Alkmaar Zuid

3.1 Historie

Het plangebied heeft een lange ontwikkelingsgeschiedenis gehad en omvat dan ook gebieden met een uiteenlopend historisch karakter, dat veelal ook nog zichtbaar is.

Aan de westzijde van het plangebied bevindt zich de strandwal, een hoger gelegen zandrug waarop al sinds de prehistorie bewoning plaats vond. De zandrug is in de Middeleeuwen geheel ontgonnen als akkergrond en historisch geografen gebruiken hiervoor het begrip 'geestgrond'. Hierop zijn enkele archeologische vindplaatsen uit de prehistorie, Romeinse tijd en Middeleeuwen reeds bekend, maar de verwachting is dat er zich nog meer vindplaatsen zullen bevinden.

De Kennemerstraatweg is vanouds een randweg op de flank van deze zandrug, aangelegd in de loop van de middeleeuwen langs de akkergronden die op de hoge zandrug waren gesitueerd. De overgang van de zandrug naar het laag gelegen veen/kleigebied bevindt zich ruwweg op omstreeks 100 meter ten oosten van de Kennemerstraatweg en de geestgronden liggen langs de gehele westrand van het plangebied.

Op nog onbekend tijdstip in de late Middeleeuwen is er een buurtschap gevormd met de naam Nieuwpoort, aan de noordzijde van de Nieuwpoortslaan. In de 17de eeuw bleef hiervan alleen de herberg De Vier Staten in stand. Hoewel hiervan tegenwoordig niets meer zichtbaar is, heeft het noordelijk deel van de Nieuwpoortslaan dus een aparte bewoningsgeschiedenis.

Eén van de oudste dijken in de regio is de Heilooërdijk, een waterkering die in het natte en laag gelegen plangebied kort voor 1280 werd opgeworpen. Van deze dijk is weinig meer herkenbaar dan het huidige wegtracé. Een andere dijk werd rond 1350 opgeworpen als bescherming van de Landen van Overdie tegen opstuwend water van de Schermer, het Zeglis en het Voormeer (huidige oostelijke binnenstad). In de noordoosthoek van het plangebied herinnert alleen de bocht van het Overdiepad nog aan deze dijk, die vanaf het Overdiepad de stad inging.

Het midden en noordoosten van het plangebied omvat de voormalige droogmakerij De Achtermeer uit 1533, de oudste droogmakerij van West-Europa. De ringvaart van het meer is aan de westzijde (Blekerskade) en zuidoostzijde (Graaf Jankade en westdeel van Troelstrakade) nog intact. Ook de diagonaal lopende molenvaart langs de Cort van der Lindenkade is er nog; het dieselgemaal aan het oostelijk einde van de Cort van der Lindenkade is een provinciaal monument. Bijzonder is dat de oude verkaveling en het slotenpatroon het uitgangspunt was voor de 20e-eeuwse stedebouwers die er een nieuwbouwwijk aanlegden.

Aan de zuidkant van het plangebied, tot omstreeks het winkelcentrum bij de Wendelaarstraat, bevond zich de droogmakerij van de Kooimeer van omstreeks 1560. De ringvaart en de verkaveling van deze droogmakerij zijn in de weilanden ten zuiden van de ringweg nog goed zichtbaar. Door 20ste-eeuwse ontwikkelingen zijn deze echter ten noorden van de ringweg (Heilooër Tolweg) onherkenbaar veranderd.