een ontsluiting in noordelijke richting. In zuidelijke richting vormt de Bergerweg een belangrijke ontsluiting richting Alkmaar en de N9 richting Haarlem en Amsterdam. Via het verlengde van de Dreef (de Van Blaaderenweg) wordt in oostelijke richting de Kogendijk en de N9 richting Den Helder bereikt. In westelijke richting vormen de Hoflaan en de Eeuwigelaan een ontsluitingsroute richting Bergen aan Zee en Egmond.

Ontsluiting langzaam verkeer

Binnen het centrum is het autoverkeer zoveel mogelijk ondergeschikt aan het langzaam verkeer, in het bijzonder aan het aanwezig (winkelende) voetgangerspubliek.

De wegen binnen het plangebied hebben geen fietsvoorzieningen. Conform de uitgangspunten van Duurzaam Veilig wordt het verkeer op de 30 km/h-wegen (erftoegangswegen) gemengd afgewikkeld. Aandachtspunt hierbij is de verkeersveiligheid. Vooral op de Breelaan en het Plein zijn de verkeersintensiteiten, gezien de functie van de weg, relatief hoog.

De Dreef kent een maximumsnelheid van 50 km/h. Fietsverkeer wordt hier over 'bestaande' parallelle wegen afgevoerd.

Parkeren

Parkeren in het plangebied vindt zowel plaats op eigen terrein als op de openbare weg. Binnen het gebied is fiscaal parkeren ingevoerd (betaald en vergunninghouders) om het parkeren te reguleren en de plaatsen 'eerlijk' te verdelen.

Openbaar vervoer

De bushalte Bergen Plein heeft een regionale knooppuntfunctie in het busverkeer. De woningen en voorzieningen binnen het plangebied liggen op maximaal 300 m afstand van de bushalte. Er zijn diverse busverbindingen onder andere met Alkmaar, Heerhugowaard en Bergen aan Zee.

Verkeersgegevens

De verkeersgegevens die ten grondslag liggen aan de onderzoeken met betrekking tot luchtkwaliteit en geluidshinder, zijn ontleend aan informatie van de Milieudienst6 en opgenomen in onderstaande tabel 2.2. De verkeersintensiteiten zijn afgerond op 100-tallen en per rijrichting weergegeven.

Tabel 2.2 Verkeersgegevens

	verkeersintensiteiten		etmaalverdeling			voertuigverdeling
	2007	2025	dag	avond	nacht	licht	middel	zwaar
locatie	etmaal	etmaal
Breelaan I
Plein-Stationsstraat	4.000	4.800	6,5%	4,6%	0,5%	88,1%	8,5%	3,4%
Stationsstraat-Plein	4.100	4.900	6,8%	3,7%	0,4%	88,1%	8,5%	3,4%
Breelaan II
Plein-Raadhuisstraat	1.800	2.100	6,6%	4,0%	0,6%	85,5%	10,6%	3,9%
Raadhuisstraat-Plein	2.000	2.400	6,6%	4,0%	0,7%	85,5%	10,6%	3,9%
Breelaan III
Vijverlaan-Stationsstraat	2.300	2.700	6,8%	3,7%	0,4%	88,1%	8,3%	3,6%
Stationsstraat-Vijverlaan	1.600	1.900	6,7%	4,0%	0,4%	88,1%	8,3%	3,6%
Raadhuisstraat
Hoflaan-Kerkstraat	1.100	1.300	6,6%	4,0%	0,6%	85,5%	10,6%	3,9%
Kerkstraat-Hoflaan*	1.100	1.300	6,6%	4,0%	0,7%	85,5%	10,6%	3,9%
Hoflaan
Dorpsstraat-Maesdammerlaan	1.700	2.000	6.9%	3,1%	0,3%	99,4%	0,3%	0,3%
Maesdammerlaan-Dorpsstraat	1.500	1.700	7,4%	2,2%	0,3%	99,4%	0,2%	0,4%
Dorpsstraat
Kerkstraat-Kleine Dorpsstraat	900	1.000	6,2%	5,0%	0,7%	90,9%	5,8%	3,2%
Kleine Dorpsstraat-Kerkstraat	700	900	7,0%	3,3%	0,4%	90,9%	5,8%	3,2%
Plein
Dreef-Breelaan	3.900	4.700	6,9%	3,6%	0,4%	94,2%	3,9%	1,9%
Breelaan-Dreef	4.400	5.200	6,4%	4,5%	0,7%	94,2%	3,9%	1,9%
Plein (doorbraak)
Plein-Jan Oldenburglaan*	900	1.000	7,0%	3,1%	0,4%	91,7%	5,4%	2,9%
Jan Oldenburglaan-Plein*	1.100	1.300	7,0%	3,1%	0,4%	91,7%	5,4%	2,9%
Jan Oldenburglaan
Dr. van Peltlaan-Breelaan	1.000	1.300	7,0%	3,1%	0,4%	91,7%	5,4%	2,9%
Stationsstraat
Prinsesselaan-Breelaan	2.900	3.500	6,6%	4,3%	0,5%	87,5%	10,1%	2,4%
Breelaan - Prinsesselaan	2.900	3.500	6,9%	3,5%	0,3%	87,5%	10,1%	2,4%
Dreef
Natteweg-Plein	4.800	5.700	6,9%	3,2%	0,6%	98,8%	0,4%	0,7%
Plein-Natteweg	5.400	6.500	6,8%	3,3%	0,7%	99,3%	0,3%	0,4%

