Herbestemmen Raambordelen Binnenstad

5.1 Algemeen

5.1.1 Beleid

De Binnenstad en Beleidsplan Binnenstad 1993

De Amsterdamse binnenstad is uniek. Dit heeft te maken met de combinatie van de bijzondere ruimtelijke structuur met daarin een verscheidenheid aan bebouwing en functies.
De binnenstad is door de eeuwen heen het centrum geweest van economische activiteiten. Het feit dat er ongeveer evenveel mensen in de binnenstad wonen als er werken, is bijzonder en draagt bij aan de aantrekkelijkheid van Amsterdam. In 1993 is het beleid voor de binnenstad uiteengezet in het Beleidsplan Binnenstad. De hoofddoelstelling is toen geformuleerd als 'het versterken van de centrumpositie en het handhaven van de functiemenging'.

Het evenwicht tussen wonen, werken en vrije tijd maakt de binnenstad aantrekkelijk. De binnenstad en vooral het stadshart trekken grote stromen toeristen en bezoekers aan. Dat is economisch aantrekkelijk, maar niet altijd bevorderlijk voor het woon- en leefklimaat. Een te grote concentratie van bepaalde functies kan leiden tot overlast voor de bewoners en tot aantasting van het authentieke karakter van een buurt. Het vinden van de juiste balans tussen wonen, werken en vrijetijdsbesteding en tussen de verschillende economische functies onderling is de voortdurende opdracht voor bestuurders, ondernemers en bewoners van de binnenstad. Dat geldt bij uitstek voor het postcodegebied 1012.

Het postcodegebied 1012 en de Strategienota Coalitieproject 1012

Het postcodegebied 1012 is voor een groot deel bepalend voor het imago en de uitstraling van de stad Amsterdam als geheel. De gemeenteraad en de stadsdeelraad hebben in juni 2009 de Strategienota Coalitieproject 1012, Hart van Amsterdam, vastgesteld. Daarin is geconcludeerd, dat er sprake is van een criminele infrastructuur, die in stand wordt gehouden en wordt gevoed door een grote omvang en concentratie van criminogene functies zoals bordelen, coffeeshops, smartshops, minisupermarktjes, gokhallen, seksinrichtingen, souvenirwinkels, geldwisselkantoren, headshops en sommige horeca.

5.1.2 Beschrijving postcodegebied 1012

De gegevens in dit hoofdstuk zijn ontleend aan het Trendrapport Amsterdamse binnenstad 2008/2009. Het postcodegebied 1012 bestaat uit twee buurtcombinaties, de Burgwallen Oude Zijde en de Burgwallen Nieuwe Zijde (exclusief het stationseiland).

In het postcodegebied wonen tegen de 7.800 mensen en er werken bijna 23.500 mensen. Er zijn in totaal bijna 1.200 vestigingen van ondernemingen in verschillende sectoren (horeca, detailhandel, kantoren, voorzieningen en bedrijven). 27% van alle werkgelegenheid in de binnenstad zit in het stadshart.

Op grond van de verhouding tussen inwoners en werkzame personen zijn de binnenstadsbuurten ingedeeld in woonbuurten, gemengde buurten en werkbuurten. De voormalige prostitutiepanden in de Bergstraat en de Korsjespoortsteeg liggen in een typische woonbuurt. Het postcodegebied 1012 is duidelijk een werkbuurt. In de Burgwallen Oude Zijde is de verhouding inwoners/werkzame personen 31:69. Dit deel van 1012 is een werkgebied met veel horeca. In de Burgwallen Nieuwe Zijde is de verhouding 21:79. Dit deel van 1012 is een werkgebied met veel winkels en horeca (waaronder hotels).
Vanwege de zeer grote concentratie van met name de functies horeca en detailhandel is postcodegebied 1012 een atypische buurt.

Cirkeldiagrammen van de verhouding inwoners en werkzame personen naar hoofdfuncties van werkgelegenheid. Links Burgwallen Nieuwe Zijde, rechts Burgwallen Oude Zijde.

