Nijmegen Groenewoud Kwakkenberg

4.1 Stedenbouw

4.1.1 Algemeen

De beheersverordening is gericht op de wijken Groenewoud en Kwakkenberg die in het zuidoosten van Nijmegen zijn gesitueerd. Tussen de wijk Groenewoud (zuidelijk) en wijk Kwakkenberg (oostelijk) is de groenzone Mariënboom gesitueerd. De groenzone loopt via de gemeente Heilig Landstichting de stad in tot aan het terrein van de Limoskazerne waardoor Groenewoud en Kwakkenberg fysiek van elkaar gescheiden zijn en een geheel eigen karakter hebben.

4.1.2 Beschrijving bestaande situatie

Groenewoud

Groenewoud is een wijk die gesitueerd is aan de zuidoostzijde van Nijmegen. De wijk wordt aan de westzijde begrensd door het spoor Nijmegen-Venlo, aan de noordzijde door de Groenewoudseweg, aan de zuidzijde door de d'Almarasweg en aan de oostzijde door de Groesbeekseweg. De Groenewoudseweg loopt in oostelijke richting over in de Postweg. De Postweg vormt de noordelijke begrenzing van de Mariënboom en de Kwakkenberg.

Binnen Groenewoud is er sprake van een grote diversiteit aan functies en bebouwing. Er is een duidelijke tweedeling zichtbaar die gecreëerd wordt door de Heyendaalseweg. Ten westen van de Heyendaalseweg bevindt zich het Station Nijmegen Heyendaal. Ten oosten van de Heyendaalseweg is een stevige randbebouwing waarneembaar waarin o.a. een hele woonwijk en een groot voormalig klooster schuilgaan. De woonwijk en het klooster vormen beide een geheel eigen wereld die niet waarneembaar is vanaf de randen.

Over het geheel gezien is er een vijftal kenmerkende gebieden binnen Groenewoud waar te nemen:

• 1. Oude Linten

De Groenewoudseweg en de Groesbeekseweg zijn oude linten waarlangs zich een variatie aan vooroorlogse woonbebouwing bevindt (jaren dertig en incidenteel van vroegere en/ of latere datum). De bebouwing bestaat uit zowel rijenwoningen, tweekappers als vrijstaande woningen. Kenmerkend zijn de laanbeplantingen die tezamen met de voortuinen de straatbeelden een groene uitstraling geven. Ook de Heyendaalseweg vormt een oud lint. Dit liep oorspronkelijk vanuit voormalig dorp Brakkenstein naar de stad. Echter daar waar de Heyendaalseweg het plangebied kruist is het oude lint niet meer als zodanig herkenbaar omdat hier, rondom het station, stedelijk functies zoals de HAN, ROC, Radboud Universiteit en UMC St Radboud zijn gevestigd.

• 2. Heyendaalsweg westzijde - Station en omgeving
  Station Nijmegen Heyendaal vormt een onderdeel van een stedelijk gebied met diverse onderwijsinstellingen en het Radboud Universitair Ziekenhuis. Direct ten noorden van het station bevindt zich het recentelijk gerealiseerde ROC en “De Gouverneur” (toren van Studentenhuisvesting). Tussen deze bebouwing en het station is de busbaan en een halteplaats gesitueerd. Deze gebundelde openbaar vervoervoorziening van bus en trein faciliteert de hierboven genoemde functies en tevens de HAN, Radboud Universiteit en Radboud Universitair Ziekenhuis. Iets verder van het station bevinden zich nog andere stedelijke functies. Zo bevindt zich aan de Heyendaalseweg nog een bowlingcentrum en aan de Groenewoudseweg het complex van de GGD. Achter de GGD en nagenoeg tegen het spoor ligt de Brandweerkazerne (Brandweerpost-centrum). Deze laatst genoemde bebouwing sluit, in tegenstelling tot het ROC en de Gouverneur, qua bouwhoogte aan op de woonbebouwing die georiënteerd is op de oude linten.

• 3. Heyendaalseweg oostzijde – diverse gestapelde wooncomplexen
  De oostzijde van de Heyendaalseweg wordt gekenmerkt door twee grote gebouwen complexen. Het betreft een verzameling langgerekte gebouwen van Studentenhuisvesting “Het Hoogveldt” met een organisch grondplan, georiënteerd op zowel de Heyendaalsweg, op het spoor en op bijbehorende binnenterreinen.
  Ten noorden ervan, eveneens georiënteerd op de Heyendaalseweg, ligt het zorgcomplex Nijeveldt. Dit gebouw bestaat uit een tweetal achter elkaar gesitueerde schijven die via de beganegrond laag aan elkaar gekoppeld zijn .
  Achter het complex van studentenhuisvesting en het zorgcomplex ligt, volledig in de luwte, een voormalig Klooster. In dit pand zijn appartementen gesitueerd. Het Klooster wordt omgeven door een zeer royale kloostertuin die met zijn rug richting woonwijk Groenwoud ligt.

