Vanouds hebben waterlopen bij de ontwikkeling van het dorp Breukelen een grote rol gespeeld. De oorspronkelijke Breukelerwaard en de polder Otterspoorbroek, die in opzet ook teruggaan op de historische waterlopen, zijn tegenwoordig slechts in geringe mate nog te herkennen. Daarnaast heeft de aanleg van het Merwedekanaal, het latere Amsterdam-Rijkanaal, de oorspronkelijke opzet van de polders ingrijpend veranderd.
Het bestemmingsplangebied wordt in het oosten begrensd door de rivier de Vecht en heeft als westgrens het Amsterdam-Rijnkanaal. De noordgrens valt samen met de oorspronkelijke bedijking van de Breukelerwaard. Hoewel de zuidelijke begrenzing niet terug lijkt te gaan op een ontginningsgrens, valt deze samen met de overgang naar de buitenplaats Nijenrode.
Het noordelijk deel van het huidige Breukelen behoorde tot de Breukelerwaard, waarvan van de noordelijke waterloop en dijk nog slechts een smalle waterloop resteert. De oostelijke begrenzing lag iets ten westen van de Straatweg, de zuidelijke in de omgeving van de huidige Looyersdijk en Heycoplaan. Beide wegen volgen al eeuwenlang dezelfde loop. De westgrens van de Breukelerwaard valt buiten het bestemmingsplangebied.
Van de zuidelijke gelegen polder Otterspoorbroek is de ontginningsbasis nog aanwezig in de vorm van de huidige Broekdijk Oost. Tussen de Broekdijk Oost en het Amsterdam Rijnkanaal is het oude perceleringssysteem nog herkenbaar in de vorm van enkele sloten. Aan de andere zijde van de Broekdijk Oost volgt het watertje tussen Vrouwenmantel en Stinzenlaan Zuid / Helmbloem nog de loop van een historische sloot en weg.
Ten westen van het historische centrum van Breukelen behoren de Kerkvaart en de ten zuiden daarvan gelegen Stationsweg (vroeger Poeldijk) tot de oudste elementen van het plangebied. De ophaalbrug uit 1891 over de Kerkvaart is niet vervaardigd voor deze locatie, maar vormt wel een waardevolle toevoeging. Het is benoemd tot rijksmonument. De begraafplaats aan het Kerkplein, die zich ten noorden van de Kerkvaart bevindt, is eveneens waardevol vanuit cultuurhistorisch oogpunt.
Tot slot zijn nog (delen van) buitenplaatsen zichtbaar.
Monumenten, karakteristieke bebouwing en cultuurhistorische waarden
Binnen het plangebied bevinden zich diverse panden die zijn aangewezen als gemeentelijk- of rijksmonument. Daarnaast zijn er ook panden die zijn aangewezen als karakteristieke bebouwing. De monumenten en karakteristieke panden bevinden zich aan het Kerkplein, de Marijkestraat, de Stationsweg, de Straatweg en de Willink van Collenstraat. In bijlage 1 wordt hiervan een overzicht gegeven.