Postcodegebied 1012

6.6 Detailhandel en consumentverzorgende dienstverlening

6.6.1 Algemeen

In het postcodegebied 1012 liggen de bekendste winkelstraten van Amsterdam en Nederland: de Kalverstraat en de Nieuwendijk. Samen met de Heiligeweg en de Leidsestraat maken zij onderdeel uit van het winkelvoetgangersgebied, ook wel het kernwinkelapparaat genoemd.

In het gebied liggen de bekende warenhuizen (Bijenkorf, V&D en Hema) en Maison de Bonneterie. Alle nationaal en internationaal bekende ketens op het gebied van mode en schoeisel en overig non-food hebben een vestiging in het gebied, waarvan sommige zelfs meer dan één (bijvoorbeeld H&M, Hema, Blokker en Kruidvat). Het gebied telt een flink aantal parfumeriezaken, drogisterijen, sportzaken en zaken voor mobiele telefonie. Duikt men weg van de belangrijkste winkelstraten en gaat men de zijstegen en straten in, dan ontdekt men soms verrassend originele en specialistische winkels.

De Zeedijk, Warmoesstraat, Damrak en de westzijde van het Rokin zijn meer gemengd van karakter. Naast detailhandel is in deze straten ook veel horeca aanwezig. De route Damstraat, Oude Doelenstraat en Oude- en Nieuwe Hoogstraat is een belangrijke oost-westverbinding voor het langzaam verkeer. Deze route is van oudsher belangrijk als winkelstraat. Dat is nog te zien aan de schaal van sommige panden die van oorsprong gebouwd zijn als warenhuis, maar nu een andere detailhandelsfunctie herbergen.

Er zijn overdekte winkelcentra als Magna Plaza en de Kalvertoren. Het gebied op en rond het Spui heeft zich ontwikkeld tot literair knooppunt. Er zitten diverse boekhandels, waaronder The American Bookstore.

American Bookstore aan het Spui

Kalverstraat
De naam verwijst naar de levendige handel in koeien, ossen en kalveren in vroegere tijden. Na het verdwijnen van de veemarkt kwamen er steeds meer winkels en nu is het de bekendste winkelstraat van Nederland, met 36.500 m² winkelvloeroppervlak. Er liggen grote warenhuizen (Hema en V&D), vooral op jongeren gerichte kledingwinkels (H&M, Zara en River Island) en enkele kledingzaken in het exclusiever segment (Claudia Sträter, De Bonneterie). Schoenenwinkels zijn ruim vertegenwoordigd (vooral ketens zoals Van Haren, Van Dalen en Invito, een uitzondering is de kleine winkel van het Spaanse merk Camper). Er zijn parfumeriezaken en drogisterijketens (Douglas, Ici Paris, Etos en Kruidvat), sport-, spel- en sieradenwinkels.
De spaarzame specialistische winkels zijn de New English Bookstore en 2theloo, de eerste toiletwinkel in Nederland, voor de sanitaire stop. Fame, de grote muziek- en dvdzaak is in 2012 verhuisd van zijn promimente locatie hoek Dam/Kalverstraat naar Magna Plaza. In vergelijking tot de Nieuwendijk is er nauwelijks horeca in de Kalverstraat. Maar het winkelende publiek hoeft daarvoor niet ver te lopen. Zodra men één van de zijstegen inloopt zijn er voldoende cafés en lunchrooms.

Vroom & Dreesmann en Maison de Bonneterie aan het Rokin

Heiligeweg
Op de Heiligeweg liggen, in vergelijking met de Kalverstraat, iets duurdere en specialistische winkels. Op de hoek met de Kalverstraat is juwelier Lyppens en Schippers, een begrip in Amsterdam (en omstreken). 'The English Hatter' is een speciaalzaak op het gebied van hoeden, caps, shirts, dassen en jassen. Verder is er een gevarieerd aanbod van (kleinere) schoenen-, kleding- en sieradenwinkels.

