Bestemmingsplan Malburgen - Dijkzone Oost

2.2 Historische ontwikkeling

Het rivierengebied is niet alleen de laatste tijd, maar al gedurende een relatief lange historische periode een intensief bewoond gebied geweest. Dit heeft te maken met de diversiteit van het landschap. Op de hoger gelegen zandige delen kon men wonen en gewassen verbouwen, terwijl de lager gelegen komgebieden geschikt waren om het vee te weiden. Daarnaast boden de rivieren goede mogelijkheden voor transport.

Het tracé van de Huissensedijk toont een oude loop van de Rijn, van Huissen langs Elden naar de Praets, om daar een scherpe bocht naar het westen te maken. In 1530 werd de rivier op last van Karel van Gelre tot vlak langs de stad gebracht. De huidige dijk werd aangelegd tussen de Griftdijk en het Veerhuis, door de Malburgsche Polder en Stads Waarden. Het dijkgedeelte dat als route naar het veer diende, tussen het Veerhuis en de dijk van de Malburgsche Polder ter hoogte van de Bakenhofweg, is recentelijk verlegd. De oude Huissensedijk is goed leesbaar in het reliëf.

In de directe omgeving van het plangebied zijn diverse sporen uit de Romeinse tijd en Middeleeuwen gevonden. De drie belangrijkste vindplaatsen betreffen het Romeins castellum in Meinerswijk (rijksmonument), een groot nederzettingsterrein uit de romeinse tijd en Middeleeuwen in Elden en verschillende nederzettingsterreinen uit de IJzertijd/Romeinse tijd in Huissen. Uit het plangebied zelf zijn geen vondstmeldingen bekend.

Op oude kaarten van het gebied is ten oosten van het plangebied kasteel Malburgen en de middeleeuwse nederzetting Malburgen met oude parochiekerk en enkele boerderijen te herkennen.

De wijk Malburgen is voor de oorlog ontworpen en bij de aanleg in het buitendijkse uiterwaardengebied gesitueerd waarvoor een nieuwe dijk is aangelegd. De huidige dijk van Malburgen is na aanleg beplant met populieren. De eerste oude foto's laten een open dijkzone zien. Inmiddels is dit beeld sterk veranderd naar een zeer dichte en hoge groene zoom gedragen door het ritme van populieren. Meer naar het oosten verandert dit beeld naar een open dijkzone, daar waar vroeger de volkstuintjes gelegen hebben en inmiddels de dijkverlegging is gerealiseerd. Het beeld is karakteristiek maar niet typisch voor een dijkzone van de Betuwe.

Malburgen zou de eerste, maar ook de enige uitbreidingswijk van Arnhem zijn aan de overkant van de Rijn, omringd door groen. Het moest een tuindorp worden met veel groen en kleinschalige eengezinshuizen. Een patroon van waaiervormige straten en singels moest het groen van buiten tot diep in de wijk brengen. Op belangrijke plekken waren kerken en pleinen gedacht.

De oorlog bracht grote veranderingen in de planopzet. Door de grote woningnood moesten er ineens snel veel goedkope woningen worden gebouwd. Behalve eengezinshuizen kwamen er veel flats. Zo'n 60% van de woningen in Malburgen is gerealiseerd in middelhoogbouw, voornamelijk portiek-etageflats. In Malburgen verrezen uiteindelijk 7000 woningen, waarvan zo'n 80% in de sociale sector. Bedrijven en voorzieningen kwamen vaak op overgebleven locaties aan de rand van de wijk.

De ruimtelijke structuur van de wijk werd daardoor ingrijpend gewijzigd. Groene assen werden bebouwd. De nieuwbouw, die in de jaren '60 aan de randen van de wijk verrees, blokkeerde de open verbindingen van het waaiervormige stratenpatroon met het buitengebied. Het gevolg was versnipperd groen in de woonbuurten, achterkanten van woningen georiënteerd op openbaar gebied en woonbuurten die door bebouwing afgesloten zijn van het groen dat om de wijk ligt. Van de eens bedoelde samenhang in de wijk en van de openheid naar het omringende landschap bleef weinig over.

Ook in de afgelopen decennia zijn er in Arnhem en de regio veel woningen bijgebouwd. Die nieuwe woongebieden boden veel keus aan aantrekkelijke, ruime woningen die voor veel mensen betaalbaar waren. De belangstelling voor een woning in Malburgen werd daardoor steeds minder. De woningvoorraad in Malburgen was erg eenzijdig en bestond voornamelijk uit kleine en goedkope huurwoningen. Dat maakte de wijk aantrekkelijk voor starters op de woningmarkt en mensen met een laag inkomen, maar voor wie een ruimere woning wil of een koopwoning, waren er binnen de wijk nauwelijks mogelijkheden om door te stromen. Het percentage koopwoningen in Malburgen bedroeg circa 12%, tegenover 28% in heel Arnhem. Het gevolg was dat de huishoudens met een wat hoger inkomen naar andere wijken verhuisden. Dit heeft in de loop der jaren geleid tot een eenzijdige bevolkingssamenstelling in Malburgen.

Begin jaren negentig is een ontwikkelingsplan voor Malburgen gemaakt, waarin een aantal nieuwe projectgebieden werd aangewezen. Grote delen van dit plan zijn inmiddels uitgevoerd. Zo zijn er nieuwe wijkdelen aan de flanken van Malburgen gemaakt. Ook het landschap aan deze flanken is toegankelijk gemaakt in de vorm van fraaie parken. Bovendien werd de Zeegsingel toegevoegd, een verbindende groene singel tussen het park de Wheme en het park in Malburgen-West. Er zijn als gevolg van het ontwikkelingsplan veel grotere woningen en koopwoningen toegevoegd. Dit heeft tot meer spreiding in de bevolklingssamenstelling geleid.