Horstlanden-Veldkamp 2010

2.3 Cultuurhistorie

2.3.1 Monumenten

In het gebied van het bestemmingsplan “Horstlanden-Veldkamp” staan de volgende objecten met de status van rijksmonument of gemeentelijk monument.

De rijksmonumenten in dit gebied zijn:

Ariënsplein 2 Herenhuis “Sonnevanck”

Kortenaerstraat 3 Herenhuis

Kortenaerstraat 71 Herenhuis

M.H. Tromplaan 23 Herenhuis “De Groote Schuur”

Parkweg ongenummerd Herdenkingsmonument in Volkspark

Prinsestraat 10 Schoolgebouw “Stadsweide”

Prinsestraat 14-18 Synagoge

Figuur 10: rijksmonument Prinsestraat 10

De gemeentelijke monumenten in dit gebied zijn:

Bisschopstraat 43-45 Chauffeurswoning

Blekerstraat 43, 45, 47 en 49 Herenhuizen

Emmastraat 2, 4, 6, en 8 Woningen

Haaksbergerstraat 236 Stadsvilla

Haaksbergerstraat 250 en 252 Dubbel herenhuis

Janninksweg 1 en Pathmossingel 2-6 Winkel/woonhuis

Pathmossingel 106 en 108 Dubbel winkel-woonhuis

Prinsestraat 1 Herenhuis

Ripperdastraat 1, 1A, 3 tot en met 29

(oneven nummers) Voorbescherming stadswand

M.H. Tromplaan 25 Woonhuis

M.H. Tromplaan 51 en 53 Dubbel woonhuis

M.H. Tromplaan 52 Woonhuis

M.H. Tromplaan 55 Villa “Memphis”

Stadsmatenstraat 1-101 Flatgebouw Koningin Wilhelmina

Waldeckstraat 13, 15, 17, 19, 21 en 23 Dubbele woonhuizen

Figuur 11: gemeentelijk monument Haaksbergerstraat 236

Figuur 12: gemeentelijk monument Janninksweg 1 en Pathmossingel 2-6

Aan de geïnventariseerde monumenten is in dit bestemmingplan geen juridische betekenis toegekend. De bescherming van deze objecten vindt plaats op grond van de Monumentenwet 1988 of de gemeentelijke Monumentenverordening Enschede 2003.

2.3.2 Overige cultuurhistorische waarden

De Cultuurhistorische Atlas van Overijssel biedt informatie over historische landschapsstructuren, bouwkundige monumenten en archeologische vindplaatsen - in kaart, foto en toelichting. De gegevens op de kaart zijn afkomstig van de Rijksdienst voor het cultureel erfgoed, het Oversticht en de provincie Overijssel. Volgens deze kaart is een aantal cultuurhistorische objecten en terreinen in het plangebied geselecteerd.

Figuur 13: Fragment Cultuurhistorische Atlas Overijssel

Landgoederen en buitenplaatsen zijn beeldbepalend voor grote delen van Overijssel. Ze zijn zowel cultuurhistorisch als landschappelijk van groot belang. Het gaat hierbij niet alleen om de huizen maar ook om de buitengebouwen, de tuinen, parken en lanen. Kenmerkend voor de periode van de 19e eeuw is de aanleg van fabrikantenbuitenplaatsen. Rijk geworden textielfabrikanten lieten grote villa's bouwen, vaak gelegen aan een uitvalsweg net buiten de bebouwde kom van de textielcentra. In het plangebied is het gemeentelijk monument Villa Memphis, gelegen aan de M.H. Tromplaan 55, als buitenplaats aangeduid. Deze villa is gebouwd rond 1925. Het is het hart van de buitenplaats Memphis, waarvan de oorspronkelijke hoofdstructuur ingrijpend is gewijzigd.

Figuur 14: Villa Memphis, M.H. Tromplaan 55

Het plangebied bevat een religieus monument, namelijk de synagoge aan de Prinsestraat 14-18. Deze synagoge is samen met de voormalige Joodse school en twee woningen in 1927 gebouwd in opdracht van de Nederlandse Israëlitische Gemeente te Enschede met financiële steun van de textielfabrikant S.N. Menko. De synagoge staat in de villawijk De Stadsmaten. De bebouwing is van cultuur- en architectuurhistorisch belang ondermeer vanwege de bijzondere herinnering aan de grote en belangrijke Joodse gemeenschap in Enschede.

Figuur 15: Synagoge, Prinsestraat 14-18

In de Cultuurhistorische Atlas is tevens aandacht voor bijzondere categorieën van industrieel erfgoed, zoals herinneringsplekken van de textielindustrie. Het Volkspark is in de atlas aangeduid als plek van industrieel erfgoed. Ook het voormalige fabrieksterrein in het gebied omsloten door de Zwedeweg, Emmastraat, Nieuwstraat, Blekerstraat en Janninksweg heeft volgens de atlas cultuurhistorische betekenis. De ruimtelijke ontwikkeling van de stad Enschede is in belangrijke mate bepaald door de textielindustrie, die vanaf 1850 sterk in opkomst was. De Enschedese textielindustrie is voortgekomen uit de vroeger in geheel Twente op de boerderijen uitgeoefende vervaardiging van linnen. Voor het spinnen, bleken, verven en bedrukken van katoenen stoffen verschenen in de binnenstad van Enschede en net buiten de omwalling veel kleine fabrieken.

Het tuindorp Pathmos, deels gelegen binnen het plangebied, verwijst eveneens naar het industrieel erfgoed. Een tuindorp is een specifieke term uit de Nederlandse stedenbouw, die verwijst naar stadswijken met een typisch dorps karakter. Veel tuindorpen zijn gebouwd vanaf de jaren '20 van de twintigste eeuw, om een tegenwicht te bieden aan de verpauperde arbeiderswoningen van grote steden. Soms werden zij opgezet door sociaal voelende ondernemers, andere tuindorpen zijn gebouwd door woningcorporaties. De tuindorpen kenmerken zich door lage eengezinswoningen met een voor- en een achtertuin en een omgeving met veel groen.