Nieuwendijk
Het aanbod winkels is op de Nieuwendijk, net als de Kalverstraat, gericht op het grote winkelende publiek. Het aanbod bestaat uit ketens als H&M en Hema en goedkopere kleding- en schoenenboetieks. Een uitzondering is Tip de Bruin, een kledingwinkel in het duurderde segment.
Een opvallend verschil met de Kalverstraat is dat op de Nieuwendijk meer functies als souvenirwinkels, coffeeshops, amusementshallen en speelautomatenhallen zijn. Ook zit er meer horeca.

De cijfers
Van de ruim 2.200 winkels in de binnenstad liggen er ongeveer 850 winkels in het postcodegebied 1012 (dat is bijna 39%). Ruim 55% van alle werkgelegenheid in de detailhandel in de binnenstad zit in dit gebied. In 2008 werkten in het plangebied ongeveer 4.900 mensen in de detailhandel. In 2010 zijn dat er meer dan 5.100.

Binnen de detailhandel wordt onderscheid gemaakt in winkels voor voeding- en genotmiddelen (food) en winkels voor duurzame en overige goederen (non-food). Van alle winkels in het plangebied 1012 is 16% food en bijna 84% non-food.

De stroom passanten door de Kalverstraat, Nieuwendijk en Heiligeweg is groot en de winkelhuurprijzen zijn het hoogst van alle winkelstraten in het plangebied.

In onderstaande tabel staan de winkelhuren in euro en per m2. In vergelijking met 2005 is een forse toename te zien van de huur, vooral op de Heiligeweg, Kalverstraat en Nieuwendijk.

2005	2011
Straat	van	tot	van	tot
Dam	650	750	900	1500
Damrak, Beurspassage	800	850	900	1100
Damstr, Oude Doelenstr., Oude- en Nwe.Hoogstr.	250	650	375	900
Heiligeweg	1000	1350	1900	2400
Kalverstraat	1250	1600	2200	2750
Nieuwendijk, WC De Kolk (Nieuwendijk)	200	1250	800	2200
Nieuwezijds Voorburgwal, Nieuwe Nieuwstraat	200	400	200	375
Paleisstraat	375	425	375	750
Prins Hendrikkade	150	375	150	375
Rokin	475	680	500	1250
Spui, Spuistraat	250	600	300	1200
Warmoesstraat, Zeedijk	125	400	125	400

Winkelhuren in 1012 in 2005 en in 2011 in euro's per m² verkoopvloeroppervlak (v.v.o.) per jaar
Bron: Winkelhuren Amsterdam 2005 en 2011, DTZ Zadelhoff

Consumentverzorgende dienstverlening
In het bestemmingsplan zijn detailhandel en consumentverzorgende dienstverlening één functiecategorie. Bij consumentverzorgende dienstverlening worden geen goederen verkocht, maar worden diensten rechtstreeks aan de consument verleend. Voorbeelden hiervan zijn een kapperszaak, nagelstudio, tattoo/piercingshop, schoonheidssalons, stomerij/wasserij, kleermaker, schoenmaker, goudsmid, videotheek, internetgelegenheid, kopieerwinkels en gereedschapsverhuur. Deze functies hebben vaak de uitstraling van een winkel en zitten meestal ook in de winkelstraten.

6.6.2 Ontwikkeling

Vergeleken met 2002 is in 2010 het aantal winkels in de binnenstad en in het plangebied toegenomen. Het aantal vestigingen in het gebied is in verhouding zelfs sterker gestegen dan in de binnenstad als geheel. Wat opvalt is dat, ondanks een toename van het aantal non-foodzaken vanaf 2002, het aantal werkzame personen in de non-food is afgenomen.

	Food	Non-food
	aantal vestigingen	werkz. pers	aantal vestigingen	werkz. pers
	2010	2008	2002	2010	2008	2002	2010	2008	2002	2010	2008	2002
Binnen- stad	357	358	328	1711	1698	1604	1836	1854	1844	7357	7162	7832
1012	143	141	98	643	566	470	690	714	660	4524	4368	4709

Detailhandel in binnenstad en postcodegebied 1012 in 2010, 2008 en 2002

Food	Non-food
	aantal vestigingen	werkz. pers	aantal vestigingen	werkz. pers
	2010	2008	2002	2010	2008	2002	2010	2008	2002	2010	2008	2002
Burgw.- Nz	92	92	55	443	368	308	520	547	493	3939	3388	3596
Burgw.- Oz	51	49	43	200	198	162	170	167	167	1185	980	1113

