Landgoed Tongeren

2.2 Landschap

De vernieuwingen en de 19e en het begin van de 20e eeuw betekenden niet dat het oude Tongerense landschap werd vernietigd. Behalve vernieuwing bracht het landgoed beheer ook een zekere conservering tot stand. Omdat bewust is gestreefd naar een mooi landschap werden in de 20e eeuw lanenstructuren, bosstroken, perceelsindelingen en beeklopen behouden. In de 20e eeuw bleven veel oude boerderijen bestaan. Anders dan in andere buurschappen maakte dit gebied geen sterke bevolkingsgroei meer door. Tongeren is daardoor veel minder geraakt door schaalvergroting, dorpsuitbreiding of intensieve veehouderij dan andere Veluwse nederzettingen.

2.2.1 Buurschap Tongeren

Tongeren is van oorsprong een agrarisch buurschap. De clustering van boerderijen langs de Le Chevalierlaan en Molenweg is kenmerkend voor Tongeren.

Door de eigenaren werden landhuizen gebouwd, zodat zij zelf ook op Tongeren een onderkomen hadden. Daarnaast liggen her en der verspreid nog wat solitaire gebouwen. Een aantal dateert uit de 18e en 19e eeuw. Ze markeren de historie van de buurschap. Een aantal boerderijen en woonhuizen op Tongeren is aangewezen als monument. Drie boerderijen en het herenhuis 'Het Oude Huis' zijn gemeentelijk monument. De boerderij Taa-re is een rijksmonument.

In 1868 wordt een school gesticht voor de kinderen van Tongeren en omgeving. Bij de school staat nog een meesterswoning. De school is in 1996 gesloten, waardoor de onderwijsfunctie verviel. Nu wordt de school verhuurd aan derden.

2.2.2 Essen

De verschillende essen rond de buurschap zijn een duidelijke verwijzing naar het historische landgebruik met potstallen, heide en schapen. De essen zijn zowel landschappelijk als cultuurhistorisch bijzondere elementen. Langs de Chevalierlaan ligt centraal op het landgoed een bebouwingslint. Dit lint loopt in noord-zuid richting aan de rand van een aantal grote en kleinere essen. De meeste huizen staan aan de oostkant van de Le Chevalierlaan. Langs de randen van de essen zijn op een aantal plaatsen steilranden waarneembaar waarmee de hogere ligging van de essen wordt geaccentueerd. De essen worden gescheiden door houtwallen en singels. Hierdoor ontstaan verschillende 'kamers' in het landschap en heerst een gevoel van beslotenheid. Op historische kaarten is te zien dat de esgronden vroeger veel verder reikten en in de 19e en 20e eeuw voor een deel zijn bebost.

2.2.3 Schaaps- of driften

Aan de randen van Tongeren zijn ook nu nog structuren te zien, die zijn te interpreteren als oude veedriften en wegen van de buurschap naar de heide. In het begin van de 19de eeuw bestonden ze uit heide of uit een brede zandweg met aan weerszijden opgehoogde wallen of bosstroken. Deze wallen en bosstroken moesten verhinderen dat het vee in het aangrenzende bos of de akkers kwamen. Op de archeologische waardenkaart (zie Hoofdstuk 5) is goed de relatie te zien met de vroegere schaapskooien, waar de veedriften naar toe leidden. In de 19de eeuw raakten de veedriften buiten gebruik, doordat minder schapen werden gehouden. De meeste driften liggen verscholen in het bos maar zijn nog goed herkenbaar aanwezig.

2.2.4 Landschapselementen

Op Tongeren zijn veel waardevolle landschapselementen zoals hakhout, houtwallen, singels, en lanen. Op een aantal plekken lopen oude lanen. Sommige daarvan hebben een directe relatie met de bebouwing: het einde van de laan markeert het begin van het erf. Een voorbeeld van zo'n situatie is de laan ter hoogte van Anna's Hoeve. Hakhout, houtwallen en singels zijn landschappelijk van groot belang. Ze geven accenten aan de open ruimte zoals akkers en weilanden. Daarnaast hebben ze een ecologische functie als verbinding tussen de verschillende natuurgebieden. Ook bieden ze een goede biotoop voor diverse vogels, vlinders en andere diersoorten.

Afbeelding 4 bevat een overzicht van de structuurdragende elementen op Landgoed Tongeren zoals hierboven beschreven.

Afbeelding 4: Landschappelijke structuurdragers landgoed Tongeren, bron: Adviesbureau Haver Droeze