Hooglanderveen en Vathorst

5.3 Groenelementen

Houtwallen als ruimtevormers en sfeermakers

In deelplan De Bron zijn zeer lange houtwallen behouden, waardoor de maat van de voormalige kavels goed beleefbaar is. De zogenaamde kamertjesstructuur die zo karakteristiek is voor de stuwwalflanken van de Gelderse Vallei is hier nog herkenbaar. In de andere deelgebieden zijn doorgaans kortere delen van houtwallen behouden. De houtwallen bestaan uit meerdere boomvormende soorten en een onderbegroeiing. Het zijn oude structuren en de vegetatie is er goed ontwikkeld, passend bij de grondsoort. In deelgebied De bron, waar het laag, nat en venig is, bestaan de houtwallen voornamelijk uit els en eik met een ondergroei van vlier en gelderse roos. Op en rond Het Lint, gelegen op een zandrug, en in de zuidelijk gelegen Velden, waar de ondergrond ook zandiger is, groeien meer de soorten van zandgronden, zoals berk en robinia (en ook eik) met een ondergroei van hazelaar, lijsterbes en braam. De robuustheid die de houtwallen met hun volwassen beplanting uitstralen heeft een zeer positief effect op de landschappelijke beleving van de wijk Vathorst als geheel. In de directe nabijheid van de houtwallen hebben de woonstraten meteen een eigen, groene sfeer, die per plek subtiel verschilt door de samenstelling van boom- en struiksoorten. Dit levert, tezamen met de richtingsveranderingen en verschillende architectuur van de woningen een diversiteit aan sferen en identiteiten op. Dit is een zeer belangrijke kwaliteit van Vathorst, die zeldzaam is in pas gebouwde wijken.

Akkerflora geeft kleur

De ruimtebeleving in de wijk wordt versterkt doordat nog niet alle woonvlakken zijn bebouwd. Op de meeste nog onbebouwde bouwvlakken is een akkerkruidenmengsel ingezaaid. Deze plekken geven letterlijk kleur geven aan het gebied. Ook zorgen zij ervoor dat de rurale sfeer van het gebied nog niet helemaal verloren is gegaan. Dit is echter een tijdelijke invulling, die verdwijnt met de afbouw van de wijk. In de oorspronkelijke ambities van Vathorst waren wilde bloemenbermen opgenomen. Hoewel deze momenteel niet aanwezig zijn, is het mogelijk dat wilde bermen worden ontwikkeld om op termijn de tijdelijke bloemenvelden te vervangen.

Watergangen voor structuur en hoogstedelijk karakter

Naast de houtwallen zijn ook de watergangen blijvende structurerende elementen in de wijk. De Laak is de noordgrens van de woonwijk en vormt ruimtelijk een duidelijke scheiding met het omliggende landschap. Door de asymmetrische inrichting van de oevers van de Laak, natuurlijk aan de noordzijde en strakker aan de zuidzijde, wordt het water als grens tussen stad en land versterkt. Het water is de wijk in gehaald met brede, strak vormgegeven watergangen. De proporties van de wateren en de kademuren geven de woongebieden hier omheen een hoogstedelijke sfeer. Deze wordt gecompleteerd door het materiaalgebruik en de architectuur en door de afwezigheid van voortuinen. Het water is in deelgebied De Laak een belangrijk structurerend en sfeerbepalend element in de woonwijk. Ook draagt het in sterke mate bij aan de oriëntatie in de wijk. Naast een ruimtelijke functie hebben de diverse wateren in de wijk ook een belangrijke waterbergende functie.

Rondweg is krachtige groen-blauwe structuur

Anders is dat bij De Malewetering, die ruimtelijk gekoppeld is aan de grote infrastructuur van de wijk. Het ruime profiel van de weg met zijn genummerde rotondes, strak gemaaide gazonbermen en zuilvormige eiken in het gelid heeft een strenge, cultuurlijke uitstraling. Waar de Malewetering gebundeld is met deze weg neemt de watergang deze cultuurlijkheid ook aan, ondanks de flauwe oevers. Langs vrijwel de hele lengte van de rondweg ligt aan de buitenzijde een watergang, waardoor de Malewetering, hoewel deze wel breder is, zich ruimtelijk niet onderscheidt. Gezamenlijk vormen infrastructuur en watergang een groene en herkenbare structuur, die echter met zijn grote maat en continue inrichting in de wijk ruimtelijk meer een soort barrière vormt dan een verbindende schakel. Plaatselijk verandert de groene uitstraling iets, zoals waar de begroeide geluidsschermen langs de A28 een beeldbepalende begrenzing van de ruimte langs de rondweg vormen, met tussen de rondweg en het scherm een ruige zone met verspreid staande struiken.

