Bestemmingsplan Stadsdeel Zuid-Midden

3.2 Ruimtelijke en functionele structuur

Ruimtelijke structuur

Zuid-Midden is primair een woongebied dat begrensd wordt door de hoofdzakelijk noord-zuid lopende hoofdwegenstructuur. Tussen deze hoofdwegen lopen de wijkontsluitingswegen, waarmee een kenmerkende ladderstructuur ontstaat. Ook binnen Zuid-Midden zelf hebben de nog in hun bebouwing en profiel goed herkenbare historische wegen (linten) een noord-zuid verloop. De Ring Apeldoorn doorsnijdt als belangrijke oost-westverbinding Zuid-Midden in een noordelijk en een zuidelijk deel.

Zeer karakteristiek voor Zuid-Midden is het grote centraal gelegen Zuiderpark waaraan, op de Brummelhof na, alle wijken binnen Zuid-Midden grenzen. In de omgeving van Zuid-Midden ligt aan de oostzijde het bedrijventerrein Kayersmolen, aan de zuidzijde liggen sportvelden met op enige afstand het bedrijventerreinen Malkenschoten. Aan de noordzijde van Zuid-Midden liggen het NS-station en de binnenstad.

Het bebouwd gebied kan onderverdeeld worden in vijf verschillende buurten: Brummelhof, Vogelkwartier, Componistenkwartier, Staatsliedenkwartier en Rivierenkwartier. Op de kaart 'Kaart Buurten Zuid-Midden' zijn deze buurten aangegeven.

Kaart Buurten Zuid-Midden

Brummelhof

Brummelhof is het oudste deel van het gebied. Het is een historisch gegroeid gebied met bebouwing daterend uit de 19e eeuw. Deze bevindt zich langs de oude land- en uitvalswegen. Tussen deze oude linten liggen incidenteel nieuwere meer planmatige invullingen van zowel voor als na 1950. Het merendeel van de woningen bestaat uit ééngezinswoningen met kap, die haaks op de weg staan. Slechts in beperkte mate komen rijwoningen voor en dan vooral in meer recente nieuwbouw. Het beperkte aantal appartementengebouwen staat hoofdzakelijk aan de (noord-west)rand van de buurt.

Kenmerkend in de linten zijn de woningen met één bouwlaag met mansardekap tot 7 meter hoog. Langs de Arnhemseweg staan ook grotere herenhuizen met hoogten van twee tot drie bouwlagen met kap en soms een rijke versiering. Langs de Meerkoetweg staat een kleinschalig naoorlogs woningbouwcomplex in blokverkaveling met een fraai asymmetrisch en groen straatprofiel dat goed aansluit op het dorpse karakter van de vooroorlogse omgeving. Het gebied tussen Spadelaan en Arnhemseweg is enige jaren geleden herontwikkeld en bestaat uit nieuwbouw in de vorm van aaneengebouwde woningen en een aantal appartementengebouwen die het buurtje afronden richting spoor en Laan van de Mensenrechten. Deze flats zijn tot vijf bouwlagen hoog.

Een bijzonder bouwwerk in de buurt is de nieuwbouw van ROC Aventus aan de Laan van de Mensenrechten: een modern vormgegeven gebouw van (deels) vijf bouwlagen hoog.

Vogelkwartier

Het Vogelkwartier is een zeer diverse buurt. Hier is zowel sprake van uitwaaierende lintbebouwing afkomstig uit de Brummelhof, als van kleinschalige en grootschalige planmatige uitbreidingen van voor en na 1950. In grote lijnen kan gesteld worden dat het noordwestelijke deel van de buurt het meest ruim is opgezet met vooral veel (half-)vrijstaande bebouwing van één en twee bouwlagen met kap. In het noordoostelijke deel van de buurt ligt het stedenbouwkundige ensemble van de 'Vogelbuurt', een tuindorp met relatief kleine woningen met hoge rode (mansarde)kappen.

