Twello Noordoost

3.1 De ruimtelijke structuur

Ligging

Twello, de hoofdkern van de gemeente Voorst ligt centraal binnen de gemeente. Het dorp ligt aan de N344 tussen Apeldoorn en Deventer. Via de H.W. Iordensweg heeft Twello aansluiting op de rijksweg A1. De in 1888 geopende spoorlijn Apeldoorn-Deventer loopt dwars door het dorp. Aan de noord-, oost- en westzijde wordt Twello omringd door een lommerrijke landgoederenzone, die de dorpsrand maakt tot een aantrekkelijk parkachtig gebied. Van de verschillende landgoederen liggen het Hackforts Veenhuis en 't Holthuis binnen het plangebied, alsmede diverse kleinere buitenplaatsen en villa's met grote parkachtige tuinen. De Twellose beek komt aan de zuidzijde de dorpskom binnen en stroomt in noordoostelijke richting door de kom van het dorp. Daarbinnen vormt de beek met zijn groene oevers een markant element.

Ontstaans- en ontwikkelingsgeschiedenis

Twello is ontstaan op een rivierduin van de IJssel en wordt voor het eerst genoemd rond 1300. Lange tijd blijft het een klein dorp met verspreide agrarische bebouwing rondom de kerk aan de Dorpsstraat en een klein bebouwingscluster rond het huis Duistervoorde. Vooral vanaf de 18e eeuw ontstaan rondom het dorp verschillende buitenplaatsen, die deels echter teruggaan op oudere adellijke huizen. Met de aanleg van de straatweg en de spoorlijn in de 19e eeuw neemt de bereikbaarheid van Twello sterk toe. Welgestelde stedelingen bouwen met name langs de Rijksstraatweg nieuwe villa's en landhuizen.

Het spoor trekt bedrijvigheid aan en Twello groeit al snel uit tot een regionaal centrum voor vleesverwerking. Het dorp groeide aanvankelijk vooral aan en nabij de oude linten; later - vooral vanaf de jaren vijftig van de twintigste eeuw - ontstonden aan de zuid- en westkant van het oude dorp relatief grootschalige uitbreidingen. Met deze uitbreidingen is ook Duistervoorde deel uit gaan maken van de aaneengesloten bebouwde kom van Twello. Na het verdwijnen of verplaatsen van de oude industrieën, blijft Twello zich verder ontwikkelen als vestigingsplaats voor de lokale en (op beperkte schaal) regionale woningvraag en bedrijvigheid.

Ruimtelijke hoofdstructuur

De ruimtelijke hoofdstructuur van Twello wordt gekenmerkt door enkele belangrijke min of meer oost-west gerichte historische infrastructurele lijnen, namelijk de Rijksstraatweg, de spoorlijn Apeldoorn-Deventer en de Duistervoordseweg, welke zich verder oostwaarts voortzet in de Dorpsstraat en Binnenweg. Daaraan zijn later toegevoegd de route Jupiter-Beethovenlaan-Maarten Tromplaan en de Zuiderlaan, die de dorpskom aan de zuidkant begrensd en een eerste aanzet vormt tot een randweg om het dorp richting Rijksstraatweg. Eerdergenoemde H.W. Iordensweg is de belangrijkste noord-zuid gerichte doorgaande route.

In de zone rondom de spoorlijn, min of meer het hart van het dorp, is sprake van een grote menging van functies en bebouwing van verschillende ouderdom. Centraal ligt het dorpscentrum en het voormalige Dumecoterrein. Als ruggengraat van de zone kan de Duistervoordseweg worden gezien, die tussen het dorpscentrum en het historische Duistervoorde loopt. Ten zuiden van deze zone liggen voornamelijk homogeen opgebouwde woongebieden.

Inzoomend in het plangebied Twello Noordoost kan onderscheid worden gemaakt tussen kenmerkende dorpslinten, parkachtige woongebieden, naoorlogse woongebieden, Achter het Holthuis en gemeentehuis en omgeving. Hieronder volgt een korte beschrijving van deze gebieden.

Kenmerkende dorpslinten

Kenmerkend voor de oude dorpslinten is hun langgerekte en relatief brede profiel, waar ondanks de grote variatie aan bebouwing toch een zekere eenheid van uitgaat. De afwisseling tussen bebouwing en open ruimten is een kenmerkend onderdeel van de linten. Begeleidende beplanting zorgt voor nog meer ruimtelijke samenhang binnen het lint. Binnen de dorpslinten is, in vergelijking met de andere gebieden in Twello, sprake van een relatief grote menging van functies.

De meest karakteristieke dorpslinten binnen het plangebied zijn de Rijksstraatweg en de H.W. Iordensweg. Kenmerkend voor de Rijksstraatweg is dat, ondanks het drukke verkeer, de sfeer langs de Rijksstraatweg lommerrijk en statig is. Karakteristiek zijn de grote herenhuizen en buitens op ruime, groene kavels. Hoog opgaande wegbeplanting draagt verder sterk bij aan de groene sfeer. De H.W. Iordensweg is een drukke uitvalsweg met vooral lintbebouwing aan de westzijde (buiten het plangebied). De bebouwing langs dit lint dateert hoofdzakelijk uit de 20e eeuw en is overwegend kleinschalig. De functiemenging is gering. Het karakter van het lint varieert van noord naar zuid. Het groene karakter overheerst ter hoogte van het gemeentehuis en het Hackforts Veenhuis. Aan de zuidkant ligt bebouwing aan weerszijden van de weg.

