Bestemmingsplan Spijkerbroek

4.1 Ruimtelijke opzet en structuur

Spijkerdeel

Omdat dit deel een bestaande wijk is, zal het zwaartepunt in dit gebied liggen bij behoud. Uitgangspunt hierbij is dat de huidige ruimtelijke kwaliteiten worden gewaarborgd en zo mogelijk versterkt.

Voor dit behoud worden kaders aangereikt waaraan ontwikkelingen in het Rijksbeschermd stadsgezicht kunnen worden getoetst. Uitgangspunt is de karakteristieke met de historische ontwikkeling samenhangende structuur en ruimtelijke kwaliteit van de wijk te onderkennen als een zwaarwegend belang bij ontwikkelingen in het gebied.

Essentieel is dat het plangebied als onderdeel van het Spijkerkwartier herkenbaar blijft als onderdeel van het goede en relatief gave voorbeeld van de wijze van stadsuitleg in Nederland uit de tweede helft van de 19 de eeuw, bestemd voor de meer gegoede klassen.

Daarbij is aan verschillen in de opzet van de wijk en de uitstraling van de bebouwing bij de oudere delen de grote invloed van het particulier initiatief nog goed afleesbaar en bij de jongere delen de meer actieve opstelling van de overheid.

Beschermenswaardig is de gehele stedenbouwkundige opzet van het gebied Spijkerkwartier Boulevardkwartier, dat door de opzet en de in hoofdlijnen min of meer uniforme wijze van bebouwing met in blokjes of rijen aaneengebouwde herenhuizen een sterke visuele samenhang vertoont.

De bebouwing is in de randzone (Dullertstraat) op sommige plekken weliswaar van wisselende ouderdom en allure, maar sluit qua schaal en maatvoering doorgaans nog goed aan op het totaalbeeld. De ruimtelijke kwaliteit kan met name in deze randzones verder worden versterkt door de invulling van ontstane hiaten met, en het vervangen van beeldverstorende bebouwing door nieuwbouw, passend binnen de in deze toelichting beschreven beschermenswaardige karakteristieken.

Hieronder staat voor de volledigheid de letterlijke tekst van de rijksaanwijzing voor het gehele gebied Spijkerkwartier Boulevardkwartier.

Met betrekking tot de stedenbouwkundige hoofdstructuur zijn van belang:

- het stratenpatroon, met hoofdzakelijk haaks op elkaar staande -zowel lange als kortere relatief smalle straten en, ter afsluiting aan de zuidzijde een brede gebogen boulevard;

- de karakteristieke verspringingen in de rooilijnen;

- de op diverse kruispunten, karakteristieke afgeschuinde hoeken van de bouwblokken;

- de ligging en hoofdvorm van de drie tot pleinachtige ruimten verbrede delen van de Boulevard Heuvelink;

- de hoofdkenmerken van de straatprofielen van Boulevard Heuvelink, Parkstraat, Kastanjelaan en Prins Hendrikstraat; (voorgevel-voortuin-hekwerk-trottoir-straat-trottoir-hekwerk-voortuin-voorgevel);

- de karakteristieke doorzichten in de achtertuinen van hoekpanden van de niet-gesloten bouwblokken.

Met betrekking tot het bebouwingsbeeld van de wijk zijn de volgende elementen van belang:

- het type bebouwing: overwegend herenhuizen van twee en half tot drie bouwlagen met een souterrain en kap;

- de naar de kruispunten afgeschuinde of afgeronde hoeken van diverse bouwblokken;

- de eenheid in het bebouwingsbeeld, ontstaan door de toepassing van een in het algemeen sterk verticale geleding (hoofdvolume, venster- en deuropeningen) al dan niet gecombineerd met horizontale accenten (kroonlijsten, speklagen, plinten en kordonlijsten), van pleisterwerk, trappen, balkons, dakkapellen en divers details waarbij de woningen in het zuidelijke deel van het gebied in het algemeen groter zijn en rijker gedetailleerd;

- de bijzondere bebouwing.

Voorts zijn met betrekking tot de tuin- en groenvoorzieningen de volgende elementen van belang:

- het groene, onverharde karakter van de voortuinen bij de panden in de Parkstraat, Kastanjelaan, Prins Hendrikstraat en Boulevard Heuvelink;

- het groene karakter van de drie min of meer driehoekige pleinvormige ruimten (plantsoenen) in de Boulevard Heuvelink;

- de eenheid in en de wijze waarop tuinen van de trottoirs zijn gescheiden (ijzeren hekwerken);

- de laanbeplanting van Boulevard Heuvelink.

Dit bestemmingsplan is gericht op het beschermen en versterken van de hierboven beschreven stedenbouwkundige hoofdstructuur, het bebouwingsbeeld en de groenstructuur van Spijkerkwartier Boulevardkwartier. Hieronder wordt aangegeven op welke manier dit wordt gedaan. Deels worden cultuurhistorische aspecten opgenomen op de plankaart en deels worden deze opgenomen op de cultuurhistorische waardenkaart.

