Landgoed Tongeren

5.3 Archeologisch bureauonderzoek

In het kader van het project “naar een Groot Soerel” is in 2007 door RAAP Archeologisch Adviesbureau en Bureau Overland in opdracht van Stichting Geldersch Landschap - Gelderse Kasteelen, de gemeente Epe, Staatsbosbeheer en de Landgoederen Tongeren en Welna een archeologisch landschappelijk en historisch geografisch onderzoek verricht in het gebied Groot Soerel op de noordelijke Veluwe. Vanwege de omvang van dit rapport zijn uitsluitend de voor Tongeren relevante onderdelen uit dit rapport als bijlage toegevoegd (zie Bijlage 6, met kaartbijlagen 7, 8 en 9). Doel van dit rapport was het uitvoeren van en gedegen cultuurhistorische analyse van de in het plangebied aanwezige cultuurhistorische elementen en structuren opdat hiermee rekening kon worden gehouden bij de (her)inrichting van het gebied. Landgoed Tongeren valt volledig binnen het onderzoeksgebied.

Afbeelding 18: Overzichtskaart onderzoeksgebied en archeologische vindplaatsen en indicatieve archeologische waardenkaart,

Bron: RAAP

In het gehele onderzoeksgebied van Groot Soerel staan 18 terreinen geregistreerd op de Archeologische Monumentenkaart van de provincie Gelderland. Dit betreft terreinen die zijn aangewezen als archeologisch monument en waar wordt gestreefd naar duurzaam behoud. Op basis van de verzamelde archeologische gegevens zijn in het onderzoeksgebied uiteindelijk 318 vindplaatsen gedefinieerd (zie afbeelding 18). Binnen het onderzoeksgebied zijn bovendien gebieden aan te wijzen met relatief hoge vindplaatsdichtheden. In deze gebieden kan vaak een relatie worden gelegd met de ontstaansgeschiedenis van het gebied en de gebruiksmogelijkheden van het landschap op die plek. Deze nog altijd vrijwel intacte samenhang tussen cultuurhistorische waarden, het cultuurlandschap en de geomorfologie wordt opmerkelijk genoemd.

Er zijn vondsten in het gebied gedaan uit verschillende tijdlagen. De oudste vondsten dateren uit de Oude Steentijd en zijn van Neanderthalers die 300.000 tot 35.000 jaar geleden in het gebied in tentenkampen rondzwierven en in het gebied jaagden. Daarnaast is een groot aantal niet eerder in kaart gebrachte cultuurhistorische relicten aangetroffen waarvan de exacte ouderdom en betekenis niet meteen te duiden is. De aanwezigheid van deze resten, maakt het noodzakelijk om door middel nader controlerend veldonderzoek de aard en datering van de cultuurhistorische relicten nader vast te stellen.

Bij de onderzoeksresultaten zijn tevens handreikingen gedaan en aandachtspunten meegegeven die bij verdere ontwikkelingen in het gebied ter harte dienen te worden genomen om de aanwezige cultuurhistorische elementen niet alleen te bewaren voor de toekomst, maar ook om deze in het landschap leesbaar te maken. De rijke cultuurhistorische gelaagdheid van het onderzoeksgebied biedt tal van mogelijkheden voor behoud en ontwikkeling van het landschap en de natuur. Er liggen in dit gebied kansen en mogelijkheden om het cultuurhistorisch verhaal van het landschap te kunnen vertellen en over te dragen aan volgende generaties bewoners en bezoekers.

Ten aanzien van landgoed Tongeren wordt opgemerkt dat de cultuurhistorische gelaagdheid van het gebied rondom Tongeren rijk en belangrijk is. Vanaf de Middeleeuwen tot in de 18e eeuw bestond Tongeren uit boerderijen met verschillende bezitters die waarschijnlijk horig waren aan de hertog van Gelderland. Vanaf 1769 zijn de eerste landgoed elementen aangelegd en in de 19e eeuw zijn de landgoedcontouren van Tongeren ontstaan, zoals die tot op vandaag herkenbaar zijn.

Algemeen wordt aanbevolen:

• Koester de stilte en de rust. Er zijn nog grote, stille, onbebouwde gebieden op de Noord Veluwe. concentreer verkeer en parkeervoorzieningen, maar ook bezoekerscentra zoveel mogelijk bij de grote wegen, op die plaatsen waar de rust toch al verstoord is
• Houdt de natte open landschappen open en herkenbaar. De lage van oudsher natte landschapstypen waren in het verleden nagenoeg onbebouwd. Om dit landschap te behouden dient een zeer zorgvuldig planologisch beleid te worden gevoerd inzake nieuwe landgoederen, ruimte voor ruimte, natuurontwikkeling etc.

Ten aanzien van Landgoed Tongeren wordt aanbevolen:

• De aanbevelingen en restricties ten aanzien van archeologie en monumenten in acht te nemen
• De veedriften weer zichtbaar te maken. Het oude verhaal van Tongeren, als agrarische gemeenschap wordt duidelijker in het landschap af te lezen als de veedriften, nu omgeven door beboste landbouwgrond, weer open wordt gemaakt en weer als heide wordt beheerd. Een weer werkende schaapsdrift met een schaapskooi aan de Tongerense kant, die leidt naar open heide, zou nog fraaier zijn
• Als de open heide weer aan Tongeren zou grenzen zou dit ook een verwijzing naar het cultuurhistorisch verleden geven. Door het openmaken van het bos ten noorden van het Smidsveen zou deze openheid weer terug te brengen zijn
• De cultuurhistorisch belangrijke sprengkoppen en beken een meer beschermde status te geven
• Vanaf Tongeren tot aan Epe (Tongerense Veen) ligt nog een landschappelijke corridor van de oude natte ontginning. Houdt deze corridor open en herkenbaar

5.3.1 Monumenten

Binnen het plangebied zijn vijf grafheuvels aanwezig, die als archeologisch monument zijn aangewezen.

Een aantal gebouwen op Landgoed Tongeren is aangewezen als gemeentelijk monument. De boerderij Taa-Re is aangewezen als rijksmonument. Een overzicht van de gemeentelijke en rijksmonumenten is opgenomen als Bijlage 10.