Kern Elst 2012

3.1 Ontwikkeling

Elst is ontstaan op de overgang van de lichtglooiende uitlopers van de Utrechtse Heuvelrug naar de uiterwaarden van de Rijn. Opvallend is het grote hoogteverschil ten zuiden van de bebouwing van Elst (4-8 meter).

Elst is van oudsher een agrarische kern liggend op de gradiënt van de heuvelrug naar het rivierengebied. Het heeft zich ontwikkeld als een lijnvormige structuur evenwijdig aan de steilrand tussen de uiterwaarden en de hogere gronden. De Rijksstraatweg en Franseweg/ Zwijnbergen vormen samen deze structuur waarlangs Elst is ontstaan en waarlangs het zich verder heeft ontwikkeld. Haaks op deze lijnvormige structuren staan de verbindingen met andere plaatsen, de Veenendaalseweg en de Ingense Veerweg.

De bebouwing stond van oorsprong verspreid langs de wegen. In de loop van de tussenliggende decennia heeft de bebouwing zich verdicht en zijn lintvormige bebouwingspatronen ontstaan. Door de ruime verkaveling hadden de bewoners de ruimte om kleinschalige bedrijfsactiviteiten te ontwikkelen.

Vanaf de jaren zestig heeft de bebouwing zich uitgebreid tot de blokken binnen het oude wegennet: de nieuwbouwwijkken de Scheur en het Woud. In 1994 is nieuwbouw gestart in het Bosje.

Cultuurhistorische waarden en elementen

Binnen Elst komen diverse cultuurhistorische waarden en elementen voor, zoals beschermde Rijks- en gemeentelijke monumenten.

Elst kent vier Rijksmonumenten, namelijk de korenmolen 't Wissel uit 1855 aan de Oude Weg 8, twee boerderijen aan de Rijksstraatweg 20 en 22 en een kerk aan de Rijksstraatweg 24. Elst is tevens vijf gemeentelijke monumenten rijk, namelijk een dwarsboerderij uit 1832 aan de Rijksstraatweg 12, een landhuis uit 1947 aan de Rijksstraatweg 158 en een tabaksschuur uit eind negentiende eeuw aan de Vissersweg 42 en twee grenspalen bij de Molenweg 4 en de Rijksstraatweg 1A. Alle monumenten zijn in dit bestemmingsplan op de verbeelding aangegeven met de aanduiding 'karakteristiek'.

Tevens zijn diverse gebouwen aangewezen als MIP-object, in het kader van het Monumenten Inventarisatie Project dat als doel had om per gemeente de waardevolle gebouwen en andere objecten in woord en beeld te beschrijven, zodat er meer zicht kwam op monumentenzorg en cultuurgeschiedenis. Deze MIP-objecten genieten geen formele bescherming, maar de MIP-objecten van categorie 1 worden in het bestemmingsplan als 'karakteristiek' aangeduid. Voor Elst gaat het om het voormalige dorpshuis aan de Rijksstraatweg 164. Een lijst met alle MIP-objecten binnen de gemeente is opgenomen in Bijlage 7 MIP lijst.