Het complex woningen rondom het Zwanenplein is het eerste Apeldoornse sociale woningbouwcomplex (1917-1918) na de Woningwet van 1901. Dit complex werd door architect J.A. Wijn in opdracht van De Goede Woning ontworpen. Het complex wordt gekenmerkt door een hiërarchisch geordend stratenpatroon en een zeer ruim opgezet bebouwingspatroon van twee-onder-één-kap en vrijstaande woningen. Met name dat laatste is typerend voor de vroegste sociale woningbouwcomplexen; bij latere varianten worden de woningen in rijen geschakeld en zijn de percelen kleiner. Het centrale plantsoen vormt de kern binnen de hoofdopzet en is een verbijzondering in het plan. De ruime kavels dragen bij aan het groene karakter van de buurt. Deze ruime opzet is een kernkwaliteit van het complex.

Bijzonder in dit gebied is ook de herontwikkeling van het voormalige Nuon-terrein tussen Oude Beekbergerweg, Talingweg en 1e Wormenseweg. De monumentale 10 kV en 50 kV stations zijn gerestaureerd en hebben nieuwe functies gekregen, terwijl op het vroegere transformatorveld nieuwe woningbouw is verrezen.

In het noordelijke deel van de buurt is in het algemeen meer sprake van ruime achtertuinen. Vermoedelijk heeft dit een achtergrond in de vroegere behoefte aan zelfvoorziening in de vorm van moestuinen.

In het zuidoostelijke deel van de buurt zijn in de jaren vijftig met name etagewoningen in de vorm van middelhoogbouw (met kap) en aaneengebouwde woningen verrezen. Gedeeltelijk vind hier nu sloop en nieuwbouw plaats, zoals langs de Ravenweg. In het zuidwestelijke deel overheersen de rijwoningen, maar komen er ook wel (half-)vrijstaande woningen voor. Bijzonder is hier het voorkomen van meerdere bijzondere functies in de vorm van kantoren en maatschappelijke instellingen. Vaak gaat het daarbij om nieuwbouw met een hoogte tot maximaal zeven bouwlagen. Het hoogste gebouw in het plangebied bevindt zich bij winkelcentrum Hart van Zuid aan de Adelaarslaan/Talingweg. Hier staat een galerijflat van zeven lagen boven de winkellaag.

Componistenkwartier

Ondanks bouwactiviteiten van voor en na 1950 is het Componistenkwartier stedenbouwkundig gezien een homogene buurt. Het meest gevarieerd is het noordwestelijke deel met daarin een concentratie van maatschappelijke voorzieningen, zoals het zorgcentrum Sainte Marie, scholen en kerk. De buurt heeft een groen karakter door de ruime wegprofielen met laanbeplantingen en het vele privé-groen. Het Sebastiaanplein met de kerk vormt een beeldbepalend element in de buurt. Net ten noorden daarvan is het nieuwbouwproject De Veste ontwikkeld.

Verder bestaat de buurt uit een mix van aaneengebouwde en (half-)vrijstaande woningen, waarbij het eerste type domineert. In het noordelijke deel van de buurt staan bijzondere vormen van beneden- en bovenwoningen. Aan de zijde van de Arnhemseweg staan vooral de bouwblokken met (half-)vrijstaande woningen. De woningen bestaan in het algemeen uit twee bouwlagen met kap. Er is (met name in het zuidelijke deel) sprake van stempelverkavelingen (herhaling van bouwblokken) in een rationeel patroon met haaks op elkaar staande straten. Middelhoogbouw is aanwezig in het centrum van de buurt bij het winkelcentrum Schubertplein.

Staatsliedenkwartier

Deze buurt wordt stedenbouwkundig gevormd door de slinger in de 1e Wormenseweg en de Kayersdijk. Langs de 1e Wormenseweg bevindt zich een grote variatie aan woningen, veelal vrijstaand en met een individuele architectuur. Langs de randen bij de Kayersdijk, bij de vijver aan de Abraham Kuyperstraat en langs het Zuiderpark staat middelhoogbouw met een hoogte tot vijf bouwlagen. Zo ook bij het ruim aangelegde winkelcentrum Kayershof. Verder bestaat de wijk uitsluitend uit aaneengebouwde eengezinswoningen van twee bouwlagen met kap in stempelverkaveling.

