Osdorperweg e.o.

10.3 Beleid / Resultaten onderzoeken

10.3.1 Archeologisch onderzoek

Bij de voorbereiding van dit bestemmingsplan is door ADC Heritage een archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart voor de Osdorperweg en omgeving opgesteld (13 september 2007). Daaruit komt naar voren dat voor de gehele Osdorperweg (tot 75 meter uit de as van de weg) een hoge verwachting geldt. Incidenteel wordt afgeweken van de hoge archeologische verwachting binnen 75 meter van de as van de weg, met name bij het eerste gedeelte van de Osdorperweg (gezien vanaf de Ookmeerweg), waarbij de zonering incidenteel tot 320 meter uit de as van de weg reikt.

10.3.2 Cultuurhistorische verkenning 2007

In 2007 is de 'Cultuurhistorische Verkenning 2007' voor de Dorpskern Sloten en de Osdorperweg vastgesteld. Daarin is een cultuurhistorische verkenning van het buitengebied van Osdorp opgenomen bestaande uit de Lutkemeerpolder, de Osdorper Bovenpolder en een deel van de Osdorper Binnenpolder. De waardering en inventarisatie van cultuurhistorisch waardevolle bebouwing in het plangebied van de Osdorperweg e.o. is overgenomen uit deze Cultuurhistorische Verkenning.

10.3.3 Waardering gebied

Het buitengebied van stadsdeel Osdorp is een restant van het vroeger uitgestrekte agrarische gebied ten westen van Amsterdam, opgebouwd uit droogmakerijen en veenpolders. Ook in het Osdorper buitengebied gaat het om droogmakerijen en veenpolders. Er zijn echter geen complete poldereenheden meer aanwezig. Van alle polders zijn delen verdwenen onder stedelijke uitbreidingen of in beslag genomen door stedelijke functies. Van de droogmakerijen is de Lutkemeerpolder aan de west- en zuidzijde nog goed herkenbaar, maar inmiddels is besloten hier bedrijfsterreinen aan te leggen. Ook de Osdorper Bovenpolder is als droogmakerij goed te ervaren, met name vanaf de hoger gelegen Osdorperweg die op een niet-verveende rand bovenland ligt.

Het fragmentarische karakter van het buitengebied sluit een hoge cultuurhistorische waardering uit, temeer daar zowel veenpolders als droogmakerijen geen zeldzaamheidswaarde hebben.

Cultuurhistorisch waardevolle aspecten van het landschap

Toch is er wel sprake van cultuurhistorische waarden. In reactie op de Structuurvisie van het stadsdeel Geuzenveld-Slotermeer voor het daaronder vallende deel van de Osdorper Binnenpolder heeft de Amsterdamse Raad voor de Monumentenzorg (ARM) gewezen op het karakter van de polder als 'middeleeuws relict in een omgeving waar alles is veranderd' (brief 3/1/01, idem in Van der Valk e.a. p. 54).

Daarnaast zijn de hoogteverschillen tussen enerzijds verveend en drooggemaakt en anderzijds niet-verveend gebied van belang, zoals langs de Osdorperweg. Ook de historische grenzen van de polders hebben waarde, zoals de Wijsentkade tussen de Lutkemeer en de Osdorper Bovenpolder.

Tenslotte is Osdorp van waarde als herkenbaar, klein veendorp. Ter hoogte van het dorp grenzen de niet-verveende Osdorper Binnenpolder en de verveende en drooggemaakte Osdorper Bovenpolder aan elkaar. Het dorp zelf en de Osdorperweg liggen op het niet-verveende bovenland. Daarmee is deze markante situatie zeer illustratief voor de landschappelijke ontwikkeling van het gehele Amsterdamse westelijke buitengebied. Als onderdeel van dit landschap zijn de weg- en kavelsloten van groot belang; bijzonder is hoe de wegsloot langs de rand van het bovenland aanmerkelijk hoger ligt dan de kavelsloten in de droogmakerij zelf. De doorzichten naar achterland zijn uiteraard van groot belang voor het ervaren van de Osdorperweg als een van oorsprong agrarisch gebied.

Per kavel spelen de groene erven al of niet met bomen wat dat betreft een grote rol, vooral in relatie tot de kavelsloten. Bruggetjes maken die erven toegankelijk.

