Kop Weespertrekvaart

5.1 Ruimtelijk-functionele aspecten

Overamstel is één van de weinige plekken binnen de Ring A-10 waar grootstedelijk wonen en werken nog substantieel kan worden toegevoegd en biedt goede uitgangspunten om tot een gemengd stedelijk gebied te komen. Het gebied is gunstig gelegen binnen de ring en ligt centraal tussen de drie grootstedelijke centra van Amsterdam: het centrum, de Zuidas en het Centrumgebied Zuidoost. Dicht bij de stad maar ook dicht bij het groene buitengebied van de Amstelscheg. Daarnaast vormt het de overgang van de stad naar het werkgebied in Zuidoost. Ook de unieke kwaliteiten van het gebied zelf, zoals de ligging aan de Amstel en de cultuurhistorie van het Nuon-terrein, met haar monumentale gebouwen en prachtig park, vormen belangrijke dragers van het gebied. De ligging aan de Amsteloever met verbindingen naar de Amstelscheg en tegelijkertijd de binnenstad van Amsterdam op een steenworp afstand, maken Overamstel aantrekkelijk om te wonen.

De unieke locatie aan de Amstel, de relatieve nabijheid van het centrum, de goede bereikbaarheid per openbaar vervoer en auto, de aanwezigheid van cultuurhistorische elementen in het plangebied en de wens om te komen tot een gemengd woonwerkmilieu zijn sterke troeven voor een stedelijk woonwerkmilieu.

Dit stedelijk milieu met een mix van wonen, werken en voorzieningen oefent een sterke aantrekkingskracht uit op mensen die stedelijk georiënteerd zijn. In een economie die draait op menselijke interacties staan gemengde woon/werkmilieus in de centrale delen van de stad bij hen erg in de belangstelling. In Amsterdam speelt bij deze bewoners voortdurend de kwestie om zowel stedelijk te willen wonen als over voldoende woonruimte te kunnen beschikken. Overamstel biedt een prima kans om deze twee aspecten te combineren.

Het uitgangspunt voor heel Overamstel is het realiseren van een dynamisch stuk stad waar zowel gewoond als gewerkt wordt. In de Visie Overamstel is een zonering in menging voorgesteld: een woonzone, een werkzone en een overgangszone. Het gebied Kop Weespertrekvaart ligt in de woonzone.

Gebied Weespertrekvaart Noord
Het gebied Kop Weespertrekvaart vormt het meest noordelijke deel van het Weespertrekvaartgebied, ook wel bekend als Amstel Business Park Oost. Grofweg kan onderscheid gemaakt worden tussen Weespertrekvaart-Noord en -Zuid. De grens tussen beide gebieden ligt aan de zuidkant van het terrein van de penitentiaire inrichting Overamstel (PIOA), tevens gemeentegrens en de Duivendrechtsekade. Het plangebied Weespertrekvaart-Noord maakt onderdeel uit van het transformatiegebied Overamstel.

Recente ontwikkelingen in het gebied, zoals de tijdelijke huisvesting van een studentencomplex rond de Wenckebachweg en ontwikkelingen met betrekking tot PIOA laten zien dat dit gebied niet meer puur als een traditioneel bedrijventerrein beschouwd kan worden.

Er zijn drie gebieden onderscheiden in Weespertrekvaart-Noord:

• de Kop Weespertrekvaart;
• de Penitentiaire Inrichting Overamstel en tijdelijke studentenhuisvesting;
• de bedrijvenstrook Wenckebachweg.

Figuur 5.1: deelgebieden Weespertrekvaart-Noord

Kop Weespertrekvaart
Het gebied is een oud historisch gegroeid bedrijvengebied in het noordelijk deel van het gebied Weespertrekvaart. Vanaf de Wenckebachweg oogt het gebied als gesloten en ontoegankelijk. Oorzaak is dat de kavels van oudsher op het water zijn georiënteerd en niet op de weg. Een deel van de gronden is niet in gebruik. Grote delen zijn onverhard en hebben een groen karakter.

De gronden zijn in eigendom van de gemeente Amsterdam. Momenteel is er een breed scala aan bedrijven en andere gebruikers gevestigd in het plangebied. In de tijd is er een zeer bijzondere mix van functies ontstaan. De gebruikers zijn zeer divers van aard, zowel in afmeting als in type activiteit. Zo bevinden zich in het gebied onder meer garagebedrijven en kleinhandel van auto's, een scheepstimmerwerk, een theatertechnisch lab, een klus- en timmerbedrijf, een autospuiterij, rent a brik, stalling voor boten en de 'The Hangout' en de stichting "Hell's Angels". Een deel van de gronden is in gebruik als parkeerterrein of wordt gebruik voor opslag- en stallingsdoeleinden. In het plangebied bevinden zich tevens drie woningen, waaronder een woonhuis uit 1900.

De meeste bedrijven en gebruikers huren de gronden. De stichting "Hell's Angels hebben gronden in gebruik genomen. De gemeente heeft de stichting inmiddels aangezegd het gebruik te beëindigen.

In het kader van het structuurplan "Kiezen voor Stedelijkheid" heeft de gemeenteraad, mede vanwege de grote woningbouwopgave, besloten om meer woningen binnen de bestaande contouren van Amsterdam te maken. Niet alleen het gebied Overamstel maar ook andere bedrijventerrein zijn in dat kader aangewezen als transformatiegebieden. In het structuurplan is Overamstel aangewezen als een grootstedelijk woon-werkgebied. De Kop van de Weespertrekvaart is geheel in de woonzone komen te liggen (zie ook de Visie Overamstel 2005). De Visie is stedenbouwkundig vertaald in het stedenbouwkundig plan Kop Weespertrekvaart (zie paragraaf 5.2).

