Buitengebied Het Woud

5.4 Cultuurhistorie en archeologie

Het bestemmingsplan dient te voorkomen dat de diverse cultuurhistorische en archeologische waarden in het plangebied verloren kunnen gaan. Overigens worden archeologie en cultuurhistorie niet alleen met behulp van het bestemmingsplan beschermd, maar ook via sectorale wet- en regelgeving. Behoud van de cultuurhistorische en archeologische waarden via het bestemmingsplan dient te gebeuren door in de planregels voor de bescherming van deze waarden te zorgen (voorzover dit geen deel uitmaakt van andere wettelijke regelingen).

De gemeente heeft een Cultuur Historische Analyse (CHA) laten opstellen. In de analyse is aangegeven welke cultuurhistorische en archeologische waarden zich in het plangebied bevinden (zie paragraaf 3.4.2.1).

Cultuurlandschap

Voor de beschermenswaardige cultuurhistorische elementen, zoals deze in de CHA zijn aangegeven, wordt een beschermende regeling opgenomen. Een deel van de aanbevelingen uit de CHA behoren echter niet tot de werkingssfeer van het bestemmingsplan (bijvoorbeeld omdat dit beter past binnen een beeldkwaliteitplan). Het bestemmingsplan kan echter de volgende aanbevelingen wel ruimtelijk-juridisch regelen:

• cultuurhistorisch waardevolle waterlopen en sprengen: via de voor Apeldoorn gebruikelijke dubbelbestemming 'Waarde - Beken en sprengen' worden de natuur- en cultuurhistorische waarden beschermd.
• afwisseling openheid en half-openheid in het landschap: het bestemmingsplan zal openheid, houtopstanden, bebouwing en kleinschaligheid van het landschap regelen door primaire bestemmingen en aanduidingen;
• behoud van landschappelijk en cultuurhistorisch waardevolle lokale verschillen in bebouwing: door middel van aanduiding voor beperkte omvang van woningen langs de waardevolle oude structuren Apeldoorns Kanaal en Voorsterweg (zie ook paragraaf 5.5);
• behoud van de landschappelijk en cultuurhistorisch waardevolle hoofdstructuur van de ontginning van het voormalige Beekbergerwoud: door middel van de gebiedsaanduiding 'cultuurhistorisch gebied';
• cultuurhistorisch waardevolle landschapsstructuur van de oude onregelmatige verkaveling in het gebied tussen de Elsbosweg en Hooiland heeft de aanduiding 'waardevol verkavelingpatroon' gekregen.

Het Apeldoorns Kanaal vormt de westelijke begrenzing van het bestemmingsplangebied. Dit kanaal is in de 19de eeuw aangelegd om de oostflank van de Veluwe te ontsluiten voor de scheepvaart, en het gebied daarmee op te stuwen in de vaart der volkeren. Nadat het transport over water ernstig terrein verloor ten opzichte van het wegtransport, werd het kanaal in 1973 gesloten voor de scheepvaart. Sindsdien is de voornaamste functie van het kanaal de werking als groen-blauwe verbinding vanuit de stad naar het omringende landschap.

De zes gemeenten waar het kanaal doorheen loopt, hebben gezamenlijk onderzoek gedaan naar landschappelijke herinrichting, herstel van cultuurhistorische waarden en naar de mogelijkheden om het kanaal weer bevaarbaar maken. Dit alles met het doel om de ontstaans- en ontwikkelingsgeschiedenis leesbaar te houden en de regionale identiteit te versterken. De ambitie om het Kanaal opnieuw bevaarbaar te maken wordt vooralsnog in Apeldoorn niet omgezet in positieve actie, maar de gemeenten delen het uitgangspunt om eventuele bevaarbaarheid niet verder te verhinderen door afdammingen en dergelijke. De ambitie om het Kanaal tot intergemeentelijk beschermd gezicht te benoemen is bevroren.

De gemeente Apeldoorn vindt het belangrijk om het Kanaal herkenbaar te houden als cultuurhistorisch relict en de bijbehorende waarden in stand te houden. Dit gebeurt onder andere via de diverse bestemmingsplannen. De provincie Gelderland heeft in de nota Belvoir 3 Cultuurhistorische beleid 2009-2012 het Apeldoorns Kanaal benoemd als cultuurhistorisch waardevolle structuur in de IJsselvallei, die in samenhang met bijbehorende sluizen en gebouwen duidelijk als industrieel erfgoed herkenbaar moet blijven.

Monumenten 
Voor objecten die zijn aangewezen als Rijks- of gemeentelijk monument (zie par. 3.4.2.2) geldt dat deze op basis van bestaande wet- en regelgeving al een bescherming kennen. Daarom wordt geen aanvullende regeling in het bestemmingsplan opgenomen.

Karakteristieke objecten
Er zijn echter ook andere cultuurhistorisch waardevolle objecten, die geen formele status als Rijks- of gemeentelijk monument kennen. Deze karakteristieke en kenmerkende bouwwerken wil de gemeente in haar bestemmingsplannen beschermen: zij zijn daarom opgenomen als Karakteristiek object. Dit komt voort uit het nieuwe rijksbeleid Modernisering Monumentenzorg, waarin wordt bepaald dat cultuurhistorische belangen moeten worden meegewogen in de ruimtelijke ordening. Dit beleid is omarmd door de gemeenteraad van Apeldoorn.

Karakteristieke objecten zijn vanwege hun aanzienlijke cultuurhistorische en beeldwaarde belangrijk om te behouden. Ze komen vooral vanwege aantasting op detailniveau niet in aanmerking voor de status van beschermd monument.

Op grond van de Cultuurhistorische Analyse en de gemeentedekkende Inventarisatie waardevolle bebouwing en structuren uit 1993, is in 2011 een selectie gemaakt, waarbij gebouwen zijn gewaardeerd op ruimtelijke waarde, historische waarde en objectwaarde. Het onderzoek is vervat in het rapport Ruimtelijke en cultuurhistorische waardering van de karakteristieke bebouwing in Het Woud, Apeldoorn dat als bijlagen 1 en 2 bij dit bestemmingsplan is opgenomen (zie ook par.3.4.2.2). In het oude bestemmingsplan waren al een aantal karakteristieke panden aangeduid, vanwege de belangrijke rol in het ter plaatse aanwezige stedenbouwkundige beeld. Indien inmiddels niet gesloopt of te sterk gewijzigd, komen deze panden in het rapport voor.

Voor de Karakteristieke objecten zullen specifieke regels gaan gelden, onder andere met betrekking tot sloop. In paragraaf 6.5 wordt dit nader toegelicht.

Archeologie 
Voor de hoge en middelhoge archeologische (verwachtings)waarden in het gebied betekent dit dat deze door middel van een dubbelbestemming op de verbeelding (plankaart) en bijbehorende regels dienen te worden beschermd.