Geconstateerd is, dat de functiebalans in het postcodegebied ernstig is verstoord door een monocultuur van criminogene en economisch laagwaardige functies. In verhouding tot de binnenstad als geheel is er sprake van een zeer groot aandeel van smartshops, coffeeshops, fastfood, belwinkels, souvenirshops, seksgerelateerde instellingen en budgethotels. De functies trekken bezoekers die zich nadrukkelijk manifesteren in de openbare ruimte. Ook is duidelijk sprake van overlast en onveiligheid. Er is een onderscheid tussen objectieve veiligheid op basis van feitelijke gegevens en subjectieve veiligheid op basis van gevoelens. In heel Amsterdam scoren totaal drie buurcombinaties "roodgekleurd" wat betreft objectieve veiligheid, dat wil zeggen onveilig. De twee buurtcombinaties van het postcodegebied 1012 zijn beide roodgekleurd. De ongunstige score komt vooral door overlast en drugs. De overlast wordt veroorzaakt door de vele verschillende bezoekers en economische functies in het gebied en door dealers van 'nep dope', die zich in toenemende mate op agressieve wijze aan toeristen opdringen. De subjectieve veiligheid is vooruitgegaan in het postcodegebied 1012 en ligt voor beide buurten rond het Amsterdams gemiddelde. De Burgwallen Nieuwe Zijde scoren op zowel de objectieve als subjectieve veiligheid iets beter dan de Burgwallen Oude Zijde.

5.1.3 Gebieden raamprostitutie

In de Strategienota staan de straten/zones aangegeven waar en met hoeveel ramen de raamprostitutie moet verdwijnen. De adressen van de panden waar dit bestemmingsplan Herbestemmen Raambordelen Binnenstad betrekking op heeft staan in hoofdstuk 1.

De huidige raamprostitutie in het gebied bevindt zich niet in een aaneengesloten gebied. Er zijn een paar gebieden waar de raamprostitutie is geconcentreerd. Tegelijkertijd is een aantal prostitutiepanden individueel en excentrisch gelegen. Ze zijn in feite een 'vreemde eend in de bijt' vergeleken met de overige functies in de straat.
Door in een aantal straten raamprostitutie niet langer meer mogelijk te maken, blijven er uiteindelijk in het 1012-gebied twee overzichtelijke gebieden over waar raamprostitutie kan blijven bestaan. Hierdoor zijn de prostitutie en de daarmee samenhangende randverschijnselen beter beheersbaar, is efficiënter toezicht en handhaving mogelijk en wordt het woon- en leefklimaat ook in deze gebieden verbeterd.
Tegelijkertijd kunnen de gebieden waar de raamprostitutie niet langer mogelijk is, weer bijdragen aan een grotere variëteit aan functies, waardoor de monocultuur en de daarmee samenhangende negatieve invloed op het woon- en leefklimaat wordt teruggedrongen.

Aan de westkant van het 1012-gebied ontstaat de volgende prostitutiezone: de Oude Nieuwstraat, Singel, Korte Korsjespoortsteeg, Teerketelsteeg, Lijnbaanssteeg en Spuistraat. Aan de oostkant van het 1012-gebied is het de zone Oudezijds Achterburgwal, inclusief zijstraten.
Het aantal ramen aan de westkant blijft gelijk. Aan de oostkant is er zelfs sprake van een verdunning ten opzichte van de huidige situatie. Uit een oogpunt van functiemenging op het schaalniveau van 1012 wordt met deze ingreep een evenwichtiger balans tussen de verschillende functies gerealiseerd.

Dirk van Hasseltssteeg en Sint Jacobsstraat
De panden in de Dirk van Hasseltssteeg 55 en de Sint Jacobsstraat 22 zijn typische voorbeelden van individueel en excentrisch gelegen panden. Ze zijn niet meer in gebruik voor raamprostitutie. Door de prostitutie-aanduiding van de verbeelding af te halen wordt deze in overeenstemming gebracht met het feitelijk gebruik. Beide panden kennen de bestemming gemengde doeleinden, waarbinnen woningen, kantoren, winkels (alleen in de eerste bouwlaag), galeries, bedrijven en voorzieningen zijn toegestaan. Op beide panden rust de aanduiding prostitutiebedrijf toegestaan, voor de Dirk van Halsseltssteeg 55 in de eerste bouwlaag, voor de Sint Jacobsstraat 22 voor de tweede bouwlaag.

Bergstraat/Korsjespoortsteeg
De voormalige prostitutiepanden in de Bergstraat (numeers 2, 4, 7, 14 en 16) en de Korsjespoortsteeg (huisnummers 8, 9, 11, 12 en 23) bevinden zich buiten de zones die in de Strategienota zijn aangewezen waar de raamprostitutie kan blijven bestaan. De Bergstraat en de Korsjespoortsteeg liggen in een typische woonbuurt. Het aandeel inwoners in de verhouding inwoners/werkzame personen is hier groter dan 60%. Door het verdwijnen van de raamprostitutie wordt in beide straten het woon- en leefklimaat verbeterd.
De betrokken panden kennen de bestemming gemengde doeleinden, waarbinnen woningen, kantoren, voorzieningen, galeries en bedrijven zijn toegestaan. Vanzelfsprekend is voor de betrokken panden in beide straten de aanduiding prostitutiebedrijf toegestaan op desbetreffende bouwlaag aangegeven, variërend van souterrain tot tweede bouwlaag.

