Zuidelijke binnenstad

4.1 Ligging van de zuidelijke binnenstad in de grachtengordel

De stedenbouwkundige structuur van het gebied is grotendeels tot stand gekomen met de Vierde stadsuitleg van 1663. Met de Derde Uitleg van 1613 waren de Jordaan en de westelijke grachtengordel aangelegd. Aanvankelijk lag ter plaatse van de Leidsegracht een verdedingswal die aansloot op de oudere al bestaande stadswal van de Tweede uitleg. Dit verdedigingswerk werd afgebroken voor de Vierde Uitleg. De Leidsegracht werd gedeeltelijk vergraven en ingericht als woongracht. Vervolgens konden de grachten verder worden uitgegraven zodat ze konden worden doorgetrokken richting de Amstel en verder.

De opeenvolgende stadsuitbreidingen

Het stramien van de Zuidelijke binnenstad is grotendeels terug te voeren (met uitzondering van het Rembrandtplein) op de zeventiende-eeuwse grachtengordel. De ruimtelijke structuur van het gebied wordt vooral bepaald door de tracés van een aantal voormalige stadsgrenzen en de loop van de Amstel. In de jaren vijftig van de 17e eeuw waren de voor de stad essentiële haven- en marinefuncties ondergebracht op de Oostelijke eilanden Kattenburg, Wittenburg en Oostenburg. Op de eilanden werd ook een omwalling ontworpen. In 1660 werd daarom besloten de vestingwerken ter plaatse van de Jordaan en van de Oostelijke eilanden te sluiten en het gebied ertussen bij de stad te betrekken. Als gevolg daarvan werden alle vestingwerken in1663 verlegd van de Herengracht naar de Singelgracht.

Het bestemmingsplangebied is op basis van stedenbouwkundige karakteristieken, die zijn terug te voeren op formeel-historische factoren, vanuit het centrum naar buiten toe onder te verdelen in vijf deelgebieden:

• 1. het stegengebied ten noorden van de Reguliersdwarsstraat;
• 2. de hoofdgrachten;
• 3. de woon/werkbuurten tussen de Prinsengracht en de Lijnbaansgracht (Leidsebuurt, de Weteringbuurt/Noortse Bos, Utrechtsebuurt);
• 4. Frederikspleinbuurt (plan Sarphati);
• 5. Singelgrachtzone.