Detailhandel in Burgwallen Oude- en Nieuwezijde in 2010, 2008 en 2002
Bron: Trendrapporten Amsterdamse Binnenstad

Mogelijk is de inzet van deeltijdwerkers die minder dan 12 uur per week werken een verklaring voor de afname. Zij worden namelijk niet meegenomen in het aantal werkzame personen. Wat ook opvalt, is de toename van het aantal foodzaken in het gebied sinds 2002. Het grootste deel van die toename vond plaats in Burgwallen Nieuwe Zijde. De toename van het aantal minisupermarkten verklaart deze toename maar gedeeltelijk.

In 2008 waren van de 1.854 non-food winkels in de binnenstad 714 gelegen in het plangebied. Dat is 37% van het totaal. Zij bieden werk aan 61% van alle werknemers in de non-foodbranche in de binnenstad. Verreweg het grootste gedeelte van de non-foodzaken in 1012 zit in Burgwallen Nieuwe Zijde (gebied Kalverstraat-Nieuwendijk).

In de Nota Beleidsaanpassingen bestemmingsplan 1012 worden geen ingrijpende beleidsaanpassingen voorgesteld voor detailhandel. Uitgangspunten zijn dat vestiging van winkels in beginsel over al mogelijk is en dat detailhandel op hogere bouwlagen in meer straten wordt toegestaan. Dit is bijvoorbeeld het geval langs het noordelijk gedeelte van de Oudezijds Achterburgwal (tussen de Oude Hoogstraat en de Stormsteeg. De reden hiervoor is dat hier een grotere functiemenging wenselijk is (zoals geformuleerd in de Strategienota).

Voor de Wallen wordt gestreefd naar een transformatie naar een 'zwerfmilieu', met als opgave thematisering en clustering van het winkelaanbod. Om die ontwikkeling te stimuleren worden er in dit bestemmingsplan op een aantal plekken (bijvoorbeeld op het Oudekerksplein) ruimere ontwikkelingsmogelijkheden geboden voor detailhandel en consumentverzorgende dienstverlening.

Met de aanleg van de Noord-Zuidlijn verandert bovengronds op het Damrak en Rokin veel. De openbare ruimte wordt heringericht en op het Rokin komt een naar verwachting druk metrostation. Langs de Rode Loper (Damrak en Rokin) is het streven om het huidige winkelbestand op te waarderen naar een internationaal niveau. Aan de westzijde moeten nieuwe (kwalitatief hoogstaande) winkels komen. Ook aan de oostzijde wordt gemikt op hoogwaardige functies.

6.6.3 Uitgangspunten

Met uitzondering van een aantal grachten is detailhandel binnen de bestemming 'Gemengd' in beginsel overal in het plangebied toegestaan. Er geldt geen beperking ten aanzien van het maximum vloeroppervlak. Wel zijn er beperkingen ten aanzien van de bouwlagen waarin detailhandel is toegestaan.

Aparte bestemming voor panden in winkelstraten

Binnen het plangebied is een aantal straten met veel winkels. Om de doorlopende winkel- en publieksfunctie van deze straten te waarborgen gelden er voor de eerste bouwlaag beperkingen voor andere functies dan winkels. De panden in deze winkelstraten hebben de bestemming 'Centrum'.

Bestemming 'Centrum - 1' en 'Centrum - 2'
In panden met de bestemming 'Centrum - 1' en 'Centrum - 2' zijn de volgende functies toegestaan in de eerste bouwlaag en alle overige bouwlagen:

• winkels
• consumentverzorgende dienstverlening
• kantoren met een publiekstrekkende baliefunctie
• galeries

Kantoren met een publiekstrekkende baliefunctie zijn bijvoorbeeld reisbureaus, bankfilialen, makelaarskantoren en uitzendbureaus. De uitstraling komt overeen met die van consumentverzorgende dienstverlening. Binnen de bestemming 'Centrum - 2' zijn kantoren met een publiekstrekkende baliefunctie, winkels en consumentverzorgende dienstverlening op de hogere bouwlagen niet toegestaan.

