Parkwijk, Langerak

5.9 Archeologie

Archeologische waardenkaart
De Archeologische Waardenkaart van gemeente Utrecht geeft inzicht in de ligging van beschermde en behoudenswaardige archeologische terreinen. Daarnaast geeft de kaart inzicht in de gebieden waarvoor een hogere of lagere archeologische verwachting geldt. De gemeentelijke kaart is geënt op de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) van de provincie en op de kennis en ervaring opgedaan gedurende tientallen jaren archeologisch onderzoek in de gemeente. Er wordt onderscheid gemaakt tussen beschermde archeologische monumenten, terreinen van hoge archeologische waarde en gebieden van hoge en lage archeologische verwachting.

Archeologiebeleid
Het gemeentelijke archeologiebeleid heeft tot doel bij te dragen aan de historische beeldvorming over Utrecht en zijn bewoners. Om dit doel optimaal te verwezenlijken vervult de gemeentelijke archeologische dienst een actieve rol. In het gemeentelijke archeologiebeleid wordt afhankelijke van de archeologische waarde, danwel archeologische verwachting zowel naar boven als naar beneden afgeweken van de algemene vrijstelling voor het uitvoeren van archeologisch onderzoek.

In de op de gemeentelijk archeologische Waardenkaart aangeduide gebieden waar een verplichting tot onderzoek geldt, zal van toekomstige initiatiefnemers tot bodemverstorende activiteiten een inspanning gevraagd kunnen worden om resten uit het verleden op te sporen en zo nodig veilig te stellen. Binnen deze gebieden gelden voor bepaalde ingrepen en activiteiten een aantal vrijstellingen.

Archeologieverordening
Op grond van het verdrag van Malta dat vertaald is in hoofdstuk V van de Monumentenwet 1988, zijn gemeenten verplicht om het archeologische erfgoed te beschermen. De wet biedt de mogelijkheid om een verordening vast te stellen en om de bescherming via bestemmingsplannen te regelen. Het is mogelijk om beide wegen te bewandelen. Gezien de mogelijke complicaties die optreden bij het beschermen van archeologisch erfgoed in bestemmingsplannen, is in Utrecht gekozen voor een verordening, en voor een verwijzing daarnaar in bestemmingsplannen.

In de verordening op de archeologische monumentenzorg is een vergunningstelsel opgenomen ter bescherming van het archeologische erfgoed, waarmee de wettelijk vereiste bescherming kan worden geboden. In het bestemmingsplan wordt, wanneer sprake is van archeologische waarden of verwachting, een arcering opgenomen op de kaart met de bestemming Waarde-Archeologie. In de regels wordt in deze dubbelbestemming opgenomen dat de voor Waarde-Archeologie aangewezen gronden mede zijn bestemd voor de bescherming en veiligstelling van de archeologische waarden en verwachting. In een specifieke gebruiksregel wordt geregeld dat onder een met het bestemmingsplan strijdig gebruik in ieder geval wordt begrepen het handelen in strijd met de verordening op de Archeologische Monumentenzorg. Het bestemmingsplan houdt op deze manier rekening met de archeologische waarden en verwachtingen, terwijl in strijd handelen met de specifieke gebruiksregel een economisch delict is.

Hoofdstuk V van de Monumentenwet 1988 (artikel 38 en verder) regelt de archeologische monumentenzorg. De wetgever heeft voor de bescherming van het archeologische erfgoed de gemeente de bevoegdheden toegekend waarmee onderzoek afgedwongen kan worden bij verstoring van de grond en waarmee eisen aan dat onderzoek gesteld kunnen worden.

De archeologische waarden van Langerak en Parkwijk

Beschermde monumenten
In het plangebied liggen drie krachtens de monumentenwet beschermde rijksarcheologische monumenten. In Langerak is dit het Archeologiepark met bewoning uit de late ijzertijd en Romeinse tijd. In Parkwijk zijn dit het Prinses Amaliapark met sporen uit de late ijzertijd en Romeinse tijd en park Grauwaart, waar een kasteeleiland met een omgracht voorterrein uit de late Middeleeuwen wordt beschermd. Voor deze drie terreinen geldt dat voor elke archeologieverstorende activiteit een monumentenvergunning bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed moet worden aangevraagd.

