Veldwijk

2.1 Ontstaansgeschiedenis

2.1.1 Ermelo

Ermelo en dus ook Landgoed Veldwijk liggen op de meest noordwestelijke flank van de Veluwse stuwwal. Dit betekent dat de bodem in de omgeving hoofdzakelijk uit zand (podzolgronden) bestaat. Ten westen van de stuwwal liggen de lager gelegen de zanden en daluitspoelingen met langs het randmeer een smalle strook zuiderzeekustafzettingen (zeeklei). Ten noordoosten bevindt zich een langgerekt gebied met stuifzanden. Rond 1850 was de historische kern van Ermelo bijna in zijn geheel omgeven door uitgestrekte heidevelden. Aan de westzijde van de kern is een gebied met enkeerdgronden waarop landbouw werd bedreven. Tussen 1850 en 1912 heeft het landschap grote veranderingen ondergaan. Door de invoering van de kunstmest zijn de heidevelden overbodig geworden. Men is begonnen met de bebossing van de heidevelden. Deze ontwikkeling heeft een grote invloed gehad op het landschap in de omgeving van Ermelo.

Direct ten westen van de spoorlijn Amersfoort - Zwolle is in 1886 Landgoed Veldwijk ontstaan. De toenmalige structuur is in de huidige situatie nog goed af te lezen. Zoals bij zoveel inrichtingen is de situering destijds zo gepland, dat ze in een bosachtige omgeving en op afstand van de bebouwde kern ligt.

2.1.2 Landgoed Veldwijk

De locatie van het huidige Landgoed Veldwijk was destijds een kleinschalig agrarisch gebied met lanen in een gebied met enkeerdgronden. Het gebied ten noorden van de Horsterweg vormde een onderdeel van de grote heidevelden ten noorden van Ermelo. In 1886 heeft de psychiatrische inrichting Veldwijk zich gevestigd op het agrarische gebied, waarbij ook de gronden ten noorden van de Horsterweg in haar bezit kwamen. Aan de oostzijde wordt het eigendom doorsneden door de inmiddels aangelegde spoorlijn Amersfoort-Zwolle.

De ontwikkeling van het gebied van landbouwgrond tot bos en park is ingezet nadat Veldwijk zich er heeft gevestigd. In 1886 was Veldwijk één van de eerste instellingen met paviljoens in plaats van een groot gebouw. Dit kwam voort uit een belangrijke ideologische wending in de zorg, waarbij een meer humane benadering centraal kwam te staan. De achterliggende gedachte was dat middels de paviljoenstructuur de gezinssituatie kon worden doorgezet in de zorg. De paviljoens werden aanvankelijk geplaatst in een formele parkopzet, gebaseerd op het oorspronkelijke lanenpatroon, maar naarmate er meer paviljoens kwamen werd de parkopzet steeds losser.

Er ontstond een soort centraal middengebied met daaromheen een zone met diverse kleinschalige verpleegpaviljoens. Het middengebied heeft, inspelend op de oude ontsluitingswegen, een strakke, enigszins symmetrische opzet gekregen, terwijl de zone eromheen een meer losse setting van gebouwen kent. Twee belangrijke ontwikkelingen hebben na 1912 plaats gevonden. De eerste is de situering van gebouwen in het bosgebied ten oosten van de spoorlijn. Van een integratie met de bestaande gebouwenconcentratie is, vanwege de aanwezigheid van die spoorlijn, nooit sprake geweest. De tweede ontwikkeling is dat een eerste aanzet is gegeven om rondom de bestaande zone met kleine paviljoens grotere gebouwen te situeren. Deze ontwikkeling is voortgezet door ten zuiden en ten noorden van het middengebied eveneens grotere gebouwen te situeren. Ten aanzien van de wegenstructuur is er een verandering opgetreden. Door o.a. de aanleg van een ontsluitingsweg vanuit Ermelo is er een soort “rondweg” om het middengebied gerealiseerd. Hierdoor is een deel van de oorspronkelijke opzet verloren gegaan.

Op navolgende kaart is het Landgoed zichtbaar van rond 1870.

Veldwijk rond 1870