• 4. Pabo Groenewoud – Kruising Groenewoudseweg/ Groesbeekseweg

Op de kruising Groenewoudseweg/ Groesbeekseweg ligt het pand van de Pabo Groenewoud. Direct ten westen van dit perceel ligt een ontsluiting van de woonwijk Groenewoud.

• 5. Woonwijk Groenewoud
  Groenewoud is een naoorlogse wijk die eind 50/ begin 60 tegen de oostzijde van het spoor en achter de linten Groesbeekseweg en Groenewoudseweg, gerealiseerd is. Het wordt ontsloten op de diverse omliggende wegen namelijk de Groenewoudseweg, de Groesbeekseweg en de d'Almarasweg. Aan de spoorzijde is, aansluitend op het complex van studentenhuisvesting, sprake van een serie gebouwen die voorzien in gestapelde woningen. Meer ten zuiden van het spoor bevinden zich vrijstaande bungalows. Aan de noordelijke ontsluitingsweg richting Groenewoudseweg bevinden zich diverse vrijstaande woningen voorzien van twee lagen en een plat dak. Voor het overige is er voornamelijk sprake van rijenwoningen in twee lagen waarbij er sprake is van een mix van woningen die oorspronkelijk voorzien waren van platte daken en van woningen met een langskap. De verkaveling van de woonwijk heeft een overwegend orthogonale opzet met uitzondering van de randen. Binnen deze structuur is sprake van enkele informele hofjes en achterterreinen. Centraal in de wijk ligt een groene recreatieve ruimte, waarin zich tevens een school voor voortgezet onderwijs (NSG) bevindt. Temidden van de bungalows en aan het spoor zijn tennisvelden gesitueerd.

De Mariënboom

Het gebied Mariënboom is een groenzone ten oosten van woonwijk Groenewoud. De wijk Kwakkenberg maakt onderdeel uit van deze groenzone. De zone wordt aan de westzijde begrensd door de Groesbeekseweg/ Nijmeegsebaan; aan de noordzijde door de Postweg en aan de oostzijde door de Berg en Dalseweg/ Oude Kleefsebaan. Het gebied heeft een glooiend karakter en bestaat hoofdzakelijk uit bospercelen en enkele open gebieden en komt voort uit het bosrijke gebied ten zuidoosten van Heilige Land Stichting. Het hoogste punt, een plateau, bevindt zich te midden van de Kwakkenberg. Direct aan de oostzijde van de Groesbeekseweg is er sprake van woonbebouwing en bevinden zich een Verpleegtehuis (Joachim en Anna) en een voormalig klooster (Marienbosch). In de oksel van de Groesbeekseweg en de Postweg ligt direct achter de lintbebouwing een kleine woningbouwuitbreiding die grotendeels in de jaren 80 aangelegd is. Het betreft een serie rijenwoningen en een reeks van tweekappers en geschakelde woningen.
Daar waar de Kwakkenbergweg begint en een afsplitsing vormt van de Postweg is een begraafplaats gesitueerd. Ten oosten van de begraafplaats en aan de Kwakkenbergweg liggen voetbalvelden.
Het glooiende bosrijke gebied van de Mariënboom voorziet in diverse oude villa's, kloosters en landgoederen die nog als zodanig herkenbaar zijn. De verschillende bebouwingen hebben veelal functiewijzigingen ondergaan maar de gebouwen zelf zijn grotendeels intact.

Villawijk

De Kwakkenberg is een glooiend bosrijk woongebied dat wordt gekarakteriseerd door de aanwezigheid van luxe villa's rond het 70 meter hoog plateau. Het gebied wordt aan de noordkant begrensd door de Postweg (Hengstdal), aan de oostkant door de gemeente Ubbergen (Jan Dommer van Polderveldtweg/ Prinses Christinalaan), aan de zuidkant door de Sophiaweg en de gemeentegrens met Heilig Landstichting en aan de oostkant door de groenzone Mariënboom. De villa's komen uit verschillende stijlperiodes omdat de kavels mondjesmaat zijn uitgegeven en/of ontwikkeld.

Er zijn een aantal karakteristieke elementen te onderscheiden:

1. De Postweg
De Postweg vormt de noordelijke grens van de Kwakkenberg en vormt de scheiding tussen Hengstdal en de Kwakkenberg. De Postweg beschikt over een ander karakter dan de villawijk. Aan de noordzijde van de Postweg wordt voorzien in rijenwoningen die dateren uit de jaren 50 evenals de wijk Hengstdal. De zuidzijde van de Postweg voorziet in een groene helling met een kleine uitzondering ter hoogte van de kruising met de Dommer van Polderveldtweg. Daar is sprake van een incidentele andere invulling met bebouwing in de vorm van geschakelde woningen en een bejaardenwooncomplex.