In deze buurt is de verschuiving goed zichtbaar van particulier groen naar openbaar groen. In de westelijke buurten zijn veel gesloten bouwblokken met veel privé groen, terwijl in deze buurt en het latere Rivierenkwartier sprake is van open verkavelingen met gemeenschappelijk groen.

Rivierenkwartier

De meest planmatig verkavelde buurt in het plangebied is het Rivierenkwartier. Veel stempelverkavelingen met zich herhalende bouwblokken. De bebouwing bestaat in het noorden hoofdzakelijk uit aaneengebouwde eengezinswoningen zonder kap en in het zuiden uit eengezinswoningen met kap. Langs de Kayersdijk ligt middelhoogbouw ruim in het groen op gepaste afstand van de weg. Verder is bij het centraal gelegen winkelgebied middelhoogbouw gelegen. De middelhoogbouw heeft een hoogte tot vijf bouwlagen.

Aan het Haringvliet staan patiowoningen en bungalows. Een nieuwer woonbuurtje binnen de wijk is gelegen rondom de Schiestraat. Hier is sprake van een meer modern en van de rest van de wijk afwijkend verkavelingspatroon in hoefijzervorm. Het is een duurzaam opgezet woonbuurtje met zonnecollectoren op de daken.

Overig

Binnen het plangebied valt verder nog het gebied tussen spoor en De Laan van de Mensenrechten. Dit is een gebied dat nog ontwikkeld zal worden. Het terrein bevat hoofdzakelijk rangeerterrein, een bedrijf met bedrijfswoning en een benzinestation. Het gebied is onderdeel van de Kanaalzone.

Aan de oostzijde grenst het plangebied aan het ontwikkelingsgebied Kanaalzone-Zuid. De gemeente Apeldoorn is bezig met de realisering van een ambitieus project, de transformatie en vernieuwing van de centrale noord-zuid as van het stedelijk gebied van Apeldoorn, de Kanaalzone. Nu is het een gebied dat met de rug naar het kanaal is gekeerd. Op termijn wordt het een gemengd stedelijk gebied voor wonen, werken en voorzieningen, dat met de voorkant naar het kanaal ligt. Het Apeldoorns Kanaal fungeert voor dat gebied als belangrijke drager. In 2005 heeft de gemeente de Structuurschets Kanaalzone Apeldoorn opgesteld. Het doel was het concretiseren van de ruimtelijke en programmatische ambities die de stad met de Kanaalzone heeft. De Structuurschets vormt het inhoudelijk kader voor de uitvoering van de diverse projecten, waarvan een deel inmiddels al in gang is gezet. Voor de Kanaalzone-Zuid is in juli 2008 een stedenbouwkundig plan vastgesteld.

Functionele structuur

Een overzicht van de in het plangebied voorkomende functies is te vinden op onderstaande 'Inventarisatiekaart - functies'. Deze kaart laat duidelijk zien dat Zuid-Midden hoofdzakelijk een woongebied is. Ook vallen de vier buurtwinkelcentra op waar vooral een gevarieerd aanbod van detailhandel en horeca is te vinden. Daarnaast komt met name in het noordelijke deel een wat meer verspreid patroon van winkels, dienstverlenende activiteiten en bedrijvigheid voor. Ook de maatschappelijke voorzieningen liggen verspreid door Zuid-Midden. In het gebied komt weinig oppervlaktewater voor, het meest nog in het Staatsliedenkwartier. In deze wijk en in de Rivierenwijk is ook de openbare groenruimte het meest prominent aanwezig.

In het noorden in Brummelhof is het meest sprake van een mix van functies. Langs de belangrijkste ontsluitingswegen (de oude land- en uitvalswegen) komen verspreid bedrijven en detailhandel voor. Verder liggen verspreid door de wijk maatschappelijke voorzieningen. De schaal van deze functies is in het algemeen kleiner dan in de rest van de wijk, al zijn er uitzonderingen zoals enkele bedrijven en het nieuwe ROC. Door de verspreide ligging van de functies en de organische wegenstructuur met soms smalle straten levert de bereikbaarheid van de functies hier soms problemen op.

