| Plan: | Bestemmingsplan Kleine Dorpskernen Ten Boer |
|---|---|
| Status: | vastgesteld |
| Plantype: | bestemmingsplan |
| IMRO-idn: | NL.IMRO.0009.BP023KleineDorpker-vg01 |
Beschermd dorpsgezicht
Binnen het plangebied is sprake van één beschermd dorpsgezicht; het beschermd dorpsgezicht Lellens dat op 27 september 1991 is aangewezen. Zie bijlage 1 voor de toelichting bij het besluit tot aanwijzing van Lellens als beschermd dorpsgezicht. In die toelichting wordt ingegaan op het ontstaan en de ontwikkeling van Lellens, het huidige ruimtelijk kader en de te beschermen waarden, de begrenzing van het aangewezen gebied en de rechtsgevolgen van de aanwijzing tot beschermd dorpsgezicht. Hieronder is de tekst uit de toelichting die gaat over het huidige ruimtelijk kader en de te beschermen waarden overgenomen.
'Het beschermingsbelang van Lellens is vooral gelegen in de bijzondere opbouw van het dorp waarin de invloed van een terzijde van een kleine dorpswierde gelegen borg duidelijk tot uiting komt. In deze opzet met als basis twee elkaar kruisende hoofdassen is in tegenstelling tot de meeste andere wierdedorpen in Lellens niet de kerk, maar het kruispunt tussen deze beide hoofdassen centraal op de wierde gelegen. Gevolg hiervan is dat de kerk, die pas in de 17e eeuw is gebouwd, aan de rand van de wierde een decentrale positie inneemt. Mede omdat grote uitbreidingen van het dorp achterwege zijn gebleven, is de historische structuur, die ondersteund wordt door de lineaire bebouwing aan de hoofdstraat in samenhang met de intensieve beplanting langs de oprijlaan en de kerklaan op de dorpswierde goed herkenbaar gebleven. Het voormalige borgterrein daarentegen heeft na sloop van het borghuis door afgravingen van het terrein en door demping van de borggrachten een belangrijk deel van zijn herkenbaarheid verloren.
De hoofdstructuur manifesteert zich op de wierde nadrukkelijk, onder meer vanwege het feit dat de elkaar kruisende assen de hoogst geleden delen vormen van de nederzetting. Opmerkelijk is, dat de hoogteverschillen slechts zeer gering zijn, -de wierde heeft een hoogte van 1,2 meter + NAP- en dat het geleidelijke verloop in hoogte nauwelijks is waar te nemen. Alleen aan de zuidkant van de kerklaan is door afgravingen een steilrand ontstaan die het hoogteverschil ter plaatse accentueert.
Een intensieve beplanting bestaande uit een regelmatige viervoudige rij ingeknotte bomen langs de oprijlaan en een onregelmatige dubbele rij ingeknotte bomen langs de kerklaan ondersteunen de herkenbaarheid van het assenstelsel. De kerk vormt de visuele afsluiting van de kerklaan, die daarmee de enige besloten ruimte vormt binnen het dorp. De oprijlaan daarentegen wordt, omdat het borghuis gesloopt is, gekenmerkt door een open einde.
Van de overige delen van het assenstelsel is de hoofdstraat, die in het verlengde ligt van de kerklaan, door de langs strakke rooilijnen gelegen bebouwing het meest duidelijk herkenbaar. De panden liggen langs beide zijden van de weg direct aan de straatverharding en bestaan uit één bouwlaag onder een langsgericht zadeldak met wolfseinden. Uit de regelmatige ligging van deze typerende kleine woonhuizen is de gereglementeerde ontwikkeling onder invloed van de borg te vermoeden. De ruimtelijke structuur wordt gekenmerkt door het relatief smalle en steenachtige profiel in contrast met de groene kerklaan aan de westzijde en een open einde aan de oostkant waar een brug de toegang tot het dorp markeert. De heldere ruimtelijke opbouw van de hoofdstraat wordt slechts verzwakt door de sloop van een pand en de terugrooiing van twee panden ten oosten van de kruising.
Langs de voortzetting van de oprijlaan, die na de kruising een scherpe knik maakt en parallel langs de kerklaan naar het westen loopt, is in de ligging van de panden aan ondiepe voortuinen hun latere toevoeging aan de dorpsbebouwing te herkennen. Het ruimtelijke karakter langs deze weg is uitgesproken open en groen omdat de bebouwing op ruimere afstand van elkaar is gelegen. Aan de zuidkant van de weg zijn slechts twee panden gesitueerd. Omdat langs deze zijde van de weg slechts een lage haag ligt, wordt de ruimtebegrenzing gevormd door de bomen en het kerkgebouw, die door hun ligging aan de hoger gelegen kerklaan dominant zijn binnen de ruimteopbouw. Tussen de weg en de kerklaan zijn de licht hellende kavels ingericht als moestuin. Het terrein rond de kerk zelf is ingericht als begraafplaats.
Van het voormalige borgterrein is, naast de onaangetaste oprijlaan, alleen het deel waarop het bewaard gebleven schathuis is gelegen bij de afgravingen gespaard. Naast het vrijgelegen schathuis, dat thans onderdeel vormt van een agrarisch bedrijf, is het terrein bebouwd met een omvangrijke ligboxenstal. De andere delen van het terrein zijn voor het grootste gedeelte tot op het niveau van het omringende landschap afgegraven en niet meer als zodanig herkenbaar. Alleen op de noordpunt en de westpunt is door kleine hoogteverschillen en een erfbeplanting die bestaat uit lage ingeknotte bomen, respectievelijk middelhoge bomen, de omtrek van het voormalige borgterrein terug te vinden. De daardoor aangegeven schaal en de openheid van het terrein zijn van belang in relatie met de aangrenzende, kleinschaliger dorpsstructuur.