2. Oude lint
Aan de noordoostzijde van de Kwakkenberg loopt de Berg en Dalseweg, een oud lint dat Nijmegen en Berg en Dal met elkaar verbind. De Berg en Dalseweg loopt op vanaf het centrum van Nijmegen.
Ter hoogte van de Postweg verschiet het karakter van de lintbebouwing aan de Berg en Dalseweg van overwegend gevarieerde jaren dertig woonbebouwing (rijen, tweekappers, vrijstaand) naar overwegend vrijstaande villa's uit verschillende stijlperiodes. De villa's bevinden zich op ruime en groene (bos)percelen.

3. Villawijk Kwakkenberg
De villawijk Kwakkenberg is gesitueerd rondom het assenkruis van de Kwakkenbergweg en de Sohiaweg die de hoofdontsluitingen vormen van de villawijk Kwakkenberg. Het assenkruis ontsluit op de Postweg, Groesbeekseweg en de Berg en Dalseweg. Binnen het kruis zijn diverse kleinere ontsluitingsweggetjes te vinden. De wijk vormt de overgang tussen de stedelijke bebouwing van Nijmegen Oost en de stuwwalbossen. Door de langzame ontwikkeling is er een grote diversiteit aan bouwstijlen en bouwperioden te vinden. De villa's zijn op zich zelf staande objecten met een eigen karakteristiek waarbij het parkeren plaats vindt op eigen terrein.
De Kwakkenberg kent een open verkaveling met villa's op grote percelen in het bos. De woningen liggen onderling ver van elkaar af. De rooilijn verspringt en de voortuin is van een royale omvang. De privé-kavels zijn over het algemeen fysiek afgescheiden van de openbare weg. De erfscheiding is groen, wel of niet gecombineerd met een hekwerk en of poort.
Het bosachtige karakter is intact gebleven door laanbeplantingen, bosrelicten en grote tuinen met oude bomen. De bosstructuur van de omgeving loopt als het ware van het openbaar gebied over in het privé-gebied. Op de plek van de woning en direct rondom de woning zijn de bomen gekapt. Het profiel van de wegen bestaat uit een asfaltverharding met afstrooilaag en een brede groen/bruine bosberm, er zijn geen stoepen. In de berm wordt sporadisch geparkeerd.

4. Sportfaciliteiten
In het zuidwestelijke kwadrant van de Kwakkenberg zijn gebundelde sport- en spelfaciliteiten te vinden. Het betreft hier voetbalvelden, een scouting en een bosspeeltuin. Ook hier geldt dat de functies in een bosrijke omgeving zijn ingebed. De voetbalvelden zijn gesitueerd tussen de Kwakkenberg en de Luciaweg. De Speeltuin en de Scouting liggen in de oksel van de Luciaweg/ Sophiaweg.

5. School en voormalige klooster
Aan de noordzijde van Kwakkenbergweg bevindt zich een voormalig klooster met een bijbehorende school. De school is nu in gebruik van het Montessoricollege en het voormalige klooster fungeert als studentenhuisvesting.

4.1.3 Natuur-en landschapswaarden

Kwakkenberg

Het gebied de Kwakkenberg kan worden gekarakteriseerd als "wonen in het bos". Om de te beschermen waarden van deze karakteristiek inzichtelijk te maken, kunnen een aantal deelaspecten worden onderscheiden:

• a. Stedenbouwkundige waarde

De stedenbouwkundige structuur van de oostelijke en zuidelijke delen van Nijmegen bestaat uit de combinatie van stedelijke woongebieden met een relatief hoge bebouwingsdichtheid afgewisseld met extensief bebouwde, groene lobben die vanuit het buitengebied tot diep in de stad doordringen. Deze lobben bieden aantrekkelijke (recreatieve) routemogelijkheden binnen de stad en spelen een rol als verbinding tussen de stad en het buitengebied. Het gebied Kwakkenberg is onderdeel van zo'n lob (de groene lob Mariënboom). Aantasting van het groene karakter van de Kwakkenberg betekent een aantasting van de stedenbouwkundige structuur voor de ruime omgeving van de Kwakkenberg.