* Geschat.

2.7.6 Waterhuishouding

Deze waterparagraaf geeft een beschrijving van het huidige watersysteem en de vertaling van het beleid naar het bestemmingsplan in relatie tot de ruimtelijke ontwikkelingen. Voor het beleidskader water wordt verwezen naar hoofdstuk 3.

Waterbeheer en watertoets

Het plangebied ligt in het beheersgebied van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier dat zowel het waterkwantiteits- als het waterkwaliteitsbeheer verzorgt en de waterkeringen beheert. Sinds november 2003 is de watertoets wettelijk van toepassing (artikel 10 Bro), een procedure waarbij de initiatiefnemer in een vroeg stadium overleg voert met de waterbeheerder over het planvoornemen. De watertoets is erop gericht dat ruimtelijke ontwikkelingen in elk geval niet leiden tot nadelige effecten op het watersysteem. Deze watertoets is uitgevoerd en de resultaten zijn verwerkt in dit bestemmingsplan en deze toelichting.

Huidige watersysteem

Bodem en oppervlaktewatersysteem

Het plangebied ligt op een systeem van voormalige strandwallen (met een maaiveldhoogte van ongeveer NAP +3 m). Deze systemen worden gekenmerkt door een zandige ondergrond, het ontbreken van open (oppervlakte)water en een relatief grote ontwateringsdiepte. Hydrologisch gezien betreft het infiltratiegebied, waar overtollig regenwater kan infiltreren naar de diepere ondergrond.

Door het ontbreken van open water in het plangebied alsmede in de directe nabijheid daarvan, speelt de afwatering zich voornamelijk ondergronds af. In de onverharde delen zal neerslagwater nog steeds voor een belangrijk deel infiltreren.

Riolering

Bergen beschikt over een Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP). Hierin zijn geen grote aanpassingen in het rioolstelsel voor Bergen Centrum opgenomen. In Bergen Centrum is overigens inmiddels een gemengd stelsel aanwezig.

Waterkeringen

Volgens de aangeleverde informatie van de waterbeheerder liggen er in het plangebied geen waterkeringen en bijbehorende kern- en beschermingszones die als zodanig beschermd zouden moeten worden.

• 5. Aanbod 2004: 1.355 (totaal extramuraal: 688, intramuraal: 667).
• 6. Onderzoek geluidhinder en luchtkwaliteit, Bestemmingsplan Bergen Beschermd dorpsgezicht Centrum en Bergen Centrum, milieudienst regio Alkmaar, 15 november 2007.