De Parken, Indische Buurt en Beekpark

3.2 Ruimtelijke en functionele structuur

De Parken, de Indische Buurt en Beekpark hebben ieder een eigen ruimtelijke en functionele structuur. Onderstaand wordt eerst per deelgebied de ruimtelijke structuur beschreven, hierbij ligt de nadruk op de ruimtelijke kwaliteiten in het gebied, waarbij zowel de structuren als de bebouwing wordt beschreven. Vervolgens wordt een beschrijving gegeven van de functionele structuur in de verschillende deelgebieden.

3.2.1 Ruimtelijke structuur

De Parken

De wijk De Parken is een ruim opgezet, monumentaal villapark van rond eind 19e, begin 20e eeuw. Het ligt direct ten noorden en oosten van het centrum van Apeldoorn en ten westen van het industrieterrein De Vlijt. De Parken bestaat uit het gebied tussen de Laan van Kerschoten, de Generaal van Heutszlaan, de Deventerstraat en de Kerklaan / Koninginnelaan.

Beschermd stadsgezicht De Parken is van grote stedenbouwkundige waarde. Formele patronen (rechte lanen, zichtassen, focuspunten) en natuurgelijkende elementen (slingerende, beplante lanen, parken in Engelse Landschapsstijl) zijn verweven tot een eenheid waarbij vooral de lanenstelsels en het vele groen sterk verbindende factoren zijn. Binnen het gebied liggen meerdere markante stedenbouwkundige ruimten, zoals de parken en de pleinen met de omringende bebouwing. In het algemeen is sprake van een doordachte situering van de panden, hetgeen zowel heeft geresulteerd in meerdere bijzondere plekken als in een zeer waardevol totaalbeeld. De stedenbouwkundige opzet is gaaf bewaard gebleven. De langs het Oranjepark gelegen Kerklaan en Regentesselaan hebben een monumentaal karakter dankzij het rechte verloop en het brede profiel. De gebogen lanen, met hun doorgaans smallere profiel en korte zichtlijnen, sluiten aan bij het meer romantische karakter van de in Engelse landschapsstijl ingerichte groengebieden. De beplanting van de wegen draagt daar in hoge mate aan bij.

De wijk De Parken is tevens van belang vanwege de hoogwaardige architectonische kwaliteit en gaafheid van de bebouwing. Uniek is zowel de omvang van het gebied als de grote rijkdom aan verschillende bouwtypen, hoofdvormen en stijlen, vooral uit de periode 1875-1940. Op enkele plaatsen staan ook woningen van recenter datum. In het algemeen zijn de oudste villa's het grootst, het rijkst gedetailleerd en op ruime kavels gebouwd. Met name in de vroegst gerealiseerde gedeelten van de Parken vond bebouwing in hoog tempo plaats. Het Oranjepark, Emmapark en de omgeving van het Emmaplein vertonen dan ook een vrij homogeen bebouwingsbeeld. Hier is veelal sprake van verschillende, doch gelijktijdig (en architectonisch verwante) gerealiseerde villa's. In andere gedeelten (Wilhelminapark en Prinsenpark) is sprake van minder homogeniteit; hier worden 19e-eeuwse villa's afgewisseld door bebouwing daterend uit het begin van de vorige eeuw en uit de 30-er jaren. In met name de jongste gedeelten van de wijk (Marialust) en de gebieden die later zijn verdicht, zet dit beeld zich voort, waarbij overwegend sprake is van 30-er jaren bouw. De successievelijke uitgifte van bouwkavels leidde tot soms wat toevallig aandoende overgangen en een sterk gevarieerd beeld.

Het merendeel van de villa's en woningen in het beschermd stadsgezicht De Parken betreft vrijstaande panden, maar her en der staan ook twee of meer woningen onder één kap. Veel voorkomende bouwelementen zijn de serres en veranda's. Opvallend is de rijkdom aan hoofdvormen en bouwstijlen; de meeste van de sinds het midden van de 19de eeuw populaire bouwstijlen zijn in De Parken vertegenwoordigd. Het gebied heeft diverse fraaie ensembles doordat op vele plaatsen meerdere waardevolle panden bijeenliggen.

