Nijmegen Oost

5.1 Stedenbouw

5.1.1 Algemeen

Na de sloop van de verdedigingswerken is de 19e eeuwse schil rondom de binnenstad gebouwd naar ontwerp van de architect Bert Brouwer. Een gedeelte van het plan strekt zich in oostelijke richting uit (Altrade). Vervolgens heeft Nijmegen Oost zich ontwikkeld op de stuwwal langs oude veldwegen als de Berg en Dalseweg, de Ubbergseweg, Groesbeekseweg en Daalseweg/Tooropstraat. Deze straten vormen nog steeds de hoofdontsluiting van het stadsdeel richting het centrum van de stad. Ze worden ook wel radialen genoemd. Ook langs de dwars op de radialen staande veldwegen Groesbeeksedwarsweg, Dommer van Poldersveldtweg, Broerdijk, Postweg en Kwakkenbergweg (zie blauwe dwarsverbindingen op onderstaande afbeelding) vonden ontwikkelingen plaats.

Tot de Tweede Wereldoorlog is in de gebieden tussen de radialen op projectmatige basis woningbouw gerealiseerd. Na de tweede wereldoorlog is in de wederopbouwperiode de wijk Hengstdal gebouwd. In de periode 1980 tot 2005 is verspreid over Oost een aantal nieuwbouwprojecten gerealiseerd, zoals Kruisweg e.o., vervangende nieuwbouw Rode Dorp, het Limosterrein en het woningbouwproject achter het Canisiuscollege (Canisiustuin).

5.1.2 Situatie Nijmegen Oost

De ruimtelijke structuur van Nijmegen Oost wordt bepaald door de eerder genoemde radialen en dwarsverbindingen. De tussengebieden zijn opgevuld met woonbebouwing, soms in combinatie met lichte bedrijvigheid. De voorzieningen liggen over het algemeen langs of in de buurt van de radialen.

Afbeelding: ruimtelijke structuur Nijmegen Oost 

Het licht geaccidenteerde stadsdeel Oost heeft een groene uitstraling door de frequent aanwezige laanbeplanting en de groene voortuinen. In het verlengde van de Wedren in zuidelijke richting treffen we een parkstrook aan. De begraafplaats aan de Daalseweg vormt - samen met het beoogde park aan de Beethovenstraat / Bachstraat - een groene enclave tussen de Groesbeeksedwarsweg en de Componistenbuurt. Daarnaast ligt er een aantal groene lobben vanuit het buitengebied het stadsdeel. De volgende deelgebieden zijn te onderscheiden (zie kaart):

• 19 eeuwse schil

Een dichtbebouwd stedelijk gebied van vrij hoge, gesloten en statige bouwblokken en mooie wegprofielen die zijn gerealiseerd aan het eind van 19e eeuw en het begin van de 20e eeuw. Het is een gemeentelijk beschermd stadsbeeld, en op termijn een Rijksbeschermd stadsgezicht.

• Altrade

Aansluitend op de 19e eeuwse schil zijn kleinschaliger gevarieerde bouwblokken gerealiseerd. Het gaat enerzijds om gesloten bouwblokken, anderzijds om strokenbouw (niet-aaneengesloten rijen bebouwing met open hoeken op straatniveau). De bouwhoogte varieert van 1 bouwlaag met kap tot 2 bouwlagen met kap.

• Schildersbuurt

De Schildersbuurt bestaat uit woningbouw uit de jaren '30 in redelijk gesloten bouwblokken met voortuinen en tuinmuurtjes in oorspronkelijke tuinstadstructuur met eenduidige wegprofielen. De bebouwing bestaat overwegend uit 2 lagen met kap. De wijk heeft een groen karakter door grote straatbomen, plantbakken en voortuinen. De wijk kent een groot parkeerprobleem.

• Componistenbuurt

Dit is een complexmatig gebouwde tuinstadsbuurt van gesloten bouwblokken met voortuinen en tuinmuurtjes. Het grootste deel is vooroorlogs. De bebouwing bestaat overwegend uit 2 lagen met kap. Het beeld van de wijk is minder groen dan de Schildersbuurt, omdat er ten faveure van het parkeren veel straatbomen verdwenen zijn.

• Canisiustuin

Ter plekke van de voormalige tuin van het Canisiuscollege aan de Berg en Dalseweg is in de jaren '90 woningbouw in een royale opzet gerealiseerd. Veelal treffen we hier twee onder één kapwoningen aan, maar ook enkele rijtjeswoningen en appartementencomplexen.

• Steile stuwwal met losse bebouwing

De Ubbergseveldweg vormt de grens tussen de licht glooiende wijk Nijmegen Oost en de steile stuwwal. Onder aan de stuwwal treffen we de vlakke Ooypolder aan; een belangrijk uitloopgebied voor Oost. Op de steile stuwwal is de aanwezige bebouwing gevarieerd, zowel qua uitstraling als qua functie. Naast riante vrijstaande woningen en appartementencomplexen komen hier een hotel, kantoren, scholen en voormalige kloosters voor. Verderop naar het oosten ligt het Kops Plateau, een archeologisch interessant gebied, dat tevens tot de Ecologische Hoofdstructuur behoort.