In de plinten van panden met de bestemming 'Centrum - 1' of 'Centrum - 2' zijn niet toegestaan:

• wonen (nieuwe woningen)
• inpandig parkeren
• kantoren zonder publiekstrekkende baliefunctie
• bedrijven
• voorzieningen

Kaart met de bestemmingen 'Centrum 1 t/m 4' en de grachten waar langs winkels zijn toegestaan.

De volgende straten hebben de bestemming 'Centrum - 1':

• Kalverstraat
• Nieuwendijk
• Damrak
• Dam
• Rokin (westzijde)
• Heiligeweg
• Oudebrugsteeg (tussen Damrak en Nieuwendijk)
• Haringpakkerssteeg
• Hasselaerssteeg

Voor panden met de bestemming 'Centrum - 1' geldt dat detailhandel en consumentverzorgende dienstverlening is toegestaan op alle bouwlagen.

Voor straten met de bestemming 'Centrum - 2' geldt dat detailhandel en consumentverzorgende dienstverlening alleen is toegestaan in de eerste bouwlaag.

De volgende straten hebben de bestemming 'Centrum - 2':

• Damstraat
• Oude Doelenstraat
• Oude Hoogstraat
• Oudebrugsteeg (tussen Damrak en Warmoesstraat)

Bestemming 'Centrum - 3' en 'Centrum - 4'
In panden met de bestemming 'Centrum - 3' en 'Centrum - 4' zijn op de eerste bouwlaag meer functies toegestaan dan in panden met de bestemming 'Centrum - 1' of 'Centrum - 2'. In panden met de bestemming 'Centrum - 3' en 'Centrum - 4' is op de eerste bouwlaag ook vestiging van kantoren (bijv. architectenbureau), bedrijvigheid (bijv. meubelstoffeerder), voorzieningen (bijv. tandarts) en inpandig fietsparkeren toegestaan.
De functies 'wonen' en 'inpandig autoparkeren' zijn niet toegestaan in de eerste bouwlaag van panden met de bestemming 'Centrum - 3' en 'Centrum - 4'. Dit geldt niet voor de al bestaande woningen en inpandige parkeervoorzieningen.
De volgende straten hebben de bestemming 'Centrum - 3':

• Warmoesstraat
• Zeedijk
• Oudebrugsteeg
• Langebrugsteeg
• Grimburgwal

Daarnaast functioneert een aantal stegen tussen Singel en Nieuwezijds Voorburgwal als doorgaande loop- en fietsroute tussen het kernwinkelgebied en de Negen Straatjes en de Jordaan.
De volgende stegen hebben ook de bestemming 'Centrum - 3':

• Korte Kolksteeg
• Korsjespoortsteeg
• Korte Lijnbaansteeg
• Molsteeg
• Torensteeg
• Raamsteeg
• Rosemarijnsteeg
• Heisteeg

In panden met de bestemming 'Centrum - 4' zijn in de eerste bouwlaag dezelfde functies toegestaan als in panden met de bestemming 'Centrum - 3', maar in tegenstelling tot panden met de bestemming 'Centrum - 3' zijn in panden met de bestemming 'Centrum - 4' detailhandel en consumentverzorgende dienstverlening wel toegestaan op alle bouwlagen.

De volgende straten hebben de bestemming 'Centrum - 4':

• Rokin (oostzijde vanaf de Dam tot aan de Langebrugsteeg)
• Raadhuisstraat
• Paleisstraat

Naast de hiervoor genoemde straten zijn detailhandel en consumentverzorgende dienstverlening ook toegestaan op alle bouwlagen in de panden met de bestemming 'Gemengd' in de volgende straten:

• Het gebied dat is omsloten door Prins Hendrikkade, Martelaarsgracht, Nieuwezijds Voorburgwal, Spui, Singel, Muntplein, Rokin, Dam en Damrak
• Westzijde van de Nieuwezijds Voorburgwal
• Beide zijden van de Spuistraat
• De Vleeshal aan de Nes (Pieter Halsteeg 3-5)
• Alle panden aan het Oudekerksplein
• Alle panden in het Sint Annenkwartier (Sint Annenstraat, Sint Annendwarsstraat, Trompettersteeg, Goldbergsteeg en de Dolle Begijnsteeg).

