Bestemmingsplan Water

3.1 Inleiding

Water vervult van oudsher een belangrijke rol in de stadsontwikkeling van Amsterdam. De Amstel vormde van oudsher de economische slagader van de stad, het IJ de bron van de welvaart. Grachten werden gegraven om de drassige veengronden te ontwateren en bouwrijp te maken. Daarnaast fungeerden de grachten als infrastructuur voor personen- en goederenvervoer – onder andere ter bevoorrading van de markten en de pakhuizen – maar ook als een open riolering en als stadsverdediging. In 1944 telde de binnenstad nog 54 rederijen die met 78 schepen in beurtvaart de meest verre steden aandeden. Tenslotte hadden de grachten in het 'Venetië van het noorden' een esthetische functie. Alleen laatstgenoemde functie is bewaard gebleven. De pleziervaart en de GVB-ponten zijn een rudimentair overblijfsel van het intensieve verkeer te water, zoals dat tot de onstuimige opkomst van de auto, plaatsvond. De overige functies zijn vrijwel geheel in onbruik geraakt.

Personen- en goederentransport vindt tegenwoordig over de weg plaats, met uitzondering van het toeristenvervoer per rondvaartboot, al jaren achtereen toeristentrekker nummer 1 van Nederland. Ook zijn er sinds 1989 enkele (toeristische) lijndiensten. Inmiddels varen er ook weer twee vrachtboten door de stad.

De stadsverdediging werd in de negentiende eeuw verlegd van de Singelgracht naar de Stelling van Amsterdam ver buiten de stad. Ook de havens zijn goeddeels naar buiten verplaatst, hoewel Westpoort strikt genomen nog wel binnen de grenzen van de stad valt. De watergebonden markten zijn verdwenen, net als de beurtvaart en het open riool. Waar de oude functies verdwenen, kreeg het wonen op het water de kans zich te ontwikkelen. Waar in het verleden veel schippers met het gezin op wisselende locaties op hun boot woonden, zijn het tegenwoordig in onbruik geraakte vrachtschepen, maar ook nieuw gebouwde arken, die op permanente basis bewoond worden.

Kortom, de functie van het water is sterk gewijzigd. De structuur is echter, met uitzonderingen van de dempingen, ongewijzigd gebleven. Deze structuur, bestaande uit vorm, loop en profiel, is gebaseerd op de functies die het water in het verleden had. De nieuwe, eigentijdse functies van het water zijn niet noodzakelijkerwijs hiervan afgeleid. Wel kan op basis van de ligging en de profilering een typologie van stadswateren worden opgesteld.

Het water is vanuit diverse invalshoeken te benaderen: vanuit de structuur, vanuit de functie en vanuit de typologie. In onderstaande historische schets worden de verschillende aspecten van het water vanuit deze invalshoeken belicht.