Een bijzondere kwaliteit van het de Kwakkenberg is de aanwezigheid van relatief gave groene randen. Hierdoor kan het gebied als herkenbare groene lob, in sterk contrast met het aangrenzende verstedelijkte woongebied van Hengstdal, worden ervaren. Een fraai voorbeeld van de gave begrenzing is de messcherpe overgang tussen het stenige Hengstdal en het monumentale groen van de Kwakkenberg.

b. Visueel-landschappelijke waarde

Het gebied Kwakkenberg ligt in de groene lob Mariënboom en vormt de overgang van het stenige stedelijke gebied naar het bosrijke buitengebied. Het gehele plateau van de stuwwal waarover de groene lob Mariënboom zich uitstrekt wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van veel hoogteverschillen. Binnen dit reliëf zijn oude dalstructuren, die zijn gevormd door smeltwater van het gletserijs, nog herkenbaar. De Kwakkenberg ligt op de rand van zo'n dalstructuur (nu de wijk Hengstdal). De beplanting is deels een overblijfsel van het oorspronkelijke bos op de Kwakkenberg. De combinatie tussen bos(restanten) en geaccidenteerd terrein verschaffen het gebied een hoog te waarderen visueel-landschappelijke verschijningsvorm. Door een te sterke toename van de bebouwing zal de samenhang tusen relief en vegetatie worden verstoord en daarmee ook de visueel-landschappelijke waarde.

De negatieve effecten van een sterke bebouwingstoename zijn reeds zichtbaar: kavels zijn vrijwel boomloos gemaakt om voldoende lichttoetreding in de woningen te verkrijgen en in de tuinen terrassen en borders aan te kunnen leggen. Ook is op een aantal plaatsen het kenmerkende reliëf aangetast door het afgraven en nivelleren van de hellingen. Het resultaat van dit vaak sluipende "uithollingsproces" is met name zichtbaar op een aantal blokken in het middengebied van deze villawijk. De relatief ongeschonden randzones beschikken op dit moment over de als hoogst te waarderen visueel-landschappelijke kwaliteiten.

c. Ecologische waarde

In haar huidige vorm biedt het Kwakkenberggebied bos(rand)biotopen en betrekkelijk ongestoorde verspreidingsmogelijkheden voor organismen. Grote aaneengesloten bebouwde en/of verharde oppervlakten en drukke verkeerswegen ontbreken terwijl ruime natuurlijke schuil-en dekkingsmogelijkheden aanwezig zijn. Het gebied vervult daardoor een rol als ecologische verbindingszone tussen Marienbosch/Meerwijk/De Vier Perken in het zuiden en Maartenskliniek/stuwwal en uiteindelijk het natuurgebied van de Ooypolder in het noorden. Een verdere verdichting waarbij de bebouwde en verharde oppervlakte zal toenemen en waarbij biotopen verdwijnen, zal tot gevolg hebben dat het functioneren als ecologosche verbindingszone wordt aangetast.

De bestaande vegetatie en het onverstoorde relief en bodemprofiel vertegenwoordigen een zekere natuurwetenschappelijke waarde die als gevolg van een verdere verdichting met bebouwing, welke gepaard zal gaan met verstoring van bodem en relief en het verwijderen van bomen, struiken en kruidetage, onherstelbaar zal worden aangetast.

Marienboom

Ook het gebied Marienboom is een bosrijk gebied dat grotendeels is gelegen in de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). De EHS is een samenhangend netwerk van kwalitatief hoogwaardige natuurgebieden en natuurrijke cultuurlandschappen. Het gebied bestaat deels uit EHS-natuur en EHS-verweving. De grond die is gelegen in de EHS-natuur bestaat uit natuur-en bosgebieden en voor een klein deel ook uit agrarische cultuurgrond die omgezet zal worden in natuur (natuurontwikkelingsgebieden). De grond die is gelegen in de EHS-verweving omvatten landgoederen, landbouwgebieden met natuurwaarden en landbouwgebieden met een hog dichtheid aan natuur-en boselementen. Door natuurontwikkeling en agrarisch natuurbeheer wordt de natuurwaarde van de EHS-verweving als geheel versterkt.

Gelet op de ligging in de EHS is het van belang de natuur en landschapswaarden van het gebied de Marienboom zo goed mogelijk te beschermen.

4.1.4 Juridische vormgeving

Om de bovenomschreven waarden in de Kwakkenberg en de Marienboom zo goed mogelijk te beschermen is de dubbelbestemming Waarde natuur-en landschap opgenomen. Reliefrijke terreindelen, terreindelen met een waardevolle bosvegetatie en bebouwingsarme terreindelen die onderdeel vormen van een samenhangende vegetatiestructuur, hebben een zodanige regeling gekregen dat zij zoveel mogelijk gevrijwaard blijven van nieuwe woonbebouwing en het groene en natuurlijke karakter behouden. Dit betekent dat er een nadere stedenbouwkundige afweging gemaakt moet worden alvorens er mag worden gebouwd, gesloopt en/of werkzaamheden mogen worden uitgevoerd (waaronder het kappen van bomen). Alvorens er een (omgevings)vergunning kan worden verleend voor deze activiteiten, dient er advies te worden ingewonnen bij de landschapsarchitect.