• Hengstdal

De wijk Hengstdal is in de eerste helft van de vorige eeuw gebouwd na de ontmanteling van de vestingwerken in een erosiedal dat parallel ligt aan de stuwwal. Er werd gebouwd in lintbebouwing langs bestaande (veld)wegen, zoals de Daalseweg, Tooropstraat, Berg en Dalseweg en de Dommer van Poldersveldtweg. Na deze ongeplande stadsuitleg vond er vanaf de Eerste Wereldoorlog tot in de jaren '60 meer planmatige uitbreiding plaats binnen het historische patroon van linten. De woningbouwcorporaties hebben een belangrijke rol gespeeld bij de bouw van een aantal samenhangende woningbouwcomplexen in de wijk Hengstdal, waarbij een bijzondere vermenging ontstond van corporatieve complexen met particuliere woningen langs de lintwegen. Centraal door de wijk loopt in oost-westelijke richting de Van 't Santstraat-Hengstdalseweg. De Broerdijk die daar loodrecht op staat, vormt de overgang naar het naoorlogse Hengstdal. Kenmerkend voor Hengstdal is tenslotte de sterke vervlechting met het landschap en het licht glooiende, groene karakter. De wijk Hengstdal bestaat uit vier woonbuurten:

• 1. De Spoorbuurt tussen de Van 't Santstraat en het Limospark is een samenhangend rechthoekig buurtje uit jaren '20 en '30 met kleinschalige woonbebouwing en een mooi poortgebouw aan de Van 't Santstraat (Spoorbuurt Zuid)
• 2. De Spoorbuurt tussen de Van 't Santstraat en de Tooropstraat en tussen de Koolemans Beijnensstraat en de Dommer van Poldersveldtweg is een kleinschalig buurtje uit de jaren '20 en '30 met een afwisselend stratenpatroon. De Daalseweg loopt er als een diagonaal doorheen (Spoorbuurt Noord).
• 3. De Bomenbuurt is een rechthoekige tuinstadbuurt uit de jaren '30 tussen de Dommer van Poldersveldtweg en Broerdijk en tussen de Postweg en Tooropstraat.
• 4. Hengstdal/ Broersveld: binnen de driehoek Berg en Dalseweg, Postweg en Broerdijk is in de jaren '40 en '50 deze wederopbouw tuinstadwijk gebouwd. De wijk bestaat uit een combinatie van rijtjes eengezinswoningen met name in strokenbouw en flatbebouwing. Centraal ligt een groot groen plein met sport- en speelvoorzieningen aan de Beukstraat/ Hengstdalsweg.

Afbeelding: Impressie overgangsgebied Spoorbuurt Zuid-Limos: woningbouw Dunklerstraat en groengebied naar Limosterrein

In 2004 is er in opdracht van de corporaties en de gemeente Nijmegen een visie voor Hengstdal opgesteld ( "Wikken en wegen in waardevolle wijken: de methode in de praktijk"). Deze visie bevat zowel een cultuurhistorische als een woningmarktanalyse voor de deelgebieden Spoorbuurt, Bomenbuurt en Broersveld. Daarbij is o.a. gekeken naar locaties die, met inachtneming van de bestaande stedenbouwkundige structuur, voor vernieuwing in aanmerking komen.

Afbeelding: Impressie woonstraat in Hengstdal/ Broersveld

• Rode dorp

De oorspronkelijke dichtbebouwde tuinstadwijk van kleinschalige woonbebouwing is eind '90 jaren vervangen door nieuwbouwwoningen. Het stratenpatroon is overeind gebleven. Aan de rand nabij de Ubbergseveldweg is een appartementengebouw gerealiseerd.

• Kruisweg e.o.

Ten zuiden van het Kops Plateau is een villabuurt gebouwd. De Kruisweg loopt als een diagonaal door het gebied. Het driehoekige groene Tiberiusplein is een centrale plek in de buurt.

• Limos-terrein

Het voorheen afgesloten kazerneterrein is heringericht als een stadslandgoed met verschillende gebouwencomplexen. De monumentale gebouwen zijn gehandhaafd en hebben een nieuwe bestemming gekregen (ateliers, horeca, school, asielzoekerscentrum, woningen) en worden afgewisseld met eigentijdse nieuwbouw. Het park staat in verbinding met het buitengebied en heeft ook voor de aangrenzende wijken een functie.

Afbeelding: woningbouw Limosterrein en speeltuin in de openbare ruimte

5.1.3 Juridische vormgeving

Het Kops Plateau en de stuwwalzone hebben groene bestemmingen gekregen die het huidige karakter behouden en versterken. Ook voor de andere deelgebieden geldt dat deze conserverend zijn bestemd.

Vrijstaande bebouwing is in het stuwwalgebied een te behouden kwaliteit. Vandaar dat op de verbeelding van dit bestemmingsplan de grens van de bestemming Tuin en Wonen (onbebouwd) verder naar achteren is geprojecteerd.