Stedenbouwkundige hoofdstructuur:

Ter bescherming van stedenbouwkundig patroon/het stratenpatroon zijn de oorspronkelijke voorgevelrooilijnen en de bestaande bouwmassa's vastgelegd op de plankaart. Het is verplicht aaneengesloten en in de bouwgrens te bouwen.

Afgeschuinde hoeken: Deze zijn door middel van de rooilijnen op de plankaart vastgelegd. De gevel- en tuindoorzichten zijn zoveel mogelijk beschermd door middel van lagere bouwhoogten en waar mogelijk (on)bebouwbare zones.

De op de cultuurhistorische waardenkaart (CHW-kaart) als "tuindoorzicht" aangeduide gronden kunnen enkel bebouwd worden indien het zicht vanaf de openbare weg op de achterliggende tuinen en achtergevels behouden blijft.

Bebouwingsbeeld:

Het bebouwingsbeeld van de bijzondere gebouwen is beschermd door het opnemen van een rooilijn en een voorgeschreven goot - en nokhoogte (plankaart) in combinatie met het aantal bouwlagen (CHW kaart).

Waar op de CHW-kaart de aanduiding afgeschuinde hoek is aangegeven moet de bebouwing ter plaatse op de bouwgrens worden gebouwd.

Daarnaast wordt het peilniveau in dit bestemmingsplan ten opzichte van de straat genomen. En in de CHW-kaart komt daar waar noodzakelijk een "s" voor souterrain en een "m" voor mezzanino te staan om het beeld van de pandopbouw te garanderen.

De bebouwing die op de CHW kaart is aangeduid met "mezzanino" moet gebouwd worden met een direct onder de dakgoot gelegen bouwlaag met een hoogte geringer dan de overige van het bouwwerk deeluitmakende volwaardige bouwlagen.

De bebouwing die op de CHW kaart is aangeduid als "souterrain" moet gebouwd worden met een gedeelte van het gebouw dat wordt afgedekt door een vloer waarvan de bovenkant minder dan 1.50m boven peil is gelegen.

Tuinen en groenvoorzieningen:

De voortuinen zijn bestemd als "tuin" op de plankaart. Ter bescherming van het straatbeeld is binnen de bestemming "tuin" het parkeren in de voortuin niet toegestaan, evenmin als dat het geval was in het geldende bestemmingsplan. De lanen zijn op de CHW kaart aangegeven als boombeplanting.

De voortuinen, de tuinhekwerken, de laanbeplantingen en de monumentale/ waardevolle bomen zijn op de cultuurhistorische waardenkaart weergegeven. Door het opnemen van een omgevingsvergunningstelsel in dit bestemmingsplan zijn deze waarden beschermd.

Groenstructuur:

In het plangebied komen nauwelijks structurerende bomenlanen voor, simpelweg vanwege de nauwe straatprofielen. Alleen de Emmastraat heeft nog een voldoende ruim profiel om bomen een plek te kunnen geven. De lindes moeten in de Hertogstraat en Emmastraat ook op den duur vervangen worden door een andere soort die geschikt is voor de groeiruimte die de boom in deze straat tot zijn beschikking heeft.

Voldoende groen- en speelvoorzieningen ontbreken in het plangebied. Verder ontbreken er grotere groengebieden. Hier en daar komen in de wijk nog kleine plekken met flexibel groen voor. Deze zijn echter niet van betekenis voor de groenstructuur van de wijk.

Broekdeel

De opgave voor het project Spijkerbroek is het realiseren van een aantrekkelijke woon- en leefomgeving die zowel aansluiting vindt bij het Arnhemse Broek als bij het Spijkerkwartier.

Bouwspeelplaats Thialf en omgeving moeten een kwalitatieve impuls krijgen door het toevoegen van bebouwing, nieuwe bijpassende functies en het versterken van de openbare ruimte. Deze plek in de stad moet een tweede leven krijgen en integreren met de directe omgeving. Belangrijkste doelen zijn het vergroten van de maatschappelijke betekenis, het versterken van de stedelijke structuur, het versterken van de natuurwaarden en het maken van een voor iedereen toegankelijk park. De bouwspeelplaats Thialf, de twee scholen en de omwonenden vormen de belangrijkste gebruikers van het park. Het plangebied kenmerkt zich door drie gescheiden werelden (speelplaats en twee scholen) die weliswaar alle drie heel groen en landschappelijk zijn, maar samen geen geheel vormen. Het aan elkaar smeden van deze afzonderlijke werelden tot één samenhangend gebied is een belangrijke opgave.

Stedenbouwkundig schetsontwerp:

De hierboven beschreven opgave voor Spijkerbroek is ruimtelijk verwoord in het stedenbouwkundig schetsontwerp. Het schetsontwerp is een visuele uitwerking van de verschillende randvoorwaarden, waaruit blijkt dat de opsomming van de randvoorwaarden te realiseren is. Getekende uitwerkingen dienen als leidraad en ambitie, niet als uitgangspunt. Het beeldkwaliteitplan voor de bebouwing maakt onderdeel uit van het schetsontwerp en geeft nadere randvoorwaarden en wensen voor de architectonische uitwerking.

