2.1 Het plangebied en de directe omgeving
2.1.1 Gemeente Zevenaar als geheel
De gemeente Zevenaar is onderdeel van streekgebied de Liemers dat tot het gebied van de grote rivieren behoort. De gemeente ligt in een verstedelijkt gebied ten oosten van Arnhem tussen de gemeente Duiven aan de westzijde en de gemeente Didam en de Duitse grens aan de oostzijde. Ten zuiden van de gemeente loopt de Oude Rijn.
De gemeente Zevenaar bestaat uit een zestal kernen. Dit zijn Zevenaar, Oud Zevenaar, Angerlo, Giesbeek, Lathum en Babberich. Voorts is er nog een buurtschap: Ooy. Van deze kernen is Zevenaar veruit de grootste. Het overige grondgebied heeft voor het grootste deel een agrarische functie.
Na de Tweede Wereldoorlog werd Zevenaar door het provinciaal bestuur aangewezen om een regionale centrumfunctie te gaan vervullen. In het streekplan Rijn en IJssel werd in het kader van de wederopbouw ruimte voor groei geboden, een prognose van 10.000 inwoners in 1958 tot 25.000 in 1973. Zevenaar groeide met name in noordwestelijke richting tussen de A12 en het spoor. De woningbouw in de dorpen Oud Zevenaar en Babberich maakte een beperkte groei door. In 1987 werd in het streekplan Midden-Gelderland vastgesteld dat er een matiging in de groei moest komen en kwam het einde van de grote uitbreidingen in zicht.
2.1.2 Kern Angerlo
Historische ontwikkeling
Angerlo is van oudsher een lintdorp, ontstaan op de samenkomst van twee oeverwallen te midden van omringende komgronden. Angerlo ligt ten opzichte van Giesbeek en Lathum relatief ver van de IJssel. Het dorp is ontstaan op een kruispunt van wegen naar Doesburg, Hummelo en Keppel, Didam en Giesbeek. Nabij dit kruispunt is de kerk gebouwd. In de huidige situatie zijn de historische wegen nog wel aanwezig, maar hebben niet langer de functie van verbindingsweg. Angerlo is van oudsher een agrarisch dorp, wat aan de zuidzijde van het dorp nog duidelijk te zien is aan de verspreid liggende boerderijen. Opvallend is de verschijning van twee vrij zware agrarische industrieën in de negentiende eeuw: de stoomkorenmolen De Hoop aan de westzijde en de zuivelfabriek aan de oostzijde van het dorp. De langgerekte hoofdvorm van het dorp werd daarmee ondersteund.
Het buitengebied van Angerlo heeft, ten opzichte van het buitengebied van Giesbeek en Lathum, een relatief hoge ligging. Dit heeft ertoe geleid dat er van oudsher meer bebouwing en wegen waren dan in de gebieden rondom de andere twee dorpen. Ook zijn rond Angerlo een aantal opgehoogde woonplaatsen te vinden.
Ruimtelijke karakteristiek
-
Gevolgen historische ontwikkeling
Door Angerlo lopen een aantal oude linten, te weten de Dorpsstraat, de Mariëndaalseweg, de Doesburgseweg, de Dominee de Grootstraat en de Didamseweg. Deze oude linten geven Angerlo haar kenmerkende langgerekte vorm.
Het huidige dorp is ontstaan door het invullen van de gebieden tussen de oude linten met bebouwing, voornamelijk woningen. Het zwaartepunt ligt in het westelijk deel van het dorp. Het grootste deel van de bebouwing stamt uit de tweede helft van de twintigste eeuw.
De uitbreidingen hebben niet altijd rekening gehouden met de bestaande structuur, waardoor historische patronen niet altijd meer intact zijn. De linten zijn nog wel te herkennen maar door de ontwikkelingen in de 20ste eeuw is de karakteristiek van 1900 niet meer aanwezig. Alleen aan de zuidzijde van het dorp is deze karakteristiek, met de afwisseling van historische boerderijen en doorzichten naar het landschap, nog wel aanwezig. Met het doortrekken van de Ganzepoelweg naar de huidige Rivierweg is het deel van Angerlo dat oostelijk van de Ganzepoelweg ligt, afzijdig van de rest van het dorp komen te liggen.
-
Kwaliteiten
Aan de zuidzijde wordt het dorp begrensd door een aantal boerderijen, waarvan sommige een monumentale status hebben. Deze boerderijen liggen buiten het plangebied en vormen tezamen een karakteristiek beeld met waardevolle doorzichten naar het landelijk gebied ertussen.
Ook het waardevolle historische lint aan Het Klooster ligt buiten het plangebied. De protestantse kerk is een belangrijk historisch bouwwerk in Angerlo (rijksmonument). De kerk heeft een waardevolle groene inpassing in het dorp en grenst aan een (klein) bosgebied. Het gebouw van de voormalige zuivelfabriek is eveneens als karakteristiek pand nog aanwezig in het dorpsbeeld. De stoomkorenmolen De Hoop is verdwenen uit het dorp.