In de woonzone de functie staat wonen voorop. Bedrijven en andere niet-woonfucties zijn uitsluitend mogelijk voor zover deze zijn te combineren met de woonfunctie. Daartoe wordt in de plint van het stadsblok kleinschalige en niet-milieuhinderlijke bedrijvigheid mogelijk gemaakt. De mengstrategie voor wonen en werken in de woonzone van Overamstel is het mengen op gebouwniveau. Op deze manier wordt gezorgd dat de bedrijvigheid en wonen een samenhangend geheel zijn. Een bedrijfsverzamelgebouw dan wel losse bedrijfsgebouwen past niet visie op het gebied.

Met de ruimtelijke visie op het gebied geldt voor de meeste bedrijven dat terugkeer niet meer mogelijk is, tenzij deze passen binnen in de het bestemmingsplan opgenomen regels. Indien de bedrijven (qua milieuhinder en ruimtegebruik) kunnen worden gecombineerd met de functie wonen zouden ze kunnen terugkeren in bedrijfsruimtes die wordt voorzien in de plint onder het stadsblok.
De gemeente zal met bedrijven die niet kunnen terugkeren in het gebied trachten tot minnelijke overeenstemming te komen. Indien dit echter niet mogelijk blijkt te zijn, zal de gemeente overgaan tot het beëindigen van huur en gebruik van de gronden, zonodig door middel van het opzeggen van huurovereenkomsten dan wel onteigeningsprocedures. Bij de grondexploitatie is rekening gehouden met de verwerving van de gronden en schadeloosstelling.
Ook voor de "geldt dat de terugkeer in het gebied past niet bij de inzichten omtrent de ontwikkeling van het gebied Kop Weespertrekvaart. De functie van een motorclub verhoudt zich slecht met een woonbuurt zoals de bedoeling is, zowel qua ruimtebeslag als milieuhinder.
De in het plangebied thans aanwezige woningen passen niet binnen de stedenbouwkundige uitgangspunten van het gebied (zie paragraaf 5.2.2) en kunnen niet worden gehandhaafd. Deze bestaande bebouwing doet ernstig afbreuk aan de gewenste ruimtelijke en stedenbouwkundige invulling van het gebied.

Het terrein van de penitentiaire inrichting Overamstel (PIOA)
Het PIOA, in de volksmond Bijlmerbajes genoemd, ligt op een terrein tussen de spoorbaan en de H.J.E. Wenckebachweg. In een smalle strook ten oosten van de Bijlmerbajes heeft de gemeente sinds 2006 de grond tijdelijk verhuurd voor de huisvesting van studenten. De tijdelijke studentenhuisvesting maakt deel uit van dit gebied. Het PIOA is in eigendom van het Rijk. De naastliggende gronden zijn in eigendom van de gemeente. De oppervlakte van deze gronden is ongeveer 8 hectare.

De verwachting is dat dit gebied in de toekomst herontwikkeld zal worden. De intentie is dat in 2013 namelijk een nieuwe penitentiaire inrichting in Zaanstad wordt opgeleverd en een deel van de Bijlmerbajes naar deze nieuwe inrichting zal verhuizen. De Rijksgebouwendienst en de Dienst Justitiële Inrichtingen hebben het voornemen de bestaande Bijlmerbajes te slopen en op het bestaande terrein een nieuw Huis van Bewaring te bouwen. De gemeente Amsterdam heeft de voorkeur voor een andere locatie, zodat heel het PIOA-terrein vrijkomt voor herontwikkeling. De afgelopen periode zijn tussen de gemeente Amsterdam en de Rijksgebouwendienst en Dienst Justitiële Inrichtingen verschillende verkennende gesprekken geweest over de mogelijke varianten voor de bouw van een Huis van Bewaring. Hierover zijn nog geen besluiten genomen.

De tijdelijke studentenhuisvesting zal uiterlijk worden beëindigd op het moment dat de herontwikkeling van dit gebied gaat plaatsvinden. Bekeken zal worden of het mogelijk is om op een vrijgekomen deel van het PIOA-terrein permanente studentenhuisvesting te maken eventueel gecombineerd met woningen voor starters.

Omgeving Wenckebachweg
Ten oosten en ten zuiden van de Wenckebachweg en ten zuiden van het plangebied ligt een strook met kleinschalige bedrijven. Een gedeelte van de gronden is in eigendom van de gemeente en is in erfpacht uitgegeven. Daarnaast is een gedeelte in particulier eigendom. De bedrijfsgebouwen op het deel dat in erfpacht is uitgegeven stammen hoofdzakelijk uit de jaren '60. Het deel dat in particulier eigendom is, is eind jaren 90 gebouwd ten tijde van de herstructurering van Weespertrekvaart-Zuid. De meeste bedrijven zijn klein tot middelgroot, van 140 m² tot 500 m². Er zijn enkele grotere bedrijven van circa 1.500 m² bruto vloeroppervlak.

De stedenbouwkundige invulling van het gebied Kop Weespertrekvaart is zodanig opgezet dat deze niet afhankelijk is van de ontwikkelingen in de rest van Weespertrekvaart, maar wel anticipeert op de kansen die deze ontwikkelingen bieden. De verwachting is dat met de transformatie van Overamstel en de Kop Weespertrekvaart in het bijzonder, de bedrijvenstrook van karakter zal veranderen. Het zal bijvoorbeeld een grote aantrekkingskracht uitoefenen op creatieve bedrijven.