Gebieden van hoge archeologische waarde
De gebieden met een hoge archeologische waarde bevatten aangetoonde archeologische sporen waarbij geldt dat bij verstoring van deze waarden een archeologievergunning moet worden aangevraagd. In Langerak gaat het om de zone met de eerste fase van de Limesweg, een gebied ter hoogte van de Slingeraklaan met mogelijke bewoning uit de late ijzertijd en Romeinse tijd in relatie tot de Limesweg. In de ondergrond rond Groenedijk 36 ligt de restgeul van de Oude Rijn met archeologische resten uit de elfde tot en met de vijftiende eeuw. Bij verschillende archeologische onderzoeken direct ten noorden van dit perceel zijn deze waarden aangetoond. Onder boerderij met het adres Ab Harrewijnstraat 45-47 en de voortuin tussen de Groenedijk en de boerderij liggen belangrijke archeologische resten, zoals funderingen en grachten, uit de late middeleeuwen. Op www.utrecht.nl\cultuurhistorie zijn de archeologische rapporten in te zien.

Gebieden met een hoge archeologische verwachting

Dit zijn zones waar op grond van eerder uitgevoerd archeologisch onderzoek dan wel op basis van historisch geografisch onderzoek archeologische waarden te verwachten zijn. Voor Langerak is dit een zone langs de Leidsche Rijn. Dit kanaal is van oorsprong een twaalfde eeuwse ontginningsbasis voor het gebied ten zuiden van de Leidsche Rijn. In de veertiende eeuw is het water ook voor scheepvaart geschikt gemaakt en in de zeventiende eeuw is het water verbreed voor de trekvaart tussen Utrecht en Leiden. Dergelijke routes hebben van oudsher bewoning aangetrokken.

Op de grens van Langerak en Parkwijk ligt de restgeul van de Oude Rijn. Dit is de plaats waar de Rijn aan het begin van de elfde eeuw is verland. Archeologisch onderzoek heeft aangetoond dat de restgeul, met name op diepere niveaus, veel archeologisch materiaal kan bevatten.

Gebieden met een archeologische verwachting

Langerak en Parkwijk liggen op de stroomrug van de Rijn. Deze wat hoger gelegen gronden blijken van oudsher een aantrekkelijke vestigingsplaats voor bewoning te zijn. In de plangebieden zijn bij archeologisch onderzoek nederzettingen uit de later ijzertijd, Romeinse tijd, vroege- en late middeleeuwen aangetroffen. Bij ontwikkelingen groter dan 1000 m² zal dan ook een archeologievergunning moeten worden aangevraagd.

Het plangebied Verlengde Houtrakgracht ligt op deze waardenkaart in een gebied met een archeologische verwachting (groen). In 1999 en 2001 heeft in en direct ten oosten van dit plangebied op uitgebreide schaal archeologisch (proef)onderzoek plaatsgevonden. Hierbij zijn alle archeologisch sporen opgegraven. Daarom dient in het plangebied van de Verlengde Houtrakgracht geen rekening gehouden te worden met archeologische waarden.

Kop Amaliapark

Het plangebied Kop Amaliapark ligt direct ten westen van het krachtens de monumentenwet beschermde archeologische monument onder het Amaliapark. In 1993 zijn de grenzen van het Amaliapark door middel van een waarderend booronderzoek vastgesteld. 1999 en 2000 heeft archeologisch (proefonderzoek) in de directe omgeving van het plangebied plaatsgevonden waarbij geen archeologische waarden zijn aangetroffen. Voor het plangebied geldt dan ook dat geen rekening hoeft te worden gehouden met archeologische waarden.