Singel 3, Geldersekade 42, 48 en 76 en Koestraat 44
Bij de panden aan de Geldersekade gaat het om individueel en excentrisch gelegen panden. De panden op de adressen Singel 3 en Koestraat 44 zijn niet meer in gebruik voor raamprostitutie. Door voor deze laatste twee adressen de prostitutie-aanduiding van de verbeelding af te halen, wordt deze in overeenstemming gebracht met het feitelijk gebruik (=wonen).
Op de panden aan de Geldersekade rust de bestemming gemengde doeleinden. Binnen deze bestemming zijn woningen, winkels (alleen in de eerste bouwlaag) , kantoren, bedrijven, voorzieningen, mits niet gericht op een groter gebied dan het plangebied en galeries toeglaten, alsmede in de desbetreffende bouwlaag prostitutie. Dit laatste is met een aanduiding op de plankaart van het geldende bestemmingsplan aangegeven.
Ook voor het pand Koestraat 44 geldt deze bestemming. Voor de kelder van dit pand geldt dat prostitutie is toegestaan.
Het pand Singel 3, kent dezelfde bestemming gemengde doeleinden, dat daar echter geen winkels zijn toegestaan en met dien verstande dat de beperkende bepaling voor voorzieningen hier niet geldt en dat de aanduiding prostitutiebedrijf toegestaan geldt voor het souterrain en de eerste bouwlaag.

Oudekerksplein en omgeving
Het Oudekerksplein en en het ten zuiden daarvan gelegen stegengebied vormen samen één van de gebieden in 1012 waar de raamprostitutie is geconcentreerd, maar waar deze in zijn geheel verdwijnt. De strategische ligging in de binnenstad en de mogelijkheid om hier een kwalitatief en hoogwaardig gebied te realiseren met nieuwe functies zijn bepalend geweest om het aantal raambordelen in dit gebied terug te brengen naar nul.
Het Oudekerksplein vormt een belangrijke schakel in het ruimtelijk raamwerk. Het ruimtelijk raamwerk bestaat op dit moment uit de as Damrak-Rokin enerzijds en de as Kalverstraat-Nieuwendijk anderzijds en de dwarsverbindingen tussen beide assen. Aan de oostzijde ligt de as Nes-Warmoesstraat. De Warmoesstraat was van oudsher al een belangrijke en zelfs sjieke winkelstraat. Het was in feite de eerste echte as in de stad. Het is de bedoeling om deze as weer een meer stedelijke functie te geven en te koppelen aan de twee andere hiervoor genoemde assen. De as Warmoesstraat-Nes koppelt dan het metropolitane Damrak-Rokin aan het kleinschalige Wallengebied.

De toegankelijkheid van het overgangsgebied tussen het metropolitane Damrak-Rokin en het kleinschalige Wallengebied wordt vergroot met een reeks goede verblijfsplekken en een verbetering van de openbare ruimte. Door de centrale ligging in het gebied en vanwege de specifieke kenmerken zal het Oudekerksplein een grote rol spelen bij de economische transitie van het Wallengebied. Het plein en de straten en stegen rondom de kerk vormen voor voetgangers een schakel tussen de dynamiek van het Damrak/Beursplein en de luwte van de kleinschalige stadsbuurt rondom de Nieuwmarkt. Het Oudekerksplein moet in de toekomst een bijzondere dynamiek krijgen, een zwerf- en slenterzone met verrassingen, contrasten, intimiteit en kleinschaligheid. Hier moet een betere 'doorbloeding' van het gebied worden gerealiseerd. Op het schaalniveau van de binnenstad is de functiemenging niet overal gelijkmatig verdeeld. De Burgwallen zijn op zich multifunctioneel, het Oudekerksplein en de straten en stegen van het Sint Annenkwartier zijn daarentegen weer monofunctioneel. Het doel is de huidige eenzijdige functiebalans rondom het plein te doorbreken en een kwaliteitsverbetering van bestaande functies te stimuleren. Dit moet leiden tot een verbeterd woon- en leefklimaat.