 

Bebouwing Kerklaan, De Parken

Loolaan Noord

Het gebied Loolaan Noord wordt gekenmerkt door een kleinschalig en dorps karakter. Het prestedelijke wegenpatroon is hier gehandhaafd gebleven en de perceelsrichtingen borduren voort op de vroegere verkavelingsstructuren van het agrarisch gebied. In tegenstelling tot de villawijk en de aangrenzende Loolaan, bestaat de bebouwing tussen de Loolaan en de Koninginnelaan uit veel kleinschaliger enkelvoudige of dubbele woningen. Er is sprake van lintbebouwing op relatief smalle, vaak diepe percelen. In de wijk was veel bedrijvigheid, wat terug te zien is aan de restanten van oude werkplaatsen achter of bij de huizen, bijvoorbeeld aan de Langeweg, de Zwolse Binnenweg en de Piet Joubertstraat. Ook in deze wijk zijn fraaie ensembles te vinden, waaronder de voormalige Noorderkerk met omliggende woningen aan de Piet Joubertstraat.

 

Bebouwing Loolaan Noord

Indische Buurt

Het te beschermen gedeelte van de Indische Buurt te Apeldoorn kenmerkt zich door de aanwezigheid van een in gave staat verkerende historische stedenbouwkundige structuur. Deze structuur heeft sinds de vorming ervan eind 19e en begin 20e eeuw geen ingrijpende wijzigingen meer ondergaan.

Binnen de huidige stedenbouwkundige structuur verwijst een aantal oude wegenstructuren nog naar de situatie van vóór de aanleg van de woonwijk. Het betreft in oorsprong laatmiddeleeuwse uitvalswegen (Soerenseweg, Badhuisweg), enkele oude zandwegen en delen van het monumentale 18e eeuwse assenstelsel van het Loo (Koning Lodewijklaan en Loolaan). Bij de inrichting van de straten in de Indische Buurt is er een onderscheid te maken tussen de doorgaande lange lijnen (vaak van oudere oorsprong) en de strakker verkavelde woonbuurten. De lange lijnen hebben een losser opgezet profiel en doen soms landelijk aan, met een grindberm en bomen en een gebogen verloop. In de verkaveling van de woonbuurten is de oorspronkelijke agrarische parcellering vaak nog afleesbaar. In deze straten zijn de profielen meer formeel ingedeeld, met duidelijk onderscheid tussen de stoep, rijbaan, parkeren en groen.

Voorts is sprake van een grote samenhang tussen de historische stedenbouwkundige structuur en de aard en de ligging van de bebouwing. In de gehele wijk treft men uit de late 19e en vroege 20e eeuw daterende bebouwing aan, bestaande uit meestal vrijstaande middenstandswoningen en kleine en grote villa's, veelal gesitueerd in omringende tuinen met karakteristieke groenelementen en historische erfa fscheidingen.

 

Bebouwing Indische Buurt

Er is sprake van een in vrij gave staat verkerende, zeer karakteristieke historische bebouwing, die geheel aansluit bij de 19e en vroeg 20e eeuwse stedenbouwkundige structuur. Zo is er een gaaf bestand aanwezig aan middenstandswoningen, kleine en grote villa's in een grote verscheidenheid aan typen en bouwstijlen, die kenmerkend zijn voor de genoemde periode. Aan de in aanleg 18e eeuwse Loolaan bevindt zich een groot aantal forse, monumentale villa's en twee zeer waardevolle historische kerkgebouwen (Grote Kerk en de voormalige Gereformeerde kerk aan de Piet Joubertstraat). Als geheel is de bebouwing met al zijn typen, vormen en stijlkenmerken zeer bepalend voor het historische karakter van de wijk.

Beekpark

De kwaliteiten van het Beekpark zijn in tegenstelling tot De Parken en de Indische Buurt veel minder te vinden in cultuurhistorische kwaliteiten, maar des te meer in kwaliteiten als aantrekkelijk centrumgebied en als cultureel uitgaanscentrum. Het uitgaansplein Caterplein en het Cultuurkwartier vormen een belangrijk cultureel uitgaanscentrum in Apeldoorn en rond het Beekpark zijn veel belangrijke centrumfuncties te vinden. Ook in Beekpark zijn in de structuur, bebouwing en in het groen kwaliteiten aan te wijzen die van belang zijn voor het bestemmingsplan.

De oudste aanwezige structuren in het Beekpark zijn de Asselsestraat en de Hoofdstraat, die oostelijk van het plangebied elkaar kruisen en daar het belangrijkste historische knooppunt van wegen vormen in het dorpscentrum. Ook de van de Hoofd- en Nieuwstraat aftakkende weg in noordwestelijke richting (Badhuisweg, thans Beekpark) is van historisch belang, waarbij op sommige percelen nog de oude perceelsrichtingen zichtbaar zijn.

