Friesegracht 2011

5.9 Archeologie

5.9.1 Archeologie en monumenten

In de wijk Friesegracht was in de late Middeleeuwen sprake van bebouwing. Het in 1181 gestichte Utrechtse kapittel van St. Marie bezat een groot domeinhof in dit gebied, de hof Selhorst. Het kapittel van St. Marie was de belangrijkste grootgrondbezitter in de omgeving van Harderwijk. De hof Selhorst vormde destijds het middelpunt van dit goederenbezit. Op het terrein van de hof Selhorst stond een kerk, de Sint Nicolaaskerk, die lange tijd als parochiekerk van Harderwijk dienst deed. In 1415 raakte de toren van de Sint Nicolaaskerk als gevolg van noodweer zwaar beschadigd, zodat besloten werd deze af te breken en het materiaal te gebruiken voor de in aanbouw zijnde Onze Lieve Vrouwkerk in de stad Harderwijk. De locatie van de hof Selhorst en de bijbehorende kerk is tegenwoordig niet meer bekend. Op basis van historische bronnen is duidelijk dat deze zich niet ver buiten de nederzetting Harderwijk, in het gebied ten oosten van de Lutteke en Grote Poort, moet hebben bevonden.

Ook ontwikkelde zich buiten de huidige binnenstad hoven, ofwel tuinen die door de stadsbewoners werden gebruikt. Uit historische bronnen blijkt dat de ontwikkeling van het tuinencomplex al in de 15eeeuw op gang was gekomen. Binnen de stadstuinen zijn zeer waarschijnlijk ook de huisplaatsen van voormalige boerderijen te vinden. Op de kaart van Jacob van Deventer uit 1560 is het gebied 'De Tuinen' duidelijk waarneembaar.

5.9.2 Stadsbeek

In de middeleeuwen stroomde een beek door de wijk Friesegracht. De beek werd vermoedelijk in de 14e eeuw verlegd. Het tracé lag vanaf die tijd langs het huidige Hogepad en Provenierslaan. Deze gegraven wetering werd aangeduid als Zijp of Sypel. De natuurlijke, meer oostelijke gelegen, beekloop werd afgedamd en verzandde.

5.9.3 Historische wegenpatroon

Het oude stratenpatroon zoals afgebeeld op de kaart van Jacob van Deventer uit 1560 zijn nu nog gedeeltelijk aanwezig en te herkennen. De Provenierslaan en het Hogepad was de weg naar het melatenhuis. Verder zijn de Stationslaan, Frisialaan, Elleboogsteeg, Knijptang, Luttekepoortstraat en Tuinstraat van oorsprong Middeleeuws.

Door de grootschalige nieuwbouw vanaf de jaren tachtig zijn veel archeologische vindplaatsen in het gebied verstoord. Bebouwing van voor deze periode werd over het algemeen minder diep en zwaar gefundeerd, waardoor de verstoring minder is. Ook op onbebouwde terreinen als achtererven en de openbare ruimte is de kans op archeologie nog steeds erg groot.

Het relevante archeologie en monumentenbeleid is beschreven in paragraaf 3.4. Voor het gebied 'De Tuinen' en een bufferzone rond de binnenstad worden bodemingrepen met een omvang groter dan 50 m2 en dieper dan 0,3 meter belast met een onderzoeksplicht. Voor het gebied met een middelmatige verwachting is bij bodemingrepen groter dan 1000 m2 en dieper dan 0,3 meter met een onderzoeksplicht belast. Dit gebeurt door het opleggen van een dubbelbestemming 'waarde - archeologie' met bijbehorende bouwregels en de verplichting te beschikken over een omgevingsvergunning voor het uitvoeren van een werk.

5.9.4 Monumenten.

In het plangebied bevinden zich twee beschermde rijksmonumenten, namelijk de Plantagekerk aan de Stationslaan 136 en Huize Frisia aan de Friesegracht 75. Daarnaast zijn er 20 gemeentelijke monumenten. Dit zijn:

• Friesegracht 31, 35 en 37, 59 t/m 73 (oneven)
• Frisialaan 11(tuinkoepel), 18, 21, 57 en 59.
• Stationslaan 34, 122, 126, 132 en 134.

Deze monumenten worden sectoraal beschermd op grond van de Monumentenwet 1988 of de gemeentelijk monumentverordening. Alle monumenten staan aangegeven op een Monumentenkaartdie als Bijlage 2 bij de toelichting is opgenomen.