Voor het bebouwingsbeeld van Oud-Osdorp is de rooilijn van de panden, die direct aan de straat liggen van belang, evenals het historische karakter van de panden.

Dit beeld wordt recentelijk geweld aangedaan doordat verder naar achteren op de kavel nieuwbouw wordt gezet, direct op de oever, en ontsloten door een toegangsweg waarvoor de wegsloot wordt gedempt en het land wordt opgehoogd. Het erf versteent en eventueel nog aanwezige doorzichten worden door een schutting aan het oog onttrokken.

10.3.4 Bijzondere bebouwing

Aan Osdorperweg en Lutkemeerweg staan geen rijks- of gemeentemonumenten. Wel is een aantal panden op de lijst van het Monumenten Inventarisatie Project (mip-lijst, jaren '90) gezet, waarvan er heel wat inmiddels gesloopt blijken te zijn.

Op grond van veldwerk, de mip-lijst en de inventarisatie van het gebied die in 1978 is gemaakt door de Commissie Dooijes, is een lijst opgesteld van waardevolle bebouwing aan de Osdorperweg en omgeving. De panden zijn tevens op kaart gezet.

Het gaat hier om boerderijen, een tuinderswoning en een school met bijbehorend woonhuis:

Osdorperweg 571: voormalige boerderij 'Nooitgedacht', eind 19e eeuw, in Oud-Osdorp, parallel aan de weg gelegen, met bijgebouwen en hooiberg

Osdorperweg 576: stolpboerderij, deels wit gestuct in imitatieblokken

Osdorperweg 614: boerderij Rust en Vrede, boerderij met voorhuis ca. 1930, stal ca. 1900

Osdorperweg 635/637: Schoolmeesterswoning en school, gelegen op de hoek met de Lutkemeerweg. Woonhuis ca. 1860, sterk gerestaureerd. Schoolgebouw in Amsterdamse School-stijl, fraaie kap, schoorstenen en raamtraceringen. De schoolbel is van het plein verwijderd en opgesteld in de hal van het Grondbedrijf.

Osdorperweg 639: tuinderswoning, parallel aan de weg, een van de weinige gaaf bewaard gebleven tuinderswoningen,

Osdorperweg 756: stolpboerderij, ca. 1890,

Osdorperweg 870: hallehuisboerderij, 1901, speklagen in de voorgevel, ooit verbouwd tot drie woningen.

Tuinderswoning, Osdorperweg 639

Boerderij Osdorperweg 576

In de Cultuurhistorische Verkenning 2007 worden ook een aantal waardevolle panden aan de Lutkemeerweg genoemd, maar die zijn niet gelegen in het plangebied van dit bestemmingsplan. Hier zijn ze daarom niet opgenomen. Meer informatie over waardevolle bebouwing is te vinden in het rapport van het onderzoek en de inventarisatie van boerderijen in Amsterdam, uitgevoerd in opdracht van het bureau Monumenten en Archeologie.

10.3.5 Aanbevelingen Cultuurhistorische verkenning

Algemeen

Langs de Osdorperweg is het van groot belang de 'drager' van het gebied, het landschap, zoveel mogelijk als structuur te handhaven, op zo'n manier dat het gebied een groen en landelijk aanzien houdt, waarbinnen wel van alles kan gebeuren. Essentieel is dus een kade voor ruimtelijke planvorming dat dit aanzien in stand kan houden, maar dat tegelijkertijd ruimte biedt aan ontwikkelingen zoals die nu al gaande zijn. Onderstaande aanbevelingen lopen daarop vooruit.
Welstandseisen zijn aan de Osdorperweg en omgeving globaal: regulier welstandstoezicht lijkt in dit gebied voldoende. Een uitzondering wordt gevormd door Oud-Osdorp, waar 'bovenop' onderstaande aanbevelingen, bovendien een aantal uitgangspunten gelden, om het dorp als historische kern herkenbaar te houden. Tot Oud-Osdorp wordt het bebouwingslint rond de knik van de weg gerekend waar de voorgevelrooilijn van de bebouwing gelijk aan de Osdorperweg grenst en de bebouwing dicht op elkaar staat (Osdorperweg 517-571). Verder zijn enkele gebouwen aangewezen als van bijzondere waarde (orde 2), waarop nadere welstandseisen van toepassing zijn.