Het schetsontwerp slaagt er in de mogelijkheden van het gebied optimaal te benutten, waarbij alle kwaliteiten optimaal worden gebruikt. Kenmerkend voor het integrale schetsontwerp is het subtiel integreren van vier hoofdelementen van het gebied - het nieuwe wonen, de scholen, bouwspeelplaats Thialf en het park - tot een samenhangend geheel. Daarbij benutten de hoofdelementen elkaars kwaliteiten, waardoor er een uitnodigend en interessant geheel ontstaat.

De toegankelijkheid voor zowel Arnhemse Broek als het Spijkerkwartier wordt vergroot door het onderbrengen van verschillende functies en het 'open' maken van het gebied. De bebouwing zorgt voor een kloppende overgang van het stedelijke gebied naar het natuurlijke, recreatieve gebied. Daarbij worden passende woon- en maatschappelijke functies ingebracht die aanvullend zijn op de huidige functies, zonder dat deze de kwaliteit van de huidige functies teniet doen. De ontsluitingswegen zorgen voor een goede overgang tussen het bestaande en het nieuwe. Bouwspeelplaats Thialf krijgt een nieuwe, logische entree aan de Dullertstraat (genaamd Grenspost Thialf), passend bij de nieuwe woonbebouwing aan de Dullertstraat, maar ook bij het karakter van Thialf. Door een ideeënprijsvraag onder buurtgebonden creatieven uit te schrijven, is het concept van de Vrijstaat Thialf ontstaan, dat als leidraad geldt voor alle ontwikkelingen op en rond Thialf. Het nieuwe beheerdersgebouw krijgt een zwembadachtige architectuur en verwijst daarbij naar het verleden. Daarnaast wordt Thialf uitgebreid met een nieuw stuk, dat weer als ouderwetse bouwspeelplaats kan fungeren.

Verbindend element tussen het nieuwe Thialf en het park is het meanderend verloop van de nieuwe beek. De beek zorgt voor een koppeling tussen alle onderdelen van het park. In de buurt van de bebouwing aan de spoordijk komt de Molenbeek het plangebied binnen. Op een tweetal plekken wordt de beek expressief: bij het waterelement bij de spoordijk en bij de watertrappen bij de Vospoort.

De bouwspeelplaats Thialf neemt in het ontwerp een belangrijke plek in. Ze behoudt haar huidige functie en wordt vergroot naar de oostzijde. Dit nieuwe deel van Thialf krijgt een plek tegenover het Stedelijk Gymnasium Arnhem (SGA), aan de overkant van het water. Tussen het SGA en de Hugo de Grootschool ligt een hoogwaardig sportveld en een groot grasveld. Het sportveld is overdag door het SGA (eerste recht) en de Hugo de Grootschool te gebruiken en buiten de schooltijden door de buurt. Ten noorden van de Hugo de Grootschool ligt een ecologisch eiland. Dit eiland is voor educatieve doeleinden te gebruiken door leerlingen van de scholen en kinderen uit de buurt. Een markant vormgegeven hekwerk bij de Vospoort vormt de zuid-oostelijke entree. Ten oosten van de Vospoort bevindt zich een watertrap, waar het verloop van meer dan 1 meter zichtbaar aanwezig is.

Functies:

Het totale ontwikkelingsprogramma is een samenhangend geheel van het toevoegen van bebouwing en het versterken van de gebruiksfunctie van het bestaande groen. Het bouwprogramma bevindt zich rondom de bouwspeelplaats Thialf en staat grotendeels ten dienste van de bouwspeelplaats. In en rondom Thialf worden aan de C.A. Thiemestraat ca.18 woningen toegevoegd (zowel appartementen als grondgebonden woningen) en aan de kop van de Spijkerstraat komt een gebouw waar wonen en werken eventueel gecombineerd kan worden. Binnen de grenzen van de bouwspeelplaats worden een nieuw beheerdersgebouw en ruimte voor maatschappelijke voorzieningen gerealiseerd. Tegenover de nieuwe entree van Thialf (Grenspost Thialf) komen in de Dullertstraat ca.10 eengezinswoningen. De toe te voegen bebouwing is zowel qua vorm als qua gebruik complementair aan de reeds aanwezige structuur. Belangrijk kenmerk van de bebouwing is de specifieke vormgeving van alle bouwmassa's.

Het toekomstige park krijgt een maximaal haalbare groene en natuurlijke inrichting. Om dit te bereiken bevat het plan een reeks spannende en bijzondere elementen, zoals een ecologisch eiland, watertrappen, een 'vliegerveld', een sportveld en een ecologische muur. De randen van het park moeten passen bij de omgeving en functioneel zijn: uitnodigend waar mogelijk, maar ook beschermend waar nodig. Zo zal het een herkenbare plek worden in de stad. Het park en de bebouwing moeten op logische wijze in elkaar overlopen, waarbij beide functies elkaar aanvullen en versterken.