Glanerbrug 2010

2.5 Cultuurhistorie

Glanerbrug is ontstaan als een grensplaats op de zogenaamde 'Markenscheiding' tussen de Eschmarke (Grote Boermarke) en de Eilermarke. De Glanerbeek vormde in vroeger tijden een natuurlijke scheiding en was tevens de landgrens tussen West-Münsterland (Westfalen) en Overijssel. De beek werd gekruist door de oude handelsweg van Deventer naar Münster. Deze oversteekplaats over de Glanerbeek werd de Glanerbrug genoemd. Het is denkbaar dat hier al vroeg halteplaatsen zijn ontstaan.

afbeelding: fragment historische topografische kaart

Op Nederlands grondgebied liep de 'Hessenweg' iets ten zuiden van de huidige rijksweg; de Gronausestraat die in 1822 werd aangelegd. Aan de Gronausestraat werd, in de buurt van de Spoorbaanstraat, een grenspost gebouwd. In 1865 werd de spoorlijn Enschede-Glanerbrug aangelegd, die later in de richting van Gronau werd doorgetrokken. Hierna vestigden zich meer mensen nabij de grensovergang, hetgeen leidde tot de bouw van een schooltje. Het Redemptoristenklooster werd in 1885 aan de rijksweg gebouwd. In 1888 werd aan de grens op Duits grondgebied de spinnerij Eilermark gevestigd. Werknemers van deze fabriek vestigden zich in Glanerbrug, waardoor het aantal inwoners van het dorp toenam en in 1904 circa 350 bedroeg. Vanaf 1905 vonden uitbreidingen plaats in de vorm van lintbebouwing langs de Bultsweg, Rijksweg, Ekersdijk, Schipholtstraat en Bentstraat. Rond het begin van de Eerste Wereldoorlog was Glanerbrug al een dorp van enige omvang. Verdere uitbreiding vond plaats tussen 1921 en 1942. In deze jaren verrezen verschillende woningcomplexen langs de Bultsweg, Ekersdijk, Schipholtstraat en Kerkstraat. Op 1 januari 1964 telde Glanerbrug 1772 woningen. Er werden vervolgens ook woningen in etagebouw gerealiseerd, onder andere aan de Amundsenstraat, James Rossstraat en James Cookstraat.

afbeelding: historische luchtfoto Glanerbrug

In Glanermaten werden 242 en in Eekmaat 700 woningen gebouwd. Daardoor telde men in 1982 in Glanerbrug 2931 woningen en 8111 inwoners. In 1992 waren er 3233 woningen en 8410 inwoners. De afgelopen tien jaar is het aantal inwoners verder toegenomen tot ruim 9.000 inwoners (circa 4.000 woningen).

2.5.1 Welstand en beeldkwaliteit

In de Welstandsnota 'Bouwen aan identiteit' is aangegeven aan welke welstandseisen bouwplannen moeten worden getoetst. In de Welstandsnota gelden voor het plangebied van het bestemmingsplan "Glanerbrug 2010" diverse welstandsidentiteiten. Een welstandsidentiteit kan bestaan uit een hele wijk maar ook uit een verzameling straten die niet aan elkaar grenzen. Waar het om gaat is dat in een welstandsidentiteit de gebouwen gezamenlijk een herkenbare eenheid vormen. Bijvoorbeeld omdat er hetzelfde type huizen uit dezelfde bouwperiode staat of omdat het merendeel van de bebouwing bestaat uit bedrijfspanden. Immers, voor een appartementencomplex gelden andere eisen van welstandszorg dan voor een villa in het groen en voor een fabriek gelden weer andere eisen van welstandszorg dan voor een kantoorgebouw.

afbeelding: fragment Welstandskaart

Welke identiteit waar geldt is dus afhankelijk van de typologie van bebouwing, zo geldt voor de oude linten de identiteit "Dorpse Linten" en voor jongere wijken als de Muziekbuurt of Het Schipholt de identiteit "Woonerfwijken" en voor een moderne wijk als De Voskamp grotendeels de identiteit "Regenboogwijken". Het kernwinkelgebied aan de Gronausestraat neemt binnen Glanerbrug een aparte plaats in, hiervoor geldt geen reguliere welstandsidentiteit maar het beeldkwaliteitplan "Winkelerf Glanerbrug".