Het Oudekerksplein is één van de sleutelprojecten in 1012, waar door het sluiten van de raamprostitutie en het toevoegen van spraakmakende concepten op het gebied van design, ambachten, kunst, cultuur en (kwaliteits) horeca de huidige doorgeslagen functiebalans weer in evenwicht wordt gebracht en het gebied als geheel zal worden opgewaardeerd.
Door de strategische ligging heeft een kwaliteitsimpuls van het gebied ook een uitstraling naar andere functies en straten in de omgeving.
Ook het Sint Annenkwartier, waar nu sprake is van een verstoorde functiebalans (in ieder geval is de woonfunctie er vrijwel volledig verdrongen) maakt deel uit van het sleutelproject Oudekerksplein. Dit stegengebied biedt juist vanwege de kleinschaligheid van de structuur kansen voor een aantrekkelijk slentermilieu. De huidige monocultuur gericht op prostitutie enerzijds en de strategische ligging en de mogelijkheid om hier met nieuwe functies een kwalitatief en hoogwaardig gebied te realiseren anderzijds, zijn bepalend geweest om het aantal raambordelen ook in het Sint Annenkwartier terug te brengen naar nul.

Op de tien panden aan het Oudekerksplein waar prostitutie volgens het geldende bestemmingsplan nog is toegestaan, rust de bestemming gemengde doeleinden. Binnen deze bestemming zijn woningen, kantoren, winkels (alleen op de begane grond) galeries, voorzieningen, mits niet gericht op een groter gebied dan het plangebied en bedrijven toegestaan. Voor de tien panden is per pand aangeduid in welke (bijzondere) bouwlaag prostitutie is toegestaan.

Oudezijds Voorburgwal
Uitgangspunt is om het rustige karakter van de Oudezijds Voorburgwal te behouden en te versterken. Rustig in die zin, dat deze gracht een heel andere uitstraling heeft dan de Oudezijds Achterburgwal. De Oudezijds Voorburgwal kent niet die mate van concentratie van horeca en seksinrichtingen, zoals die aan de Oudezijds Achterburgwal voorkomt. In tegenstelling tot de coffeeshops profiteert de raamprostitutie van bepaalde loopstromen tussen de de verschillende prostitutiebedrijven. Door de prostitutie op de Oudezijds Voorburgwal te beëindigen, wordt de loopstroom doorbroken en het rustige karakter versterkt. Om het relatief rustige karakter verder te versterken zijn nieuwe winkels langs de Oudezijds Voorburgwal niet toegestaan, met uitzondering van de panden op de hoeken met doorlopende straten en stegen.

De zeven panden aan de Oudezijds Voorburgwal waar prostitutiebedrijven volgens het geldende bestemmingsplan zijn toegelaten, kennen alle de bestemming gemengde doeleinden. Binnen deze bestemming zijn woningen, kantoren, voorzieningen, mits niet gericht op een groter gebeid dan het plangebied, galeries en bedrijven toegestaan.
Ook hier is weer per pand aangeduid in welke (bijzondere) bouwlaag prostitutie is toegestaan.

Oudezijds Achterburgwal
De Oudezijds Achterburgwal kan worden beschouwd als het hart van de rosse buurt. Dat specifieke kenmerk is ook de reden om de raamprostitutie aan de Oudezijds Achterburgwal en in de aanliggende zijstraten grotendeels te handhaven. Desondanks is ook voor deze gracht het streven om meer variatie en evenwicht in de functies mogelijk te maken. Om die reden zijn in tegenstelling tot de meeste andere grachten in het centrum langs een deel van de Oudezijds Achterburgwal ook winkels toegestaan. Dit kan onder andere in de panden waar dit bestemmingsplan voor is opgesteld. De afgelopen jaren waren ondernemers op het gebied van mode en design in deze panden gevestigd. De combinatie van raamprostitutie, andere seksgerelateerde functies en deze tijdelijke invulling met creatieve functies liet al zien wat voor een gunstig effect dit heeft op het gebied.

5.1.4 Bestemmingen

Het gebruik van de panden wordt zo flexibel mogelijk gemaakt door aan deze panden de bestemming 'Gemengd' te geven. In de gebouwen met deze bestemming zijn diverse soorten gebruik toegestaan. De bestemming 'Gemengd' bestaat in dit bestemmingsplan uit de volgende categorieën, waarbinnnen verschillende functies mogelijk zijn:

'Gemengd-1': wonen, kantoren, voorzieningen, galeries, bedrijven (milieuhindercategorie 1 en 2) en fietsenstallingen.

'Gemengd-2': idem als onder 'Gemengd-1', plus detailhandel en consumentverzorgende dienstverlening en horeca 3 en 4 op bepaalde locaties.

'Gemengd-3': idem als onder 'Gemengd-1', plus besloten prostitutiebedrijf, niet zijnde een raamprostitutiebedrijf (vitrine).