Schakelzones, klein maar fijn

De eerde genoemde richtingsveranderingen in de wijk, die voortkomen uit het oorspronkelijke kavelpatroon dat vanuit diverse richtingen ontgonnen was, leiden tot ruimtelijke 'schakelzones' op de overgangen tussen richtingen. Dit zijn plekken die op de kaart lijken te zijn overgebleven bij de stedenbouwkundige verkaveling, maar in de werkelijkheid van de wijk vervullen zij een bijzondere functie. Zij hebben een informele sfeer en een kleinschalige, natuurlijke inrichting, zoals de paddenpoel, de natuurplek en de weides ten noorden van Hooglanderveen. Deze plekken geven speelsheid en een ongedwongen sfeer aan de wijk. Het losse karakter van de schakelzones draagt bij aan de leefbaarheid van de wijk als geheel.

Doorgaand fietspad met bijzondere bomen

Het Lint is een oude weg, gelegen op een zandrug. Deze weg fungeert in Vathorst als een doorgaand fietspad, dat door de noordelijke deelgebieden voert. In de ambities van Vathorst is opgenomen dat het lint zijn karakter moest behouden door 'nieuwe erven' in het stramien van de reeds bestaande erven te plaatsen. Op verschillende plekken langs het fietspad zijn bomen uit het voormalige landschap behouden.

Noordelijke stadsgrens

Vathorst vormt de noordelijke rand van de Amersfoortse bebouwing. De Laak vormt een herkenbare en strakke scheiding tussen woongebieden en het omringende landschap. Vanaf de noordrand van de bebouwing in deelgebied De Laak is het open gebied waarneembaar, plaatselijk is er echt ver zicht, maar deels is het ook waarneembaar door de afwezigheid van bomen en bebouwing aan de horizon (waar beplanting of de erven van het lint aan de noordzijde van de Laak aanwezig zijn). Op enkele plekken is het open landschap toegankelijk. Dit beperkt enerzijds de belevingsmogelijkheden en beschermt anderzijds het kwetsbare open landschap tegen een te grote recreatiedruk. De westzijde van De Laak ademt tijdens de aanleg sterk het karakter van 'de oprukkende stad'. De bouwactiviteiten en de verrezen woonbebouwing staan in schril contrast met de resterende agrarische erven.

Overige groene plekken

Naast de belangrijke groenstructuren die zijn behouden uit de agrarische historie van Vathorst zijn er nieuwe parken in de wijk ontwikkeld, zoals het Park der tijden (KAI park) en het Bronpark.

De parken bestaan hoofdzakelijk uit gebruiksgroen en siergroen. Hiermee onderscheiden ze zich van de schakelzones en nog onbebouwde plekken (al dan niet met akkerflora), die vooral bestaan uit belevingsgroen en ruraal groen. De parken bieden lokaal aan de omringende woningen een groen kader en kleinschalige recreatieve mogelijkheden.

Verspreid over de wijk zijn kleinere parken ingericht waar de menselijke maat de boventoon voert. Deze maat past bij de lokale positie van deze groenplekken binnen de ruimtelijke structuur van Vathorst. In het centrum van de wijk wordt een waterpartij met natuurlijke oevers aangelegd, dat De Bron ofwel de oorsprong van het water in Vathorst symboliseert. In Hooglanderveen ligt de begraafplaats als een historische groene plek in het dorp en vormt ruimtelijk een ensemble met de hoger gelegen kerk. Sommige woonstraten zijn beplant met bomenlanen, die doorgaans in het stramien van houtwallen liggen. Vaak zijn deze ook aan een sloot gekoppeld en gaat het om de grotere straten. Zij dragen bij aan het onderscheid tussen de straten, aan de oriëntatie en aan het groene karakter van de wijk. Langs het Lint zijn sporadisch onbebouwde plekken overgehouden.