Relatie beeldkwaliteitplan en welstandsidentiteit

Een beeldkwaliteitplan wordt doorgaans opgesteld voor grootschalige en hoogwaardige stedelijke ontwikkelingen, zoals De Eschmarke en vormt een integraal onderdeel van de Welstandsnota. Voor die gebieden waarvoor in de Welstandsnota een beeldkwaliteitplan is opgenomen geldt dat de welstandseisen behorende bij de reguliere welstandsidentiteiten voor die gebieden buiten werking zijn gesteld. De reguliere welstandsidentiteiten zijn gericht op de beheerfase en lenen zich daarom niet altijd even goed voor de ontwikkeling van nieuwe woon- en werkmilieus. De beeldkwaliteitseisen zorgen er voor dat de identiteit van het stedenbouwkundig plan wordt gewaarborgd en dienen als toetsingskader voor de verdere uitwerking van de verkaveling, de inrichting en de architectuur. De bedoeling is dat na realisatie van het doel waarvoor het beeldkwaliteitplan is opgesteld door middel van een wijziging van de Welstandsnota het beeldkwaliteitplan komt te vervallen en weer wordt vervangen door één of meer van de reguliere welstandscategorieën die voor de betreffende bebouwing het meest van toepassing is in het kader van de beheerfase van de welstandszorg.

2.5.2 Archeologisch erfgoed

Het plangebied van het bestemmingsplan "Glanerbrug 2010" heeft op grond van de gemeentelijke Archeologische Verwachtingenkaart voor het overgrote deel een middelhoge of hoge archeologische verwachting, alleen voor het gebied rondom de Schipholtstraat geldt een lage archeologische verwachting. Voor zover bekend zijn er in Glanerbrug geen archeologische monumenten of vindplaatsen met beschermenswaardige archeologische resten aanwezig.

2.5.3 Monumenten

In het plangebied van het bestemmingsplan "Glanerbrug 2010" zijn een aantal gebouwen en objecten aanwezig met een op grond van de Monumentenwet 1988 of de gemeentelijke Monumentenverordening Enschede 2003 beschermde status als rijksmonument of gemeentelijk monument.

Rijksmonument:

Gronausestraat ongenummerd (x: 263520 y: 470863): Twee grenspalen nr. 848

Gemeentelijke monumenten:

Bultsweg 170: Schoolgebouw

Gronausestraat 1200: Hervormde kerk

Gronausestraat 1251-1253: Winkel/woonhuis

Gronausestraat 1258: Voormalig hotel

Gronausestraat 1317: Tankstation

Kerkstraat 14-16: Rooms Katholieke kerk

Kerkstraat 20: voormalige Rooms Katholieke Gerardusschool, thans Dorpshuis

Pastoor Meijerstraat 3-3a: Zusterhuis St. Maria

Pastoor Meijerstraat 5: Rooms Katholieke Mariaschool (thans Gerardusschool)

Schipholtstraat 62: Kerkgebouw

Aan de geïnventariseerde monumenten is in dit bestemmingsplan geen juridische betekenis toegekend. De bescherming van deze objecten vindt plaats op grond van de Monumentenwet 1988 of de gemeentelijke Monumentenverordening Enschede 2003.

2.5.4 Overige cultuurhistorische waarden

In Glanerbrug zijn ook een aantal cultuurhistorisch waardevolle gebouwen en objecten aanwezig zonder beschermde status op grond van de Monumentenwet 1988 of de gemeentelijke Monumentenverordening Enschede 2003, deze zijn weergegeven in onderstaand overzicht.

Adres	Omschrijving
Gronausestraat 1220 Woonhuis (voormalig kantoor expeditiebedrijf Holland)
Kerkstraat 18 Parochiehuis R.K. kerk
Kerkstraat ongenummerd Poort R.K. begraafplaats
Redemptoristenpark 1 oudste gedeelte Ariënshuis (voormalig kloostergebouw)
Schipholtstraat 13 beeldbepalend woonhuis
Schipholtstraat 41 Gereformeerde kerk
Schipholtstraat 165 Voormalige dorpsschool
Schipholtstraat 167 Voormalig schoolmeerstershuis