-
Diskwaliteiten
Aan de noordzijde vormt de Rivierweg een harde begrenzing. Deze doorgaande verkeersweg is een diskwaliteit vanwege de geluidhinder die de weg oplevert. Het voormalige gebouw van de zuivelfabriek aan de oostzijde van Angerlo was in gebruik als transportbedrijf.
Functionele karakteristiek
Angerlo is een dorp met woningbouw als hoofdfunctie. Angerlo kent de volgende publieke functies: een tweetal kerken, een tweetal scholen en een peuterspeelzaal in het Dorpshuis waar ook het jeugdwerk een plek heeft. Het winkelaanbod blijft beperkt tot een bakker/kruidenier. De sportvelden bieden plaats aan de voetbalvereniging.
2.1.3 Kern Giesbeek
Historische ontwikkeling
De ligging aan de IJssel is bepalend geweest voor het karakter van het dorp Giesbeek. Giesbeek is een lintdorp aan de IJsseldijk. Met name de steenfabrieken hebben voor deze dorpen als aanjager voor bewoning gediend in de negentiende en de twintigste eeuw. Loodrecht op het historische lint zijn als gevolg van de groei één of meer dwarswegen aangelegd.
Het lint bestaat uit de Kerkstraat en de Meentsestraat. De Kerkstraat is een oud dijklichaam. De Meentsestraat is ontstaan achter de IJsseldijk. Aan de Kerkstraat bevond zich aan het begin van de twintigste eeuw behalve de kerk ook de school. Aan de Meentsestraat was behalve de molen wat verspreide bebouwing te vinden. Tot aan de tweede helft van de twintigste eeuw bestond Giesbeek uit niet veel meer dan enige bebouwing aan of rondom deze wegen. Daarna is Giesbeek gestaag gegroeid. Ook de infrastructuur werd verbeterd. Met de aanleg van de Rivierweg verloor het historische lint de functie als belangrijke verbindingsweg. Rond de centrale wegen heeft het dorp zich in de afgelopen decennia ontwikkeld. Het meest recente woongebied is Riesweerd, gelegen ten noorden van de Kerkstraat. Bij de Rivierweg is een bedrijventerrein aangelegd.
Ruimtelijke karakteristiek
-
Gevolgen historische ontwikkeling
Het huidige Giesbeek ligt ingeklemd tussen de rivierdijken ten noorden en westen en de Rivierweg aan de zuidzijde.
De Meentsestraat en de Kerkstraat zijn de oude linten van Giesbeek. De Kerkstraat heeft gefungeerd als dijk, later is ten oosten ervan de huidige rivierdijk aangelegd. Het ontstaan van de Meentsestraat achter de dijk en de vervanging van de Kerkstraat als dijklichaam heeft als gevolg gehad dat Giesbeek zich nauwelijks naar de rivier gericht heeft. Alleen aan de oostzijde van het dorp is de relatie met de IJssel en ook met de Zwalm duidelijk aanwezig. Tot op heden heeft nieuwe woningbouwontwikkeling zich voornamelijk naar binnen gericht.
De Meentsestraat en vooral de Kerkstraat zijn als historisch lint duidelijk herkenbaar. Hier bevinden zich tevens de meeste commerciële en maatschappelijke functies zoals winkels en scholen. Van oudsher is de kruising van de Meentsestraat en de Kerkstraat een centrale plek in het dorp. De functie als centrale plek zal verschuiven richting het Dorpsplein, gelegen achter het klooster. Dit heeft thans wel de maat van een dorpshart maar nog niet de uitstraling en functionele kwaliteit die bij een dorpscentrum hoort.
-
Kwaliteiten
De ligging van Giesbeek aan de IJssel nabij de Valewaard, waar natuurontwikkeling plaatsvindt, en het recreatiegebied Rhederlaag zijn belangrijke kwaliteiten. De dijk als cultuurhistorisch element maakt hier onderdeel van uit. Aan de oostzijde wordt Giesbeek begrensd door de Zwalm. Deze waterloop is een ecologische verbindingszone met een open gebied ten oosten ervan. Vanuit de omgeving is op een aantal punten een fraai zicht op het water. Komend vanaf de Rivierweg is er een eveneens een fraai zicht op het dorp.
De historische bebouwing in Giesbeek bestaat voornamelijk uit de katholieke kerk, de molen (rijksmonument), de school en verschillende historische boerderijen en panden aan de Kerkstraat en Meentsestraat. De molen dateert uit het einde van de negentiende eeuw en ligt nabij de kruising van de Meentsestraat en de Kerkstraat. De hooggelegen Kerkstraat is een straat van cultuurhistorische waarde waaraan enige karakteristieke dijkwoningen liggen. De verhoogde ligging van de Kerkstraat is nog duidelijk herkenbaar in het dorp.
-
Diskwaliteiten
De Rivierweg is een harde begrenzing van het dorp. Samen met de strenge begrenzing door de dijk betekent dat een beperking van de ontwikkelingsmogelijkheden van Giesbeek. Daarnaast levert de Rivierweg geluidhinder op voor aanwonenden.