Parkachtige woongebieden

Aan de oost- en noordkant van Twello liggen woongebieden in een parkachtige omgeving. Deze gebieden kennen een open bebouwingsstructuur met veel groen. De lommerrijke woonbuurten liggen langs oude uitvals- en landbouwwegen. Op kleine schaal zijn kleine planmatige uitbreidingen aangelegd langs en tussen deze wegen. De parkachtige uitstraling van de landgoederen rondom Twello zet zich in deze woonbuurten voort. In het plangebied liggen de volgende parkachtige woongebieden:

• De Basselt, het woongebied ten noorden van de Rijksstraatweg waar vanaf de eerste decennia van de twintigste eeuw woningen werden gebouwd tussen de spaarzame oudere agrarische bebouwing. Het gebied wordt aan de noordzijde begrensd door de Koningin Wilhelminaweg-Reuvekampsweg, onderdeel van een oude doorgaande route. In de loop van de tijd is hier meer ruime en luxe bebouwing ontstaan, vooral aan de randen waar De Basselt grenst aan de landgoederenzone. Dit heeft geleid tot een gevarieerd bebouwingsbeeld met overwegend vrijstaande woningen. De bebouwing is gegroepeerd rondom grote groene binnenterreinen, die gedeeltelijk nog een agrarisch gebruik kennen.
• Bomenbuurt, een ruim opgezette en vrij besloten gelegen buurt achter het hoog opgaande groen van Rijksstraatweg, Holthuizerstraat en de spoorlijn. De bebouwing is vrijstaand.
• Burgemeestersbuurt, een kleine villawijk ten zuiden van de Burgemeester Van der Feltzweg. Het buurtje kent een zeer ruime en groene verkaveling. De bebouwing is grotendeels van het bungalowtype: laag en met een lichte kleurstelling.
• Oude Binnenweg, een historisch bebouwingslint met opgaande wegbeplanting en vrijstaande gevarieerde bebouwing. Aan de noordkant van de Oude Binnenweg ligt het nieuwe woonhofje De Lens. Dit hofje heeft een geheel eigen sfeer met een lichte kleurstelling en een planmatige verkaveling rondom een waterpartij. De kubistische architectuur van zowel de laagbouw als etagebouw wijkt af van de meer traditionele bouwstijlen langs het lint.
• Twello Oost, de tussen de H.W. Iordensweg en Veenhuisweg gelegen luxe woonbuurt. De buurt ademt een ruime en groene sfeer uit met fraaie bomenlanen en brede grasbermen. De bebouwing is overwegend vrijstaand op ruime kavels. De bebouwing heeft een individuele uitstraling. Aan de noordzijde van de buurt is sprake van een grotere verdichting met afwisselend twee-onder-een-kapwoningen en rijtjeswoningen. De bebouwing is hier meer gelijk per bouwblok opgezet. Ten oosten van de Veenhuisweg ligt het zwembad van Twello en het tennispark.

Na-oorlogse woongebieden

De naoorlogse woongebieden in Twello kennen een planmatige aanleg met een hiërarchisch stratenpatroon en een zorgvuldige afwisseling tussen openbare groene ruimten en bebouwing. Brede ontsluitingswegen lopen dwars door de buurten of liggen aan de rand ervan. Al naar gelang de tijdsgeest, is gebruik gemaakt van verkavelingen met rechte (ingericht voor autoverkeer) of kronkelige (ingericht als verblijfsgebied) wegen. De meest recente wijken kennen een meer thematisch verkavelingpatroon. In deze wijken is de relatie met de landschappelijke ondergrond grotendeels verloren gegaan op een enkel relict na.

Achter het Holthuis

De in het beeldkwaliteitsplan verwoorde landschapsvisie staat ten grondslag aan de ruimtelijke structuur en levert de beoogde kwaliteit aan het woonmilieu. Deze visie voorziet in een aansluiting bij de bestaande bos- en laanstructuren. De woningen worden geplaatst binnen bosvlakken. De bouwblokken zijn ten behoeve van de bezonning hoofdzakelijk oost-west georiënteerd. Lange bomenlanen vormen beeldbepalende elementen die de wijk verbinden met de dorpskern en het woongebied in een ladderstructuur opdelen. Verder komen verspreid groene velden voor, zodat in het gebied een afwisselend beeld ontstaat met een kleinschalig karakter. Het woongebied met aanliggende landgoederen vormt zo één groot parklandschap.

Gemeentehuis en omgeving 

Ten oosten van de H.W. Iordensweg liggen in een compact gebied enkele belangrijke voorzieningen, zoals het gemeentehuis, het verzorgingshuis Het Grotenhuis, het Agrarisch OpleidingsCentrum (AOC) Oost en basisschool de Wingerd. Langs de IJsbaanweg staan voornamelijk (half)vrijstaande woningen. De bebouwing vormt een overgang van het dorpscentrum naar de landgoederenzone ten oosten van het dorp.