In de overige vier buurten vormt een centraal gelegen buurtwinkelcentrum een herkenbaar onderdeel van de functionele structuur. In de centraal in Zuid-Midden gelegen buurten Vogelkwartier en Staatsliedenkwartier komen er daarnaast nog verschillende maatschappelijke voorzieningen voor, zoals scholen, verzorgingshuizen, dorpshuizen, kerken en de sporthal. Deze staan op goed zichtbare locaties bij kruisingen of langs de hoofdwegen. De bereikbaarheid van winkels en andere voorzieningen is goed te noemen. In het Vogelkwartier ligt verder nog het 150 kV-onderstation van NUON. De twee zuidelijkste buurten, het Componistenkwartier en het Rivierenkwartier, zijn het meest monofunctioneel. Naast de winkelcentra komt hier incidenteel een maatschappelijke voorziening voor. Deze voorzieningen staan in het Rivierenkwartier vooral aan de rand van het Zuiderpark, waar ze worden geconcentreerd in het project Dok Zuid. Sportvoorzieningen buiten de sporthal bevinden zich niet in het plangebied van Zuid-Midden, maar net ten zuiden daarvan in Malkenschoten.

Ontsluiting

De hoofdwegenstructuur in en langs het stadsdeel is duidelijk herkenbaar en ingericht. In de wijk zelf is het wegenstelsel minder consequent wat betreft profiel en inrichting. De 'binnenring' tussen de vier buurtcentra/buurten heeft veel van zijn herkenbaarheid verloren en vervult niet de status van intern circuit.

De historische linten (1e en 2e Wormenseweg, de Arnhemseweg en de Oude Beekbergerweg), alsmede de Kayersdijk, zijn binnen de wijk en binnen de buurten de meest herkenbare ontsluitingsstructuren. Deze linten hebben een sterke noord-zuid gerichtheid. De verbindingen tussen deze linten zijn minder herkenbaar op de Ring Apeldoorn na.

In Brummelhof en in de oudere delen van het Componistenkwartier komt eenrichtingverkeer voor. Met name in Brummelhof vragen de organische wegenstructuur en de soms smalle wegen om deze ingreep. Tezamen met het vrijwel ontbreken van ruimtelijke herkenningspunten maakt dat de oriëntatie in met name dBrummelhof en in mindere mate in het Vogelkwartier lastig.

Dit zijn situaties die vaak voorkomen in vooral organisch en historisch gegroeide wijken. In de nieuwere kwartieren is de verkeersstructuur meer helder, alhoewel niet sterk hiërarchisch. Ten aanzien van de verkeerstructuur worden in de 'Actualisatie Verkeerskaart' geen concrete verkeersmaatregelen voorzien in de wijk.

Ten aanzien van het parkeren is hoofdzakelijk sprake van langsparkeren op straat. Bij de middelhoogbouw liggen parkeerterreinen, evenals bij de verschillende wijkwinkelcentra. Bij veel (half-)vrijstaande woningen kan worden geparkeerd op eigen erf. In de nieuwere wijken komen ook veel garageboxen voor. Zuid-Midden is een oude wijk van Apeldoorn, gebouwd in tijden dat er met het bezit van een auto nog niet, of weinig, rekening werd gehouden en er dus betrekkelijk weinig parkeerruimte is aangelegd. Inmiddels is het autobezit fors toegenomen. In de loop der jaren is de aangelegde parkeerruimte wel toegenomen, maar hier en daar blijft het krap. Dat is vooral in het Rivierenkwartier en de Brummelhof. Om parkeeroverlast in de buurt van het station tegen te gaan, is in de kop van Brummelhof vergunningparkeren ingevoerd.

Voor het fietsverkeer zijn er zogenaamde doorstroomassen aangewezen die voorrang hebben op het verblijfsgebied. Dit zijn de Koning Stadhouderlaan/Arnhemseweg en de 2eWormenseweg.