Giesbeek ligt naast het recreatie- en natuurgebied Rhederlaag maar heeft hier ruimtelijk gezien weinig binding mee.
Een aantal bedrijven is hinderlijk of niet passend binnen de omgeving. Het aannemersbedrijf aan de Meentsestraat is een niet passende functie temidden van de woningen.
Functionele karakteristiek
In de kern Giesbeek bevinden zich openbare en commerciële functies en bedrijvigheid. Veel winkels, horecavoorzieningen en andere commerciële voorzieningen bevinden zich aan en nabij de Meentsestraat en/of de Kerkstraat.
De supermarkt ligt naast de molen. Voor wat betreft openbare voorzieningen is in Giesbeek een cultureel centrum, een peuterspeelzaal en een bibliotheek te vinden.
De sportvelden van Giesbeek liggen in het zuiden van de kern. De sporthal bevindt zich in het noorden nabij de woonwijk Riesweerd.
Aan de zuidwestkant van Giesbeek is een concentratie van bedrijvigheid gevestigd, dat niet meegenomen is in het voorliggende plangebied.
2.1.4 Kern Lathum
Historische ontwikkeling
Lathum is net als Giesbeek ontstaan als lintdorp aan de IJsseldijk. De Kerkstraat is een oud lint en staat haaks op de IJsseldijk. Rond de twintigste eeuw was de belangrijkste bebouwing die aan deze straat aanwezig was het Huis te Lathum en de protestantse kerk. De bebouwing zelf is echter al ouder.
Met name in en rond Lathum is traditionele dijkbebouwing te vinden. Deze oorspronkelijke bebouwing langs de dijk kenmerkt zich door een "vergroeiing" van de bebouwing met het talud van de dijk. Direct aan de dijk is het hoge deel van de woning gelegen, met daarachter de aanbouw welke lager is dan het voorste deel van de woning. Een dijkwoning reageert op de niveauverschillen van het dijklichaam. De relatief lage bouwkosten van dergelijke woningen hebben ertoe geleid dat er veel van dergelijke woningen zijn gebouwd.
De naoorlogse uitbreiding van Lathum ligt geheel ten westen van de Kerkstraat. Het dorp bestaat, afgezien van de kerk en de school, voornamelijk uit woonbebouwing. Met de komst van de Rivierweg is het Huis te Lathum met de aangrenzende bebouwing afgesneden van de rest van het dorp. Het Huis te Lathum valt buiten het plangebied.
Ruimtelijke karakteristiek
-
Gevolgen historische ontwikkeling
De historische lintbebouwing van Lathum is nog altijd goed herkenbaar. De historische linten hebben geen belangrijke verkeersfunctie meer door de aanleg van de Rivierweg aan de zuidzijde van het dorp. De aanleg van de Rivierweg heeft drastische gevolgen gehad voor de dorpsopbouw. Er is nu sprake van een ruimtelijke scheiding tussen het noordwestelijk en zuidoostelijk deel van Lathum (dat buiten het voorliggende plangebied ligt).
-
Kwaliteiten
Eén van de kwaliteiten van Lathum is de landelijke ligging. Lathum wordt aan de noordzijde begrensd door de dijk met daarachter het natuurgebied de Koppenwaard. Ten zuiden en westen van Lathum ligt het open komkleigebied.
De historische linten van Lathum, de Bandijk, de Kerkstraat en de Molenstraat, vormen een andere belangrijke kwaliteit van het dorp. Het Huis te Lathum (buiten het plangebied) en de kerk met pastorie zijn andere belangrijke cultuurhistorische elementen (rijksmonumenten). De vroegere molen, waar de Molenweg haar naam aan dankt, is helaas verdwenen.
Ten westen van het dorp is een fraai gezicht mogelijk op de dijk en het achterliggende Veluwemassief. Vanaf de Rivierweg is tevens een fraai zicht op de Kerkstraat. Doordat Lathum zich als het ware in een U-vorm van historische linten heeft ontwikkeld, is het gebied oostelijk van de Kerkstraat een fraaie open ruimte.
-
Diskwaliteiten
Een grote belemmering voor de ontwikkeling van Lathum wordt gevormd door de Rivierweg. Behalve dat het een fysieke barrière is, levert de weg geluidsoverlast op. Rond Lathum zijn verder een tweetal agrarische bedrijven gelegen. De hindercirkel van deze bedrijven is een belemmering voor woningbouwuitbreiding.
Buiten het plangebied, in de driehoek gevormd door de Koestraat, de Rivierweg en de Bandijk, bevindt zich een concentratie van bedrijfsbebouwing die een rommelig beeld veroorzaakt.
Het meest recent gerealiseerde nieuwbouwplan De Horst ligt aan de westelijke rand van het dorp.
Functionele karakteristiek
Aan de Kerkstraat is in Lathum de kerk en de school te vinden en daarnaast ’t Gebouw waar diverse activiteiten plaatsvinden. Een open veldje wordt gebruikt door de school en dient als feestweide tijdens de jaarlijkse feesten. Voor het overige is Lathum voornamelijk een woongebied. Bedrijfsterreinen ontbreken.