Gelselaar, Van Bevervoordestraat 20 2012

2.4 Stedenbouwkundige structuur Gelselaar

 

De huidige ruimtelijke karakteristiek van het beschermd dorpsgezicht Gelselaar bestaat uit twee componenten: het dorp en het omringende essencomplex.

 

Hoewel de dorpskern zich door de kleinere schaal en relatieve beslotenheid duidelijk onderscheidt van het open essencomplex rondom, is er geen sprake van een scherpe dorpsrand. Ook bevinden zich binnen de dorpskern kenmerkende onbebouwde ruimten. Globaal bevindt zich de dorpskern tussen de Tieberinkweg in het zuiden, de Viskerdijk en de begraafplaats in het oosten, het Teeuwland in het noorden en het sportterrein in het westen. De dorpskern wordt gekenmerkt door een kleinschalig patroon van percelen, paden, wegen, beplantingen, erfafscheidingen en karakteristieke boerderijen.

De schaal van de bebouwing en de samenhang in vormentaal is bepaald door de lokale ambachtelijke bouwtraditie van circa 1900: kloeke, sobere hoofdvormen, lage goten, forse zadeldaken soms met afschuining, materiaalgebruik (donkerrode baksteen, gebakken pannen in rood en antraciet, witte houten daklijsten, groene deuren) en detaillering (verticale geleding ramen met metselwerkversieringen). Het bebouwingsbeeld wordt sterk bepaald door boerderijen en bijgebouwen gebouwd in deze traditionele bouwstijl.

Kenmerkend is de situering van deeldeuren naar de straat, terwijl de woongedeeltes niet naar de straat zijn gekeerd. Verder zijn de kerk met zijn toren, een dorpscafé en enkele voormalige winkelpanden kenmerkende elementen van het dorpsgezicht.

Kenmerkend zijn ook de inrichting en beplanting van erven. De tuinen zijn vaak in gebruik als moestuin en omzoomd met beukenhagen en soms met een gietijzeren hekwerk (pastorie). De overgang tussen openbaar en privé is vrij open. Met name waar de deeldeuren aan de straat zijn gelegen, is de grens tussen openbaar en privé niet gemarkeerd.

Een aantal straten heeft nog een klinkerbestrating, zoals in het begin van de 20e eeuw is aangebracht. De inrichting heeft een informeel karakter. Karakteristiek voor het beeld is tevens dat trottoirs op veel plaatsen ontbreken en dat de bermen niet specifiek zijn ingericht. Ook het profiel van de openbare ruimte is niet strak bepaald. Overhoeken, verwijdingen en vernauwingen zijn karakteristieke restanten uit de ontwikkelingsgeschiedenis van het dorp. De bebouwing van het oorspronkelijke dorp ligt geconcentreerd in de omgeving van de kerk en langs een drietal wegen ten oosten en zuiden daarvan. De ruimtelijke structuur van het dorp is onregelmatig, met uitzondering wellicht van de bebouwing rondom de kerk. De ruimtelijke structuur is historisch gegroeid en vooral bepaald door een wisselwerking tussen de geografische situatie, de eigendomssituatie en het beleid van de oorspronkelijke marke. (Bron: Toelichting bij het besluit tot aanwijzing van het beschermd dorpsgezicht Gelselaar.)

 

Het oudste en meest karakteristieke deel van het dorp Gelselaar is het Carré rond de kerk. De bebouwing ligt geconcentreerd in een carrévorm rond het kerkje, dat in de 19e eeuw werd gebouwd. Het voormalige kerkhof, een besloten openbare ruimte, is slechts via drie stegen toegankelijk. Rondom het kerkhof ligt karaktervolle bebouwing, met het soms fraai vormgegeven woongedeelte gericht naar de kerk en met het oorspronkelijke bedrijfsgedeelte (de deel) gericht naar de straat.

 

Het carré rondom de Nederlands Hervormde Kerk is nog steeds intact en vormt een belangrijke ruimtelijke kwaliteit van het dorp.

 

Een contrast met de dichte bebouwing rond de kerk vormt het onbebouwde gebied in het oosten tussen de Pastorieweg en de Van Bevervoordestraat, dat in de Toelichting bij het besluit tot aanwijzing van het beschermd dorpsgezicht Gelselaar, wordt aangeduid als het groene hart van het dorp. Het bestaat uit twee grote met beukenhagen omzoomde percelen met daartussen een kerkpad. Dit pad splitst zich af van de Pastorieweg en gaat recht op de kerk af. Voorbij de Dorpsstraat gaat het pad over in een steeg tussen de bebouwing van het carré rond de kerk. In de oostelijke punt van het noordelijke perceel ligt een karakteristieke winkel-/woonhuis, dat de overgang markeert naar het groene hart. Op vergelijkbare wijze stond vroeger in de zuidpunt van het zuidelijke perceel oorspronkelijk een dorpsherberg, waarmee de Dorpsstraat en voormalige Dorpsbrink werden afgebakend van het groene hart. Nu loopt de open ruimte van het groene hart over in de Dorpsstraat.

(Bron: Toelichting bij het besluit tot aanwijzing van het beschermd dorpsgezicht Gelselaar.)

 

'Het groene hart' ten oosten van het carré rondom de kerk.

 

Om het centrum van het dorp van doorgaand verkeer tussen Borculo en Diepenheim te ontlasten is een weg langs het oude dorp aangelegd (Diepenheimseweg). Tussen deze weg en het carré rondom de kerk zijn na de Tweede Wereldoorlog enkele straatjes met moderne woningbouw aangelegd bestaande uit korte rijen of twee-onder-één-kap woningen, zoals langs de Meester Krebbersstraat. De woningen bestaan uit twee bouwlagen met een kap. Ook aan de westelijke zijde van het dorp, aan het Teeuwland en De Mölle zijn twee nieuwbouwbuurten aangelegd. De bebouwing in deze buurten sluit beter aan op de oorspronkelijke structuur van het dorp en bestaat met name aan het Teeuwland uit vrijstaande woningen die op boerderijen lijken.