Voor de Warmoesstraat en de as Damstraat - Oude Hoogstraat is detailhandel op de eerste verdieping (tweede bouwlaag) mogelijk via een binnenplanse afwijking. Uitbreiding mag niet ten koste gaan van bestaande woningen. Veel van de hogergelegen etages zijn vaak niet in gebruik. Het realiseren van woningen op de verdiepingen is een ingewikkeld en tijdrovend proces.

In drie grote panden in de as Damstraat - Oude Hoogstraat is detailhandel toegestaan op alle bouwlagen. Deze panden zijn oorspronkelijk gebouwd als warenhuis. Het gaat om Damstraat 7, Oudezijds Voorburgwal 177 (hoek Oudezijds Voorburgwal en Oude Doelenstraat) en Oude Hoogstraat 14 - 18.

Pand Oude Hoogstraat 14-18, oorspronkelijk Volkswarenhuis nu KoK boeken antiquariaat

Winkels langs de grachten
Het is algemeen beleid in de binnenstad om het rustige karakter van de grachten te bewaren. Daarom zijn winkels en consumentverzorgende dienstverlening langs grachten in principe niet toegestaan. Uitzondering hierop zijn panden op hoeken van grachten met doorgaande straten of stegen, of panden op hoeken van grachten met grachten.
Langs de grachten, waar nieuwe winkels niet zijn toegestaan, krijgen de bestaande winkels binnen de bestemming 'Gemengd' de aanduiding 'dh' (detailhandel toegestaan).

Oudezijds Achterburgwal: hier zijn winkels langs het noordelijk deel van de gracht toegestaan

Uitzonderingen waar winkels langs de gracht wel zijn toegestaan zijn:

• Singel tussen het Spui en het Muntplein (op alle bouwlagen)
• Geldersekade (eerste bouwlaag)
• Kloveniersburgwal tussen de Oude Hoogstraat en de Nieuwmarkt (eerste bouwlaag)
• Oudezijds Achterburgwal tussen Oude Hoogstraat en de Stormsteeg (op alle bouwlagen)

Mengformulebeleid
Van een mengformule is sprake wanneer in een zaak (die geen horeca als hoofdbestemming heeft, maar detailhandel of consumentverzorgende dienstverlening) tegen betaling etenswaren en/of drank worden verstrekt voor gebruik ter plaatse. Omdat mengformules een bijdrage kunnen leveren aan het vestigingsklimaat voor ondernemers (Beleidsregels voor mengformules stadsdeel Centrum 2006', vastgesteld op 20 juli 2006) zijn ze toegestaan, maar onder de volgende voorwaarden:

• de openingstijden van de mengformule komen overeen met de openingstijden van de hoofdactiviteit;
• het deel van het netto verkoopvloeroppervlak dat in gebruik is bij de mengformule mag ten hoogste 20% van dat netto verkoopvloeroppervlak zijn, met een absoluut maximum van 20 m² netto verkoopvloeroppervlak. Dit absolute maximum brengt met zich mee dat in mengformules het schenken van alcohol is uitgesloten;
• de mengformule mag niet worden geplaatst aan de gevel waar de ingang van de hoofdactiviteit zit;
• de mengformule past binnen de categorie horeca 4 (koffie- en theeschenkerij, lunchroom, ijssalon);
• de mengformule mag geen eigen ingang aan de straat hebben en mag geen terras exploiteren;
• voor de mengformule mag geen reclame worden gemaakt.

Als aan één of meer van deze voorwaarden niet wordt voldaan, is geen sprake van een mengformule, maar van zelfstandige horeca als hoofdactiviteit.

Op dit moment wordt een wijziging van de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) door de centrale stad voorbereid. Na vaststelling van de wijziging van de APV door de gemeenteraad is geen exploitatievergunning meer vereist voor mengformules. In dit bestemmingsplan zijn mengformules toegestaan in detailhandel en consumentverzorgende dienstverlening.