Dorp Uddel

3.2 Historie

In de achtste eeuw droeg het huidige Uddel de naam Uttiloch, wat zoiets betekent als 'buitenkant van het bos'. Deze betekenis is nog altijd relevant: Uddel ligt namelijk nog steeds in de overgangszone tussen het hoger gelegen bosgebied, het oude agrarische landschap, en de jongere heide- en veenontginningen van het lager gelegen Kameplateau.

Eeuwenlang is Uddel een geïsoleerde agrarische nederzetting geweest waarbij het dorp het hart vormde van een uitgestrekt agrarisch territorium met akkers ('kampen'), weidegronden (heide zowel als bos), beken en vennen.

Sinds 1795 groeide Uddel uit van een nederzetting van 79 inwoners tot méér dan 700 inwoners in 1900. Aanvankelijk bestond Uddel uit verspreid liggende agrarische clusters aan de randen van de kampen bij 't Hof, Aardhuisweg/Drie en bij de splitsing Heegderweg/Markveldweg. Deze clusters groeiden vanaf begin 20ste eeuw geleidelijk aaneen tot linten langs de hoofdwegen. Sinds de tweede helft van de 19de eeuw was de belangrijkste weg de ten dele nieuw aangelegde grindweg, de huidige Elspeterweg/Garderenseweg (N310). In het Uddelerveen werden in deze periode verspreid boerderijen gebouwd, in samenhang met de ontginning van de heide aldaar.

In de jaren '20 en '30 werden vooral vrijstaande woningen langs de doorgaande grindweg gebouwd. Op de achtererven zijn vaak grote bijgebouwen met bedrijfsfuncties geplaatst. In 1930 had Uddel 1400 inwoners; thans zijn er ongeveer 2750, waarvan 1950 in het dorp en de rest in het buitengebied. De groei werd gestimuleerd door de schaalvergroting en specialisatie in de landbouw (met name kalvermesterij), bescheiden bedrijvigheid (Alpuro, Veritex) en kleinschalig toerisme.

Rond 1956 begon zich een duidelijke bebouwde kom te ontwikkelen, met de bouw van 40 woningwetwoningen aan de Uddelsekampweg. Daarna werd er nog op kleine schaal complexmatig gebouwd in Uddel. Tegelijkertijd werden er in die periode veel individuele particuliere woningen gebouwd verspreid over het dorp, waarmee de bestaande structuur werd ingevuld en verdicht.

Pas in de tweede helft van de vijftiger jaren werden de twee kerken in het dorp gebouwd. In 1955 nam de Hervormde Gemeente een nieuwe kerk aan de Viersprong in gebruik en de Gereformeerde Gemeente synodaal betrok in 1958 een nieuw kerkgebouw aan de Garderenseweg. Beide kerken zijn nog steeds in gebruik.

De eerste school werd in 1847 gebouwd door de gemeente Apeldoorn aan de Garderenseweg, op de plek van de huidige Hervormde kerk. Daarna verhuisde de school naar het Schoolpad bij het Hof, een plek buiten het huidige dorp maar centraal gelegen tussen de diverse buurtschappen. De latere openbare school aan de Uttilochweg is in 2007 opgeheven wegens gebrek aan leerlingen. In 1937 werd een Christelijke school opgericht. Sinds 1982 is deze aan het Drie gevestigd.

De inwoners van Uddel hebben lange tijd geleefd van de omgeving in een kleinschalig en zelfvoorzienend systeem van landbouw, bosbouw en jacht. Later veranderde dit door specialisatie, mechanisatie en schaalvergroting. De landbouw verschafte werk aan loonwerkers, seizoensarbeiders, slagers, molenaars, bakkers en veehandelaren. In de dertiger en veertiger jaren had Uddel twee molenaarsbedrijven. De bosbouw leverde werk aan houthandelaren, kwekers en grondwerkers.

Daarnaast kwamen er in het dorp allerlei ondersteunende bedrijven, zoals aannemers, garage- en transportbedrijven, smederijen, winkels en kappers. Uddel kreeg een postkantoor en een politiebureau. Een aantal van deze voorzieningen vormden rond de Viersprong samen met de kerk het dorpshart. Een groot deel van deze voorzieningen is inmiddels verdwenen, waardoor het dorpshart niet echt meer als zodanig beleefd wordt.

In 1963 werd aan de Elspeterweg ALPURO opgericht. Hoewel het absolute aantal bedrijven in Uddel in de afgelopen jaren is teruggelopen is er nog altijd een redelijk gevarieerde bedrijvigheid in het dorp.