Kenmerkend voor Lellens is het contrast tussen de bebouwde en met erfbeplanting omgeven kavels op de wierde en de openheid van het licht glooiende landschap. Het dorp manifesteert zich daardoor scherp ten opzichte van het omringende gebied als een ruimtelijke eenheid. Alleen ten noordwesten van het voormalige borgterrein ligt een boerderij met aan de kant van de wierde een erfbeplanting. Overigens is het landschap onbebouwd en zijn in alle richtingen vergezichten mogelijk'.
Monumenten
Daarnaast is sprake van een aantal over de acht dorpen verdeelde rijksmonumenten. Deze kennen hun eigen beschermingsregime via de Monumentenwet 1988 en ze worden niet in dit bestemmingsplan geregeld. Het betreft de volgende rijksmonumenten:
Karakteristieke panden
De dorpen kennen naast rijksmonumenten een aantal karakteristieke panden. Deze zijn niet als monument aangewezen, maar zijn wel van cultuurhistorische waarde. Veel van deze panden hadden (en hebben) een openbare functie. Deze karakteristieke panden zijn op de verbeelding voorzien van een strak bouwvlak en een strakke (goot- en bouw)hoogteregeling om de bestaande karakteristiek te beschermen. Het betreft de volgende panden:
Karakteristieke structuren
Een aantal van de dorpen heeft, naast markante gebouwen en/of wierdes tevens een aantal zogenaamde 'karakteristieke open ruimten'. Dit speelt in de dorpen Garmerwolde, Sint Annen, Thesinge en Woltersum. In Garmerwolde zijn dit de voorterreinen bij de boerderijen en het open gebied ten westen van de Nederlands Hervormde Kerk. In Sint Annen gaat het om de tuinen achter de oostzijde van de Hoofdweg, tuinen aan de westkant van het dorp en tuinen ten zuidwesten van het Molenpad. Ook de gronden met een agrarische bestemming aan de uiterste noordwestpunt van het dorp is te karakteriseren als karakteristieke open ruimte. In Thesinge betreft dit de open ruimte achter de molen Germania, de ruimte rond de Nederlands Hervormde Kerk en de ruimte naast en tegenover de begraafplaats. De ruimten bepalen voor een groot deel het karakter van de betreffende locaties. In Woltersum gaat het om de opvallende overtuinen bij de woningen langs de Woltersumer Ae. Voorts de tuin van de pastorie van de Nederlands Hervormde Kerk, de appelhof grenzend aan het sportterrein, het open terrein bij het kruispunt Hoofdweg-Bijbelgang-Kerkpad-Dobbestraat en de agrarische percelen aan de west- en zuidzijde van het dorp. Bebouwing van al deze open ruimten betekent dat het beeld en de beleving van de dorpen zoals die nu is, aangetast zou worden. De gronden die in dit bestemmingsplan de bestemming Groen of Tuin hebben gekregen zijn daarmee voldoende beschermd (vergelijkbaar met de bescherming onder het voorgaande plan). De gronden met een agrarische bestemming hebben de aanduiding 'cultuurhistorische waarden' gekregen. Voor het oprichten van bebouwing kunnen nadere eisen worden gesteld aan de plaats en afmetingen daarvan. Het oprichten van gebouwen op deze gronden is uitgesloten. Het gaat dus uitsluitend om het stellen van nadere eisen aan het bouwen van bouwwerken, geen gebouw zijnde. De regeling komt hiermee overeen met de regeling in de voorgaande bestemmingsplannen.
Hetzelfde geldt voor een aantal zogenaamde 'gave dorpsranden'. Dit zijn de randen van een dorp welke een nog goed zichtbare historische en/of karakteristieke structuur hebben en niet in ernstige mate zijn aangetast door latere toevoegingen zoals bijgebouwen en aanbouwen. Dit speelt bij de dorpen Garmerwolde, Ten Post, Thesinge en Woltersum. In Garmerwolde gaat het om de gehele Dorpsweg, behalve ter plaatse van de uitbreiding Koningsheert en om de rand langs de Oude Rijksweg/Damsterdiep. In Ten Post betreft het het zuidelijk deel van de oude Rijksweg alngs het Damsterdiep, het Jaagpad en de Eestumerweg en de Stadsweg. Ook in Thesinge is sprake van 'gave dorpsranden': langs de G.N. Schutterlaan en de westzijde van het oude dorpscentrum. Tot slot kent Woltersum gave dorpsranden langs de Kollerijweg en langs de K. de Boerstraat ter hoogte van de sportvelden. Om deze gave dorpsranden te beschermen zal in het nog te actualiseren bestemmingsplan Buitengebied Ten Boer nagedacht worden over een passende bescherming.
Tot slot kan de Stadsweg worden aangemerkt als een waardevolle cultuurhistorische structuur. Ook in het recente bestemmingsplan Dorpskern Ten Boer is het deel van de Stadsweg dat door het dorp Ten Boer loopt aangewezen als weg met een cultuurhistorische waarde. De Stadsweg loopt ook door het dorp Ten Post. Het deel van de Stadsweg dat door Ten Post loopt is dan ook op de verbeelding aangeduid als weg met een cultuurhistorische waarde. Het veranderen van het profiel van de weg is in het bestemmingsplan als strijdig gebruik aangemerkt. Ook is het verboden om zonder vergunning het profiel van de weg te veranderen. Voor een verdere toelichting wordt verwezen naar de juridische toelichting.