Landschapselementen

• Hoogteverschillen bij ruimtelijke ontwikkeling handhaven. Het gaat dan om de kaden en dijken (Wijsentkade ook i.v.m. vervening) en de bovenlandranden in verhouding tot het aanliggende gebied,
• Bij nieuwe ontwikkelingen lager gelegen bouwlocaties zo min mogelijk ophogen, zodat het verschil tussen bovenland enerzijds en uitgeveend en drooggemaakt gebied anderzijds duidelijk blijft,
• Handhaven van de aan de kaden en dijken gerelateerde waterlopen, zoals de sloot langs de Osdorperweg,

Situering nieuwbouw

• Nieuwbouw situeren in samenhang met de historische verkavelingsrichting.
• Voorkomen dat er een te dicht bewoningslint aan de Osdorperweg ontstaat waardoor de relatie met het aanliggende gebied verloren gaat.
• Handhaven van de verkavelingsrichting van de Osdorper Binnenpolder. Bij nieuwe ontwikkeling deze herkenbaar houden, bij voorkeur door uit te gaan van het huidige slotenpatroon.

Erfinrichting

• De groene oevers van de sloten behouden. Bebouwing blijft minimaal twee meter uit de oeverlijn. De oever mag geen 'stedelijke' gemetselde kade krijgen; een houten beschoeiing kan wel.
• Bij nieuw aan te leggen bedrijfsgebouwen of -terreinen aandacht voor boombeplanting rondom.
• Erfafscheidingen worden transparant gehouden, dichte schuttingen zijn niet toegestaan.
• Nog bestaande bruggen worden niet door een dam vervangen.
• Kavels mogen niet geheel verstenen; vóór de voorgevelrooilijn dient minimaal 50% van het erf groen te blijven.

Karakteristieke zichtrelaties langs de Osdorperweg. Bebouwing is uitgebreid tot direct aan de kavelgrens.

Schutting van een tuin, direct aan de sloot.

Bebouwing Osdorperweg

• Individuele, zeer diverse bebouwing is mogelijk.
• De historische bebouwing heeft baksteen en gebakken pannen als bouwmateriaal; andersoortige materialen en kleuren zijn in principe mogelijk (behalve in Oud-Osdorp, zie onder), tenzij in de directe omgeving al veel ander materiaal is toegepast waardoor een omslagpunt is bereikt, ter beoordeling van de welstandscommissie.
• De bijzondere panden aan de Osdorperweg worden door de welstandscommissie behandeld als orde 2 panden: Straatgevels en kap krijgen een restauratieve aanpak, bij de andere gevels worden authentieke gevelelementen gehandhaafd en hersteld. Daarbij zijn geringe veranderingen in materiaal, maatvoering en detaillering denkbaar, mits de oorspronkelijke karakteristiek daarbij niet verloren gaat.

Oud-Osdorp

• Binnen de dorpskern de rooilijn handhaven,
• In Oud-Osdorp zijn de ruimtes tussen de huizen van groot belang voor de historische dorpsstructuur. Volbouwen (aan/uitbouwen, bijgebouwen) dient te worden uitgesloten; evenals het dichtzetten met ondoorzichtige hekwerken. Waar doorzichten zijn worden aan/uitbouwen en bijgebouwen zoveel mogelijk achter de hoofdmassa geplaatst en overschrijden de zijgevelrooilijn of de zijgevel van een bestaande aan- of uitbouw aan de kant van het doorzicht niet,
• Bijgebouwen, aan- en uitbouwen op het achter- en zijerf in Oud-Osdorp nemen nooit meer dan de helft van de oorspronkelijke oppervlakte in beslag. De oorspronkelijke oppervlakte is de ruimte vanaf de perceelsgrenzen tot de gevellijn van het hoofdgebouw zonder gelijktijdig met het hoofdgebouw of later gerealiseerde aan-/uitbouwen of bijgebouwen,
• In Oud-Osdorp staan veel kleine arbeidershuisjes. Aan-, uit- en opbouwen moeten zodanig worden vormgegeven dat het eigenlijke huis het hoofdvolume blijft,
• In de kern Oud-Osdorp worden traditionele materialen gebruikt: rode of bruine baksteen en een kap met gebakken (niet geglazuurde) pannen.

Karakteristieke arbeiderswoningen; baksteen, pannen en stucwerk

Topzwaar geworden arbeiderswoning