De historische bebouwing concentreert zich langs de Hoofdstraat, de Nieuwstraat, het Beekpark en de Asselsestraat. Langs de Hoofdstraat bevindt zich een aantal grote vrij-staande voormalige villa's en herenhuizen (deels beschermd als gemeentelijk monument) uit de tweede helft van de 19de en de vroege 20ste eeuw. Hier is nog min of meer het beeld van de oude Dorpsstraat herkenbaar gebleven. Karakteristiek voor het Beekpark is ook de vrij kleinschalige lintbebouwing langs de Asselsestraat die bestaat uit een reeks dicht opeenstaande woonwinkelhuizen uit de periode tussen circa 1900 en 1940.

De omgeving van het Caterplein / Beekpark is in de vroege 20ste eeuw tot horecagebied getransformeerd, onder meer met de opvallende grote winkelwoonhuizen op de kop van de Hoofdstraat en het Beekpark uit het interbellum. Tevens vindt men aan deze Loolaan, op de hoek met de Soerenseweg het grote schouwburgcomplex Orpheus. Dit complex met uit de jaren '60 daterende aanleg, gerealiseerd ter plekke van de voormalige oude begraafplaats.

 

Bebouwing Vosselmanstraat en Cultuurplein in Beekpark

3.2.2 Functionele structuur

De Parken

In De Parken overheerst de woonfunctie, maar daarnaast komt een grote verscheidenheid aan niet-woonfuncties voor. Verspreid over de wijk bevinden zich maatschappelijke voorzieningen, voornamelijk scholen en kerken, die veelal dateren uit de beginperiode van de wijk. Aan de Koninginnelaan bevindt zich een concentratie van winkelvoorzieningen. Daarnaast komen verspreid over de wijk veel kantoren voor, al dan niet gecombineerd met woningen. De grootste kantorenconcentratie bevindt zich langs de Deventerstraat en het gebied tussen het Oranjepark en de Deventerstraat. Ook zijn er veel woningen met een praktijkruimte.

Loolaan Noord

Ook in het gebied Loolaan Noord overheerst de woonfunctie. Daarnaast komt er een aantal kleinschalige bedrijven en winkels tussen de woonbebouwing voor en er bevindt zich een school aan de Losweg. De bedrijven zijn vaak oude bedrijven die over het algemeen vaak achter op het perceel liggen, verscholen vanaf de weg. Aan de Hogeweg is een woonwagenlocatie aanwezig.

Indische Buurt

De Indische Buurt is een echte woonwijk. Met name in het westen wordt de Indische Buurt begrensd door woonbuurten. Menging van functies is met name aanwezig aan de Loolaan en de Sprengenweg en het gebied ten oosten van de Loolaan. Hier bevinden zich voorzieningen als winkels, kantoren en enige gebouwen ten behoeve van medische voorzieningen. Verder zijn er verspreid over het gebied enkele buurtwinkels en horecagelegenheden te vinden.

Verspreid over de Indische Buurt komen maatschappelijk voorzieningen voor zoals scholen en twee monumentale kerken. Tussen de woonbebouwing komen een aantal kleinschalige bedrijven voor.

Beekpark

In tegenstelling tot De Parken en de Indische Buurt overheersen de voorzieningen in Beekpark. Vanaf de late 20ste eeuw is dit gebied ingrijpend gerenoveerd en deels nieuw ingevuld. De nieuwbouw bestaat er enerzijds uit meerlaagse woningbouw, anderzijds uit een cultureel centrum waar plaats wordt geboden aan onder meer het gemeentelijke archief (CODA), een bibliotheek, theater, kunst en film. De nieuwbouw omvat vooral het noordelijke deel van dit plangebied, waarbij de historische bebouwing zich vooral concentreert langs de hoofdstructuren als de Hoofdstraat, het Beekpark, de Nieuwstraat en de Asselsestraat.

Aan de Hoofdstraat komen veel verschillende functies voor zoals winkels en horeca en in mindere mate kantoren en dienstverlening. Woningen bevinden zich op de verdieping. Ook aan de verbinding van de Hoofdstraat met het Beekpark zijn horecavoorzieningen en winkels te vinden. De Asselsestraat bestaat voornamelijk uit winkels met woningen op de verdieping. In het Beekpark bevinden zich ook het politiebureau en de brandweerkazerne.